อนุทินล่าสุด

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. วิรัตน์ คำศรีจันทร์

ภูผานคร (2)

สิ่งที่น่าสนใจต่อการประมาณเห็นระบบสังคมและพัฒนาการระบบแสดงรหัสนัยของสังคมด้วยองค์ประกอบพื้นฐานโดยธรรมชาติของมนุษย์ ในภาพเขียนสีและประพันธศิลป์ของสังคมภูผานครยุคก่อนประวัติศาสตร์ลายลักษณ์

[4] ‘ขุนผาเมือง’ พระนามของกษัตริย์ก่อนยุคก่อตั้งอาณาจักรสุโขทัย แม้เป็นยุคสมัยเข้าสู่ยุคประวัติศาสตร์ลายลักษณ์แล้ว แต่ก็เห็นคติ แนวคิด ขนบการให้อุปลักษณ์ และสื่อแสดงถึง ‘ผู้เป็นใหญ่แห่งผาเมือง’ ‘ภูผานคร’ เป็นประเด็นแนวคิดหนึ่งในการสำรวจพหุมิติข้อมูลที่มีมากขึ้น ‘พ่อขุนบางกลางหาว’ ความสูงยิ่งใหญ่จนกลืนไปกับผืนฟ้า ในแง่หนึ่งนี้ ก็เป็นอุปลักษณ์ให้ได้นัยประหวัดถึงภูผา ขุนเขา ความสูงความยิ่งใหญ่เสียดฟ้า ตัวอย่างที่คล้ายกัน เช่น ศิลปกรรมหัตถศิลป์ในการออกแบบสัณฐานเจดีย์ไม่เรียวหวดฟ้า ด้วยการย่อมุมและลดหลั่นองค์ประกอบอุปลักษณ์และประพันธศิลป์ ให้ยังคงขนบของการช่างไทยได้ แต่ให้สามารถสร้างส่วนยอดที่เรียวเล็กจนสอบขึ้นจากผืนดินหายไปกับผืนฟ้า เรียก ‘ไม้เรียวหวดฟ้า’

[5] หากใช้หลักพื้นฐานทางศิลปะสมัยใหม่ ในการวิเคราะห์องค์ประกอบทัศนภาพ (Visual Elements) รวมทั้ง การคลี่คลายรูปแบบของจริงสู่องค์ประกอบนามธรรม และการสร้างสรรค์สิ่งแสดงอารมณ์ความรู้สึก ถ่ายทอดองค์ประกอบนามธรรมให้ประสบการณ์เชิงประจักษ์ได้ด้วยองค์ประกอบของเส้น แบบ จังหวะจัดวาง ลีลา หรือพื้นฐานทั่วไปของคนทำงานศิลปะในทุกแขนง ก็จะพบว่าในแบบแผนประพันธศิลป์ ขนบภาพเขียนสีผาแต้ม และหลายแห่งในประเทศไทย มีรูปลักษณ์ที่จะทำให้คิดออกได้ถึงแบบตัวอักษร วิธีเล่าเรื่อง การผูกสารัตถะเนื้อหา ไวยากรณ์ประพันธศิลป์ และพื้นฐานสุนทรียปัญญาทั้งหลายในงานสมัยใหม่ ดังเช่น ระเบียงวัดพระแก้ว และขนบการดำเนินเรื่อง ดำเนินความหมาย ซึ่งเห็นลักษณะเฉพาะของสังคมวัฒนธรรมไทยและในภูมิภาคโลกแดนใต้ได้อีกมิติหนึ่ง รวมทั้งเห็นความแตกต่างเป็นตัวของตัวเองหลายประการ ที่แตกต่างหลากหลายจากสังคมวัฒนธรรมอื่น

เป็นระบบและโครงสร้างพื้นฐานของปัญญาปฏิบัติหนึ่ง ซึ่งก็จะสอดคล้องกับพลวัตพหุปัจจัยในภูมิสังคมและข้อดีในหลายสิ่ง ที่จะไม่ปรากฏให้เห็นได้ในสังคมอื่นๆ การประมวลภาพสิ่งที่สังคมวัฒนธรรมอื่นขาดหายไปให้เป็นที่ปรากฏและก่อเกิดระเบียงทรรศน์แห่งพหุปัญญา อันเข้าถึงการประจักษ์จริงได้(จากฐานชีวิตและกรณีสังคมไทย) ที่ดีกว่าได้นี้ ให้ผลดีต่อวงกว้างอันไม่จำกัด

สมาชิกที่ให้กำลังใจ (2)

ความเห็น

sr

เขียนเมื่อ 19 สิงหาคม 2024 01:57 น. ()

I had noticed changes in ‘jediya’ shapes from ‘round mound’ (upturned half sphere – burial monument) to ‘tall column’ (of ‘Roman and/or Gothic dressing’ –not burial, but victory monument).
Does that indicate a change from mourning to celebrating mood?

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. วิรัตน์ คำศรีจันทร์

เขียนเมื่อ 20 สิงหาคม 2024 08:23 น. ()

ในด้านที่เป็นองค์ประกอบคติความเชื่อ แบบอย่างหน้าที่ทางประเพณีของสังคมวัฒนธรรมต่างๆ สะท้อนสู่แนวคิดการสร้างสรรค์และออกแบบอรรถประโยชน์ใช้สอยทางศิลปะ ทั้งด้านการจรรโลงจิตใจ การรักษาแนวปฏิบัติของสังคม และการทำหน้าที่จัดความสัมพันธ์ต่างๆทางสังคมสิ่งแวดล้อม สามารถเข้าถึงความซาบซึ้งได้อย่างดีเป็นจำนวนมากครับ และล้วนงดงามน่าสนใจ น่าอัศจรรย์ใจ มากครับ โดยเฉพาะแบบอย่างทางศิลปกรรมหัตถศิลป์

แต่ในอีกด้านหนึ่ง ในแง่ที่เป็นการจารึก บันทึกถ่ายทอด สั่งสม สรรองค์ประกอบสิ่งแสดงขนบ หลักเกณฑ์ ระเบียงทรรศน์ ระบบทางภูมิปัญญา และฐานความเจริญงอกงามในชีวิตของสังคม หรือเป็นสื่อและหนังสืออุปลักษณ์เล่มใหญ่บนโลกและชีวิต ศิลปกรรมหัตถศิลป์การออกแบบและสร้างเจดีย์ โดยสรุปในทรรศนะของผม ก็จะเห็นภาพของการเป็น Grand Concept และในผังการจัดปฏิสัมพันธ์เชิงพื้นที่ ซึ่งจะนำไปสู่แบบแผนของสถาปัตยศิลป์ ศิลปะบนผืนดิน ศิลปะพื้นโลก ศิลปะธรรมชาติสิ่งแวดล้อม ซึ่งเมื่อใช้แนวทางความรู้ความเข้าใจจากวิทยาการสมัยใหม่หลายๆด้านเข้าไปช่วยพิจารณา ก็จะสามารถเห็นการเป็นการออกแบบและจัดองค์ประกอบของแนวคิดและชุดมโนทัศน์ย่อย ไวยากรณ์และระบบยึดโยงหัวข้อสารัตถะเนื้อหาต่างๆ เพื่อประกอบสร้างความหมายและความเข้าใจจำเพาะบริบทสถานการณ์ให้เหมาะสมที่สุด ด้วยกระบวนการปัญญาปฏิบัติ พูด คุย สนทนา สร้างอรรถาธิบาย สื่อสาร สะท้อนสร้างประพันธศิลป์ และอื่นๆ ในกระบวนการมุขปาฐะ ซึ่งใช้วิธีจดจำ สืบทอด ตรวจสอบ สร้างวิธีวิทยาและแนวปฏิบัติต่างๆ ไว้ในตัวคน ในยุคก่อนประวัติศาสตร์ลายลักษณ์ อาจจะหาทางเห็นขนบการหยั่งสะท้อนได้ไปถึงยุคหิน ยุคคูหานคร มาจนถึงยุคปัจจุบัน

ในมิตินี้ ‘สิ่งแสดงและให้การประจักษ์ต่อสารัตถการสรรสร้าง’ โดยเฉพาะงานศิลปกรรมหัตศิลป์ นั้น การศึกษาเชิงวิพากษ์ด้วยทฤษฎีและวิธีการต่างๆ หลายสาขาวิทยาการ ได้มีความก้าวหน้า หนักแน่นแข็งแรง ให้ความน่าเชื่อถือ มีน้ำหนักถือเป็นข้อยุติร่วมกันได้ในภาพรวม เป็นจำนวนมาก การจัดการเชิงระบบในภาพรวม สร้างสรรค์มณฑลส่วนรวมสังคมแบบรวมๆ มีอยู่มากและพัฒนาการดียิ่งๆขึ้นอยู่เสมอครับ

แต่ในด้านการบรรลุถึงความจำเป็นหลากหลาย เข้าถึงความหมาย เข้าถึงชุดคุณค่า ก่อเกิดสุขภาวะสังคมและเลือกสรรคุณภาพแห่งชีวิต ในรายละเอียดที่ต่างออกไปจากภาพรวมๆ (ซึ่งอาจจะไม่ตรงกับความต้องการและความจำเป็นอันแท้จริงในส่วนย่อยของใครเลย แต่หลายอย่างระบบสังคมต่างๆก็มักต้องทำตามๆกันไป) เหล่านี้ ระบบมหภาคจากวิธีสร้างหลักเกณฑ์ปฏิบัติเพียงด้านภาพรวม เกณฑฺ์และกรอบเชิงเดี่ยวเดียวกัน จะตอบสนองพหุลักษณ์ความเป็นจริงของพหุลักษณ์สังคมไม่ได้ ในระดับหนึ่งก็จะกลายเป็นพลังกระทบและแรงกดดัน

และเมื่อสังคมยิ่งขยายตัว ถักทอพลวัตหลากหลายถึงกัน ธรรมชาติความหลากหลายแตกต่างก็จะกลายเป็นภาวะย้อนแย้ง ปฏิสัมพันธ์กันด้วยความแตกต่างบนขั้วการเกาะเกี่ยวยึดโยงอันจำกัดรวมศูนย์ และปัจจัยเร่งปฏิกริยาอีกมากมาย ก็กลายเป็นการปะทะเชิงทำลาย ต่างเป็นอุปสรรคปัญหาและสิ่งขัดขวางการบรรลุประโยชน์สุขของกันและกัน ปรากฏการณ์แบบนี้ก่อเกิดเพิ่มพูนมากยิ่งๆขึ้น ตามการขยายตัวของทุกด้านของสังคมโลก ทั้งในระดับท้องถิ่นและระดับโลก

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. วิรัตน์ คำศรีจันทร์

เขียนเมื่อ 20 สิงหาคม 2024 09:08 น. ()

การบรรลุถึงความต้องการและความจำเป็น ตลอดจนสามารถใช้โอกาสอย่างสูงสุดในชีวิตที่ผ่านมาแล้วบนโลกของทุกคน ให้ได้ความดี ความความงาม เป็นเป้าหมายจำเพาะตนอยู่ในตนเองอย่างสมบูรณ์ เต็มที่ เต็มศักยภาพการพัฒนาได้เยี่งมนุษย์เสมอกัน อย่างดีที่สุด ซึ่งระบบต่างๆและในทุกสังคมทุกยุคทุกสมัยต่างก็ต้องการไปถึงนี้ ระบบกลางๆ รวมๆ และขั้วรวมศูนย์ให้ถือทำตามกันไปเป็นหลักเกณฑ์เชิงเดี่ยว จะตอบสนองให้ครอบคลุมได้ยากและมักจะไม่ได้เลย ไม่ว่าจะด้านการศึกษา สุขภาพ สวัสดิภาพ คุณภาพชีวิต การยังชีพ ดำรงชีวิต การดูแลตนเองและสังคมสิ่งแวดล้อมทั้งในถิ่นฐานและวงกว้าง เพราะระบบคุณค่าและสิ่งที่มีความหมายในมิตินี้ มีความจำเป็นที่ต้องก่อเกิดขึ้นมาจากขั้วกระจายตัวการปฏิบัติมาจากอีกด้านหนึ่งด้วยอิสรภาพในปัญญาปฏิบัติสรรสร้าง ฐานชีวิต กำลังการเลือกสรรและเรียนรู้ยกระดับขอบข่ายการยึดโยงสิ่งพึงประสงค์ต่างๆได้ด้วยอัตภาพแห่งตน การกระจายตัวจากการปฏิบัติและเรียนรู้จัดความสัมพันธ์ความลงตัวหลากหลายไปด้วยนี้ ยึดโยงอยู่กับขั้วจุลภาคความจำเป็นในฐานชีวิต บริบทหลากหลายทางสังคมสิ่งแวดล้อม ต้องการปฏิสัมพันธ์ทางปัญญาปฏิบัติในอีกแบบแผนหนึ่งด้วยพหุลักษณ์มิติ พหุลักษณ์ปัญญา และต้องการมณฑลประกอบสร้างชุดความหมายและชุดคุณค่าชุดใหม่ในระดับก่อเกิดขึ้นมาท่ามกลางฐานการสะท้อนยึดโยงกันบนความลงตัวอย่างใหม่ ที่พลวัตไปกับธรรมชาติความเป็นจริงของสังคมสิ่งแวดล้อม ยกระดับการพลวัตความงอกงาม ข้ามขั้วเชิงเดี่ยว เบ็ดเสร็จ ความหยุดนิ่งตายตัว ให้มีความงอกงามไปกับกิจกรรมชีวิต ไปได้อย่างเหมาะสม

สื่อ ศิลปะ กระบวนการทางการศึกษา การแก้ปัญหาความจำเป็นในชีวิตและการอยู่อาศัยร่วมกัน ถิ่นฐาน แหล่งทรัพยากร สิ่งแวดล้อม (รวมทั้งเจดีย์และสิ่งสร้างสรรค์ทางศิลปกรรมหัตถศิลป์) เหล่านี้ ในแง่หนึ่ง ก็มีความเป็นมณฑลแห่งคุณค่า ความหมาย และมณฑลแห่งสาธารณประโยชน์พหุปัญญาต่อมวลชนอันไม่จำกัดเจาะจงอยู่ในตนเองดี ไม่จำกัดเจาะจงว่าจะต้องบังเกิดผลดี จริง งาม แก่ใครและกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง เท่านั้น แต่สร้างกำลังปัญญาปฏิบัติให้เข้าถึงได้ด้วยตนเอง ทำอย่างไรก็มีโอกาสได้ผลแก่ตนเองเมื่อนั้น ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มวัย เพศ เชื่อชาติ คติความเชื่อ ยุคสมัย และอื่นๆ แตกต่างหลากหลายกันไปอย่างไร

แต่สิ่งเหล่านี้ การสร้างปัญญาความรอบด้าน จากฐานชีวิตและภายในโลกทรรศน์การปฏิบัติ เสริมกำลังกันกับการสร้างปัญญาจากโลกทรรศน์เชิงทฤษฎีภายนอก ซึ่งเป็นแนวทางสร้างระบบกำกับส่วนรวม ภาพรวม มหภาค กลางๆ แนวดิ่ง ซึ่งในอดีตก็รองรับความจำเป็นของสังคมตามยุคสมัยให้มีประสิทธิภาพได้ แต่เมื่อสังคมขยายตัวหลากหลายซับซ้อน การมีส่วนร่วมก่อเกิดขึ้นมากมาย การสร้างระบบตั้งรับโดยรวมเพียงเท่านั้น นอกจากจะไม่ทัดเทียมเพียงพอ แก้อุปสรรคปัญหาไม่ได้ และครอบคลุมความเป็นจริงหลากหลายไม่ได้แล้ว ก็จะร่วมเป็นปัจจัยสร้างปัญหาอยู่ในตนเองเสียเองอีกด้วย ปัจจัยความรู้ กระบวนการทางการศึกษาเพื่อความเจริญงอกงามของมวลชน

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. วิรัตน์ คำศรีจันทร์

เขียนเมื่อ 20 สิงหาคม 2024 09:54 น. ()

ปัจจัยความรู้ ปัญญาชี้นำกระบวนการทางการปฏิบัติในทุกขอบเขต กระบวนการทางการศึกษาเพื่อความเจริญงอกงามของมวลชน วงจรแห่งปัญญา และวงจรการพลวัตความงอกงามต่างๆของสังคม ที่ขาดหายไปอยู่นี้ ย่อมคาดหวังที่จะสร้างในแบบแผนอันจำกัดไปกับขั้วการยึดโยง ลดทอนสู่หลักเกณฑ์การกำกับเชิงเดี่ยว แนวดิ่ง รวมศูนย์ ตั้งรับ จะไม่เพียงพอ ไม่ถูกต้องกับความเป็นจริง แนวปฏิบัติที่ดีทางหนึ่ง ก็คือ การเสริมส่งพลังปัญญาปฏิบัติที่มาจากฐานชีวิตและบริบทความจำเป็นของผู้คนและหน่วยความจำเป็นแตกต่างหลากหลาย ด้วยคุณภาพอย่างใหม่ของสำนึกผูกพันทางสังคม และจากวาระอันสะท้อนยึดโยงมาจากพื้นฐานความเป็นจริงต่างๆในชีวิต ที่มีองค์ประกอบการได้ซาบซึ้ง เรียนรู้ ยกระดับพัฒนาการ เคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลง ก่อเกิดความงอกงามในชีวิต เข้าถึงสุขภาวะสวัสดิภาพสังคม และสุขภาวะมูลฐานคุณภาพแห่งชีวิต ตลอดทุกช่วงวัยและในห้วงชีวิต ได้อย่างพอสมควร

กระบวนการแห่งปัญญาปฏิบัติในลักษณะนี้ จึงต้องมีลักษณะกว้างขวาง ละเอียดอ่อนต่อชีวิตจิตใจและองค์ประกอบพื้นฐานในชีวิตของมนุษย์ทุกคน เสริมพลังการก้าวข้ามพรมแดนและขีดจำกัด แม้แต่การรู้หนังสือ การอ่านออกเขียนได้จากสื่อวจนภาษา ให้เข้าถึงด้วยสิ่งอันเป็นองค์ประกอบพื้นฐานการเรียนรู้และพัฒนาได้ของมนุษย์อย่างที่สุด คือ ความสามารถสื่อปฏิสัมพันธ์โต้ตอบ การมีจิตใจ อารมณ์ ความรู้สึกนึกคิด การสะท้อนสะเทือนต่อการรับรู้จิตใจจากใจต่อใจ กระแสธารการหยั่งประมาณภูมิชีวิต กาลเทศะ ประกอบสร้างความหมาย สั่งสมมวลประสบการณ์ภายในตน … ซึ่งองค์ประกอบเพื่อสร้างพลวัตกระบวนการทางปัญญาในแง่นี้ องค์ประกอบในเจดีย์ และในงานศิลปกรรมหัตถศิลป์ จะมีอยู่ครับ

แต่สิ่งเหล่านี้จะเข้าถึง ถ่ายทอด และสื่อถึงกันได้อย่างจำกัด คนทั่วไปที่ไม่รู้ ไม่เข้าใจ ก็จะมีแนวคิดแนวปฏิบัติไปอีกแบบหนึ่ง โดยมากก็จะกลายเป็นเรื่องความเชื่อ ไสยศาสตร์ ความศักดิ์สิทธิ์ แต่ผู้รู้ในทางนี้ ซึ่งผมขอเรียกโดยรวมไว้เพื่อทำความเข้าใจว่า ‘ชุมชนสุนทรียปัญญา’ ‘สุนทรียปัญญากร’ ‘ศิลปินพหุปัญญา’ ‘นายช่าง’ จะเห็นความหมายและมีความรู้ความเข้าใจ อ่านออก และสร้างสรรค์สิ่งต่างๆได้อีก เหมือนเป็นระบบหนังสือ ภูมิปัญญาชีวิต ระบบความหมาย อย่างหนึ่งครับ แง่มุมนี้จึงน่าสนใจสำหรับใช้ศึกษาแบบแผนหลายอย่างของสังคม โดยเฉพาะระบบประพันธศิลป์ของสิ่งยึดโยงกันในระดับรากฐานทางสังคม ที่เชื่อว่าจะเห็นได้ด้วยในสังคมยุคใหม่ หลังยุคประวัติศาสตร์ลายลักษณ์

ขนบต่างๆบนเจดีย์และสิ่งสร้างสรรค์ทางศิลปกรรมหัตถศิลป์นี่ พวกช่างจะเข้าใจและรุ้กันดีครับว่าทุกองค์ประกอบนั้น ก็คือสิ่งแสดงและสิ่งทำให้องค์ประกอบในชุดความหมายนามธรรมต่างๆ ให้เป็นที่ปรากฏเป็นรูปลักษณ์ อย่างเป็นระบบ งดงาม เป็นฉากฉายองค์รวมวิวัฒนาการแห่งภูมิปัญญาที่เห็นและจับต้องไม่ได้ ให้ปรากฏขึ้นมาได้ อ่านกันได้ครับ แต่การถักทอ ส่องสะท้อน ข้ามพรมแดนพหุปัญญา พหุวิทยาการ เพื่อเห็นความลงตัวขั้วการยึดโยงแบบเสริมความงอกงามกันและกันได้นั้น เป็นเรื่องยาก แนวทางหนึ่งคือ การสร้างพหุปัญญาร่วมกันขึ้นในมณฑลพหุลักษณ์ ผสมผสานและบูรณาการจากแกนการหยั่งสะท้อนกับฐานชีวิต ความเป็นจริงและสิ่งประจักษ์ระดับจุลภาค ความเป็นจริงจากการหยั่งประมาณภาวะความงอกงามแห่งตน ในท่ามกลางภาวะแวดล้อมที่เหมาะสม ที่ต้องหาวิธีศึกษา เรียนรู้ สร้างปัญญาปฏิบัติ จากหลายฐานความเข้าใจ ในส่วนที่ขาดหายครับ

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. วิรัตน์ คำศรีจันทร์