สงกรานต์ : ความร่วมมือของมหาวิทยาลัยกับชุมชน (ความฝันไม่รู้จบของผม)

ชุมชนมีสถานะที่เป็นส่วนหนึ่งกับมหาวิทยาลัย และมหาวิทยาลัยก็เป็นส่วนหนึ่งกับชุมชน

ในขณะที่หลายคนกำลังสนุกสนานกับการเข้าร่วมกิจกรรม “สงกรานต์ร่วมใจมหาวิทยาลัยกับชุมชน” ผมกลับพยายามแทรกซึมเข้าสู่กิจกรรมต่างๆ เพื่อสังเกตการณ์ ประเมินผลการดำเนินงานอย่างใกล้ชิด

ขณะเดียวกันก็ยังคงต้องทำหน้าที่ดูแลให้คำปรึกษาแก่ทีมงาน ทั้งในระดับนิสิตและเจ้าหน้าที่ เช่นเดียวกับบางครั้ง ก็จำต้องแสดงบทบาทในฐานะการกำกับดูแลไปในตัว

ก่อนกิจกรรมจะมีขึ้นนั้น ผมได้ย้ำถึงหลักการเรียนรู้อีกประการหนึ่งอย่างชัดเจนแก่นิสิต นั่นคือ การเรียนรู้กระบวนการทำงานร่วมกันร่วมกันระหว่าง “นิสิตกับชุมชน”
เป็นต้นว่า การร่วมคิดร่วมวางแผน-กำหนดรูปแบบ การประสานงาน การบริหารจัดการ รวมถึงการย้ำชัดว่า งานครั้งนี้ ชุมชนไม่ใช่มาในฐานะผู้มาเยือน หากแต่มาในฐานะเจ้าบ้าน และเจ้าภาพของกิจกรรม

ดังนั้น ในแต่ละภาคส่วนของกิจกรรม จึงเป็นการแบ่งความรับผิดชอบกันไปตาม “เนื้องาน” โดยแต่ละฝ่ายร่วมบริหารจัดการไปตามกรอบงานที่ร่วมกำหนดขึ้น ไม่มีใครเป็นพระเอก พระรอง ไม่มีใครเป็นนางเอก นางรอง
แต่ทุกคนเป็นพระเอกและนางเอก เท่าๆ กัน

และนั่นคือ นัยสำคัญของการสอนให้นิสิตได้เรียนรู้การให้เกียรติต่อสถานะของชุมชน และการฝากนัยสำคัญถึงชุมชนว่า “ชุมชนมีสถานะที่เป็นส่วนหนึ่งกับมหาวิทยาลัย และมหาวิทยาลัยก็เป็นส่วนหนึ่งกับชุมชน”

ปราชญ์ชาวบ้านนำลูกหลานในชุมชนก่อพระทรายสืบสานประเพณี

แรกเริ่มของการคิดนั้น ผมและทีมงานตั้งใจให้กิจกรรมนี้เป็นกิจกรรมที่ไม่มีพิธีการอะไรมาก แต่พอท่านผู้ว่าราชการจังหวัด ให้เกียรติมาเป็นประธานในพิธีเปิด บางสิ่งบางอย่างจึงจำต้องปรับแต่งให้เป็นทางการขึ้น

          แต่ถึงกระนั้น ผมก็ยังยืนยันในหลักการของแนวคิดที่เน้นให้เห็น “พระเอกและนางเอก” ของงานนี้โดยแท้จริง นั่นคือ แทนที่ท่านอธิการบดีจะเป็นผู้กล่าวรายงาน ก็มอบให้นายกองค์การนิสิตเป็นผู้กล่าวรายงานต่อท่านผู้ว่าราชการจังหวัด
         ส่วนนายกเทศบาลตำบลทั้งสองแห่ง ก็ขึ้นเวทีกล่าวทักทายอย่างมีตัวตน
         ขณะที่ท่านอธิการบดี ก็เป็นผู้แทนของมหาวิทยาลัยในการกล่าวทักทายด้วยเช่นกัน
         และก็เป็นที่น่ายินดีว่า ท่านพ่อเมืองฯ ไม่เพียงทำหน้าที่ของการเป็นประธานในพิธีเปิดเท่านั้น หากแต่ยังทำหน้าที่เป็น “พ่อเมือง” ที่คอยอบรมสั่งสอนแก่ “ลูกบ้าน” ได้ตระหนักถึงความเป็นวัฒนธรรมอันดีงามของเมืองไทย และยังบรรยายให้ทุกคนได้รับรู้ถึงความเป็นมาของสงกรานต์อย่างละเอียดละออ

ผู้ว่าราชการจังหวัดฯ อธิการบดี และผู้นำชุมชนร่วมปล่อยนกตามวิถีความเชื่อของคนไทย

         พอเสร็จสิ้นจากพิธีเปิด คณะผู้บริหารทั้งหมด ทั้งจากจังหวัด มหาวิทยาลัยและชุมชน อันประกอบด้วย อธิการบดี รองอธิการบดี อาจารย์อาวุโส นายกเทศบาลฯ ประธานสภาเทศบาลฯ  กำนัน ก็ร่วมกันทำพิธีปล่อยนก และสรงน้ำพระพุทธรูปองค์ประธาน รวมถึงการที่อธิการบดีนำผู้คนเข้าสรงน้ำ “พ่อเมือง” และ “ผู้สูงอายุ” จากหมู่บ้านต่างๆ อย่างอบอุ่น
        ฟากนิสิตก็ทยอยเข้ารดน้ำดำหัวเป็นทิวแถว มีการมอบของชำร่วยให้กับผู้สูงอายุอย่างถ้วนทั่ว พร้อมๆ กับการน้อมรับพรให้ชีวิตสุขกาย สบายใจ-
        มองดูแล้วก็พลอยอิ่มอุ่นใจไปด้วย
        เพราะนั่นคือ ภาพชีวิตอันงดงามที่ยังหลงเหลือในความเป็นสงกรานต์และวันขึ้นปีใหม่ ท่ามกลางยุคสมัยอันแดกดิบ และร้อนเร่ง จนแยกแยะไม่ออกว่า อะไรคือความเป็นไทย
        และอะไรคือวัฒนธรรมใหม่ที่กำลังรุกคืบ จนยากยิ่งต่อการฝืนทาน ...

ผู้ว่าราชการจังหวัดมอบประกาศนียบัตรแก่วิทยากรด้านการตบปะทายและการทำขนมไทย

อย่างไรก็ดี ในช่วงที่กิจกรรมดำเนินไปเรื่อยๆ นั้น ผมมีโอกาสได้แลกเปลี่ยนพูดคุยกับหลายๆ คน ทั้งที่เป็นนิสิต ชาวบ้าน ผู้บริหารจากมหาวิทยาลัยและผู้บริหารจากชุมชน
         สำหรับสาระหลักๆ ของการพูดคุยและแลกเปลี่ยนกันนั้น ทุกคนเห็นด้วยกับการหลงหลักปักฐานให้มีกิจกรรมทนี้เกิดขึ้นในทุกๆ ปี เป็นการเชื่อมความสัมพันธ์ระหว่างมหาวิทยาลัยกับชุมชน ไปพร้อมๆ กับการสร้างองค์ความรู้ในเรื่องการอนุรักษ์และสืบสานวัฒนธรรมดั้งเดิมของสังคมไทย
         รวมถึงการจัดเวทีให้เห็นถึงภาพชีวิตของการเล่นสงกรานต์ของชุมชนท่าขอนยางในแบบวิถี “ญ้อ” ที่อพยพข้ามฟากมาจากประเทศลาว
         เช่นเดียวกับการกระตุ้นให้ชุมชนขามเรียง ได้ศึกษาถึงตัวตนทางวัฒนธรรมของตนเองไปในตัว   โดยไม่ลืมที่จะสร้างกระบวนการของการเรียนรู้ร่วมกันระหว่างคนต่างวัย ทั้งที่เป็นปราชญ์ชาวบ้าน นักวิชาการจากมหาวิทยาลัย เยาวชนในหมู่บ้านและนิสิตมหาวิทยาลัย เป็นต้น

การแสดงพิธีเปิดโดยวงโปงลางจากโรงเรียนสารคามพิทยาคม

ส่วนทิศทาง หรือรูปแบบจะเป็นเช่นไรนั้น ทุกคนเห็นร่วมว่า ควรมีเวทีพูดคุยกันอย่างจริงจังในโอกาสต่อไป เพื่อให้กิจกรรม “สงกรานต์” ในปีหน้า เป็นมหกรรมทาง “วัฒนธรรม” อย่างที่ควรจะเป็น
          นั่นเป็นประเด็นโดยกว้างๆ ที่ผมมีโอกาสได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับผู้ที่เกี่ยวข้อง
          ถึงแม้ประเด็นที่แลกเปลี่ยนกันนั้น จะยังไม่ปรากฏเป็นรูปธรรมมากเท่าใดนัก แต่ก็ถือว่าไม่ถึงกลับขี้เหร่เสียทั้งหมด เพราะอย่างน้อย ก็ได้เห็นมิติของการเริ่มต้นแบบ “มีส่วนร่วม” ของทุกภาคฝ่าย
          อีกทั้งบางประเด็นก็เป็นที่น่ายินดียิ่งนัก เพราะมีการกำหนดเป็นนโยบายเป็นที่เรียบร้อยแล้วเช่นกัน นั่นคือ ความร่วมมือระหว่างมหาวิทยาลัยกับชุมชนในการที่จะอนุรักษ์และสืบสานวัฒนธรรมและประเพณีไทยร่วมกัน
          อาทิ   บุญบั้งไฟ ไหลเรือไฟ บุญมหาชาติ เข้าพรรษา ถวายเทียนพรรษา พัฒนาเทศบาล ฯลฯ
          ทั้งหมดนั้น เป็นประเพณีนิยมที่ชุมชนมีขึ้นในทุกปี แต่มหาวิทยาลัยจะก้าวเข้าไปเป็นส่วนร่วมอย่างสนิทแน่น ทั้งในมิติของนิสิต และมิติของบุคลากรของมหาวิทยาลัยฯ

และท้ายที่สุดนั้น ในช่วงที่นิสิตกำลังเก็บข้าวเก็บของอยู่นั้น ผมเองก็มีโอกาสได้แลกเปลี่ยนอย่างเป็นกันเองกับผู้บริหารท่านหนึ่ง โดยหลักๆ เป็นเรื่องเกี่ยวกับกระบวนการ “ต่อยอดความคิดสู่พันธกิจทางสังคม” ผ่านกิจกรรมสงกรานต์ที่เพิ่งยุติลง
โดยหลักๆ ท่านสอบถามว่า ทำอย่างไรนิสิตถึงจะถ่ายโยงองค์ความรู้นี้ไปสู่คณะกรรมการดำเนินงานชุดใหม่ได้ เพราะหากไม่มีกระบวนการจัดการที่ชัดเจน ก็เป็นที่น่าเสียดายว่า สิ่งดีๆ ที่เริ่มต้นไว้ในวันนี้ อาจไม่ได้รับการต่อยอด และหล่นหายไปอย่างน่าเสียดาย

ผมเองก็อยู่ในอาการล้าสมอง นึกคิดอะไรไม่ออก-ถึงนึกออกก็เป็นติดๆ ขัดๆ ภาพที่เห็นก็เป็นแบบไม่ประติดประต่อ เลือนลาง ราวกับกำลังอยู่ในอาการของคนเมาหมัดก็ไม่ปาน

แต่ก็ฝืนตอบคำถามท่านแบบพื้นๆ ไปว่า

- เสร็จงานแล้ว จะกระตุ้นให้มีเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกันระหว่างคณะทำงานที่เป็นนิสิตและบุคลากรที่เกี่ยวข้อง รวมถึงชุมชนด้วยเช่นกัน

- เสร็จแล้ว จะกระตุ้นให้มีการเขียนเป็น “คู่มือ” ปฏิบัติงานในเรื่องนี้ให้ชัดเจน ทั้งในมิติของรูปแบบและมิติของการทำงานร่วมกับชุมชน

- เสร็จแล้ว จะกระตุ้นให้มีการผลิตเป็นสื่อ หรือนวตกรรมต่างๆ เน้นการเผยแพร่ไปยังภาคส่วนต่างๆ

ผู้สูงอายุจากหมู่บ้านต่างๆ จำนวนเกือบร้อยคน นั่งรอการรดน้ำดำหัวจากลูกหลาน

ครับ- ผมเน้นคำว่า “กระตุ้น” มากกว่าการใช้คำว่า “กำหนด” เพราะผมคิดว่าการกำหนดนั้น ดูเป็นการบังคับมากจนเกินไป
ผมไม่อยากให้ผู้ที่เกี่ยวข้อง รู้สึกเหมือนกำลังถูกต้อนเข้าสู่กระบวนการเรียนรู้มากจนอึดอัด - ไม่มี “ความสุข”

และรู้สึกเหมือนกำลังถูกบังคับให้ต้องสรุปความเป็น “วันนี้” เพื่อ “วันหน้า” มากจนเกินไป
โดยที่ผมอยากให้มีกระบวนการเหล่านี้บนพื้นฐานของ “ความพร้อม” มากกว่าการถูกบังคับชักลาก

พร้อมด้วยภาวะของการ “ตระหนัก” ในการทำหน้าที่ และพร้อมด้วยการเห็นความสำคัญของการ “ต่อยอดความคิดสู่พันธกิจของสังคม”

และท้ายที่สุดนั้น ผมก็หลุดปากเปรยออกไปแบบพื้นๆ ตื้นๆ อีกรอบว่า

- บางที ก่อนจะขออนุมัติโครงการนี้ ผมจะจัดให้คณะทำงานได้มานั่งแลกเปลี่ยนเรียนรู้กันสักยกใหญ่ๆ ...เปิดโอกาสให้ปราชญ์ชาวบ้านและนักวิชาการในมหาวิทยาลัยได้มาร่วมแลกเปลี่ยนในประเด็น “ความเป็นไทยในสงกรานต์” ทั้งในมิติอดีต และสภาพการณ์ปัจจุบันที่เลื่อนไหลไปสุดกู่

- เสร็จแล้วก็ค้นหาตัวตนของชุมชนในบริบทของ “สงกรานต์”

- จากนั้น จึงมอบให้คณะทำงาน นำต้นทุนที่ได้จากเวทีดังกล่าว ไปเขียนเป็นโครงการร่วมกัน

พระพุทธรูปประจำคณะถูกนำออกมาร่วมขบวนแห่เพื่อทำพิธีสรงน้ำ

แน่นอนครับ ถ้าเป็นเช่นนั้นจริง ก็คงได้เห็นสงกรานต์ที่เป็นความร่วมมือระหว่างมหาวิทยาลัยกับชุมชนอย่างแท้จริง

เป็นสงกรานต์ที่เกิดกระบวนการของการกำหนดวาทกรรมทางวัฒนธรรมแบบมีส่วนร่วม

เป็นสงกรานต์ที่เกิดจากกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ของภาคฝ่ายต่างๆ และเกิดจากการต่อยอดความคิดสู่พันธกิจทางสังคมแบบง่ายๆ ..

สนุกแบบได้สาระ

หรือ บันเทิง เริงปัญญา ....นั่นเอง

เขียนใน GotoKnow โดย แผ่นดิน
ใน pandin

คำสำคัญ (Tags): #กิจกรรมนิสิต#สงกรานต์#สงกรานต์ร่วมใจมหาวิทยาลัยกับชุมชน#กิจกรรมมหาวิทยาลัย

หมายเลขบันทึก: 255712เขียนเมื่อ 16 เมษายน 2009 07:33 น. ()แก้ไขเมื่อ 6 กันยายน 2013 20:36 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-อนุญาตแบบเดียวกันจำนวนที่อ่าน

ความเห็น (30)

จตุพร วิศิษฏ์โชติอังกูร

เขียนเมื่อ 16 เมษายน 2009 07:34 น. ()

สวัสดีวันปีใหม่ไทยครับผม..

ยังไม่ได้อ่านบันทึกครับ ชมภาพแล้วชอบมากครับ ;)

ประกาย~natachoei ที่~natadee

เขียนเมื่อ 16 เมษายน 2009 07:37 น. ()

สวัสดีคะอาจารย์พนัส

เป็นสงกรานต์ ที่สืบสวนประเพณีไทย ๆ อีสาณได้ดีนะคะ

ลุกหลานจะได้นำไปสืบทอดปฏิบัติต่อ

แผ่นดิน