...เอ้าผักหวาน สวย สวย กองละ 10 บาทจ้า เสียงแม่ค้าในตลาดสดเทศบาล 1 มุกดาหารเชิญชวนผู้ที่มาจับจ่ายตอนเย็นวันหนึ่ง เอามาจากไหนครับ ผู้เขียนถาม ..ช่วงเด็กนักเรียนว่างๆก็ขึ้นไปเก็บบนภูมาขายค่ะ..แม่ค้าตอบ หน้านี้เป็นหน้าผักหวานมีแม่ค้ามากกว่า 10 รายนั่งขายทั้งแบบกองเล็กๆ กองใหญ่ๆ ทั้งใส่ใบตองห่อไว้ และใส่ถุงพลาสติก พร้อมที่จะให้ผู้ซื้อหิ้วกลับบ้านได้
ยิ่งฝนแรกตกลงมาอย่างนี้ผักหวานป่าแตกใบอ่อน ขนาดยังเล็กมากอยู่เลย มีดอกมาด้วย นี่เองที่เป็นเหตุผลหนึ่งที่ชาวดงหลวงว่าเมล็ดผักหวานป่าหายากยิ่งนัก เพราะเอาดอกมาขาย มากินหมด ก็ไม่มีเหลือให้ผสมพันธ์เป็นเมล็ดเพื่อขยายเผ่าพันธุ์ต่อไป ผู้เขียนเห็นแล้วก็นึกว่า การเก็บผักหวานป่ามาขายเอาเงินนั้นรุกรานธรรมชาติมากเพียงใด
การขยายพันธุ์ผักหวานป่าต้องเซียนเท่านั้น: เป็นที่รู้กันดีว่าการขยายพันธุ์มันยากเย็นมากนัก สหายธีระ บ้านโพนสว่างเป็นผู้หนึ่งที่บุกเบิกความรู้ด้านนี้จนเรียกได้ว่าเป็นผู้มีประสบการณ์มากที่สุดคนหนึ่งในดงหลวงและในเครือข่ายอินแปง ท่านได้สรุปกับผู้เขียนแบบคร่าวๆถึงโอกาสรอดของการขยายพันธุ์ผักหวานป่าดังนี้
วิธีการ |
% การรอดชีวิต |
เหตุผลประกอบ |
การเพาะเมล็ดพันธุ์ | 70-80 | · เป็นวิธีที่รอดชีวิตสูงสุด· แต่เมล็ดพันธุ์หายากมากขึ้นทุกวัน· ใช้เวลานานกว่าจะโตพร้อมที่จะเก็บใบอ่อนกินได้· ต้องปลูกใต้ร่มไม้ใหญ่ หรืออยู่ในกลุ่มไม้ใหญ่ |
การตอน | 20-30 % | · ต้องเป็นผู้มีประสบการณ์เท่านั้น เพราะต้องการเทคนิคเฉพาะสูงทีเดียว· แต่เติบโตพร้อมจะเก็บใบอ่อนกินได้เร็วกว่าวิธีเพาะเมล็ดพันธุ์ |
ขุดเอาต้นอ่อนมาปลูก | 5-10 % | · โอกาสรอดน้อยมาก |
สหายธีระเริ่มตั้งแต่ออกจากป่ามาก็ทดลองตอนผักหวานป่าที่ริมเถียงนา 2 กิ่ง นำมาปลูกตายไป 1 เหลือ 1 ปีต่อมาตอน 3 กิ่ง นำมาปลูกตายไป 2 กิ่ง เหลือ 1 กิ่ง ปีถัดมาคราวนี้คิดการใหญ่เตรียมวัสดุการตอนพร้อมจึงขึ้นภูทำการตอน ที่ภูไก่เขี่ย 300 กิ่ง ภูวัดดอย 200 กิ่ง ผลปรากฏว่าไม่ได้สักต้นเดียว
สหายธีระเซียนผักหวานป่า
การตอนผักหวานป่า
จึงสรุปบทเรียนว่าทำไมถึงเป็นเช่นนั้น ปีถัดมาจึงเอาใหม่ ตอน 30 กิ่งโดยใช้เทคนิคใหม่ได้ผักหวานออกรากที่ตอน 10 กิ่ง นำมาปลูกเหลือเจริญเติบโตเพียง 3 กิ่ง สรุปบทเรียนอีกว่าทำไม ก็พบว่า ต้องเลือกกิ่งที่มีอายุเพียง 1 ปีเท่านั้น อ่อนหรือแก่กว่านี้ไม่ได้ และการนำไปปลูกอิงไม้ใหญ่พี่เลี่ยงนั้นก็ต้องปลูกด้านตะวันออก เพื่อตอนบ่ายแสงแดดจัดร่มไม้ใหญ่จะช่วยบังแสงให้ และเมื่อปลูกลงหลุมแล้วไม่พอใจอยากย้ายไปปลูกที่อื่น ไม่ได้ ตายสนิท และ.....
ลักษณะเฉพาะของผักหวานป่า: การนำเมล็ดผักหวานป่ามาปลูกก็ไม่ง่ายนัก เพราะหายากขึ้น และต้องเก็บเมล็ดที่ไม่แก่จัด ซึ่งการขึ้นไปเก็บในป่าต้องพอดีกับช่วงนั้นหากเร็วไป หรือเลยไปก็ไม่ได้ โอกาสการงอกก็ลดลงมาก เมื่อได้เมล็ดมาก็ต้องมีกรรมวิธีหลายขั้นตอนก่อนปลูก ต้นผักหวานป่ามีทั้งต้นตัวผู้และตัวเมีย ต้นตัวผู้นั้นหลังออกดอกแล้วก็จะไม่ติดเมล็ดจะล่วงหล่นหมด แต่ต้นตัวเมียจะติดเมล็ด ดอกของต้นผักหวานตัวเมียจะออกที่ลำต้นมีขนาดดอกยาวกว่า โตกว่า ส่วนดอกผักหวานป่าตัวผู้จะออกที่กิ่งฝอยหรือกิ่งแขนงมีขนาดเล็กกว่า ดอกผักหวานป่าตัวผู้นี้เก็บเอาไปกินได้ ราคาแพงมากถึง กิโลกรัมละ 300 บาทขึ้นไป
ต้นผักหวานป่าอายุ 20 ปีเศษ
สหายธีระมีข้อสังเกตว่า ช่วง 3 ค่ำเดือน 3 ซึ่งเป็นวันตรุษโซ่นั้น หากหลังทำพิธีแล้วฝนตกลงมาผักหวานป่าจะทิ้งใบเกือบหมดต้นแล้วออกใบใหม่พร้อมดอกที่พร้อมเป็นเมล็ดเต็มต้นเลย หากฝนไม่ตกใบจะล่วงลงน้อยกว่า แต่ก็แตกใบอ่อนเช่นกัน
พ่อเวช ไชยเพชร กล่าวว่า รากผักหวานป่าแปลกมาก ไม่เหมือนรากพืชอื่นๆ มันจะมีรากใหญ่เพียง 1-3 รากที่ชอนไชไปใต้ผิวดินเท่านั้น ไม่ลงลึกเหมือนรากแก้ว มันเป็นพืชป่าและชอบที่จะขึ้นตามซอกหิน การชอนไชของรากผักหวานใต้ผิวดินนั้นพบว่ามีความยาวถึง 5-10 เมตรเลยทีเดียว และรากนี้บางทีก็แตกเป็นต้นอ่อนขึ้นมาบนผิวดินพร้อมโตเป็นต้นใหม่ด้วย เมื่อระบบรากเป็นอย่างนี้ การปลูกจึงไม่ต้องขุดหลุมลึกมาก ชาวบ้านบางคนเลียนแบบธรรมชาติ โดยเอาหินมารองก้นหลุม หรือพ่อแสนเอาหินมาวางรอบๆต้นผักหวานป่า พ่อเวชกล่าวต่อไปว่า ศัตรูผักหวานป่าคือ จิ้งหรีด มันจะมากัดกินต้นอ่อนตาย หนอนบางชนิดมาเจาะลำต้น ด้วงบางชนิด และที่สำคัญ ปลวกดิน มันมากินผิวเปลือกลำต้นผักหวาน
ผักหวานป่าเป็นพืช Sadism : เราเคยได้ยินชาวบ้านบอกบ่อยๆว่า ที่เผาป่าเพราะต้องการกินผักหวานป่า เพราะไฟป่าจะลวกลำต้นเหมือนเป็นการกระตุ้นให้มันรีบออกใบอ่อนเพื่อเตรียมการออกดอก ออกเมล็ด เพื่อขยายพืชพันธุ์ต่อไป ความรู้นี้มีมานานแล้ว พ่อเวช ไชยเพชร ผู้นำไทบรูคนหนึ่งบอกว่า..”บางทีผมก็เลียนแบบธรรมชาติ โดยจุดไฟกับฟางข้าวแล้วเอาไปรนต้น รนกิ่งมัน แล้วใบมันจะล่วงเกือบหมดแล้วก็แตกใบออ่นทันทีอีกไม่กี่วันถัดมา”...
สหายธีระกล่าวต่อไปว่า อาจารย์เห็นชาวบ้านเขาเก็บใบกระถินมากินไหม เขาเก็บอย่างไรอาจารย์ลองบอกซิ เอ้าก็ต้นกระถินมันอ่อนก็โน้มกิ่งมันลงมาแล้วก็หักเอายอดอ่อนไป อาจารย์รู้ไหมว่าหากโน้มกิ่งกระถินลงมาแล้วเอากรรไกตัดกิ่งไม้ไปค่อยๆตักยอดอ่อนกระถินลงมามันจะเป็นไง..มันจะไม่แตกใบอ่อนอีกครับ.. ผู้เขียนงง เราคนเมืองไม่เคยสังเกตธรรมชาติของมันเลย ดีแต่กินมัน..
นี่คือเรื่องจริง ผักหวานป่าเหมือนกัน อย่าสงสารมันโดยการเอากรรไกรไปบรรจงเก็บใบอ่อน กลัวมันจะช้ำ อย่า ให้หักเอาเลยแม้ว่ากิ่งมันจะเหนียวกว่ากระถินก็ไม่ต้องสงสารมัน หักเอาโลด...แล้วมันจะรีบแตกใบอ่อนใหม่ หากไปบรรจงเก็บใบอ่อนมัน เสร็จมันไม่แตกใบอ่อนเลยครับ..
สหายธีระย้ำข้อเท็จจริงนี้ แถบอธิบายตามความเข้าใจของหมอป่าว่า การหักมันเหมือนการสร้างแรงสะเทือนแก่ต้นมัน หากไปเก็บอย่างทนุถนอมนั้นมันไม่ได้สร้างแรงสะเทือนแก่ต้นมันครับ เมื่อพ้นฤดูใบอ่อนแล้วชาวบ้านยังเก็บใบที่ไม่แก่มากมาย่างไฟกินกับป่น แซบ..หรือเอามาผัดน้ำมันเปล่าๆกินก็ได้ พ่อเวชทิ้งท้ายว่า รู้ไหมว่าเอาใบผักหวานไปผัดน้ำมัน น่ะ มันไม่สุกนะ วิธีทำให้สุกคือเอาไปลวกหรือต้มใบผักหวานก่อนแล้วจึงเอามาผัด มันจึงสุก...
สุดยอดจริงๆผักหวานป่านี่ เซียน หรือครูผักหวานป่าที่ดงหลวงคือสหายธีระและพ่อแสน วงษ์กระโซ่ พ่อเวช ไชยเพชร และอีกหลายท่านที่ไม่เปิดเผยนาม
สวัสดีค่ะ ไม่รู้จักแล้วก็ไม่เคยทานผักหวานเลย แต่อ่านดูแล้วน่าลองไปหาทานบ้าง แต่ กทม. ไม่รู้มีขายที่ไหน
อ่านแล้วได้ความรู้ดี ไม่เคยสังเกตเลย ทีหลังจะไม่เอากรรไกรไปตัดกระถินแล้วค่ะ : )
สวัสดีครับคุณ จินตนา อิ่มรักษา
ท่านAj Kae ครับ
สวัสดีค่ะ คุณบางทราย
ไม่เคยเห็น ไม่เคยทานค่ะ อยากเห็นภาพจัง และคงได้มีโอกาสทาน ตอนไปบ้านครูบาฯ ช่วงเมษาฯ นะคะ
http://gotoknow.org/blog/Mikhama/22515
เคยเขียนบันทุกเกี่ยวกับผักหวานไว้ค่ะ เอามาฝาก มีรูปให้ดูด้วย แต่.... แทบไม่รู้ว่าเป็นผักหวาน
ดูเอาแล้วกันนะคะ
อ.รัตติยา ครับ
คุณเม้งครับ
ผักตัวนี้ เป็นไม้ปราบเซียน
ปลูกยากมาก ผมมีต้นเท่าแขนต้นหนึ่ง ปีนี้แตกยอดบ้างแล้ว ส่วนต้นเล็กๆบางต้นขึ้นช้า บางต้นขึ้นเร็ว
แต่ส่วนใหญ่โตช้า จะโตเร็วบางต้น ทั้งที่ปลูกที่เดียวกัน เวลาใกล้เคียงกัน เอาใจยากยิ่งกว่าแม่ยายบางคนเสียอีก ขอบคุณมากที่เอาเรื่องดีๆมาให้เรียน
สวัสดีค่ะ
เพิ่งทานแกงส้มผักหวานไปเมื่อวันอาทิตย์นี่เองค่ะ..แต่เป็นผักหวานที่มาจากกระทรวงเกษตรแพ็คใส่ถุงขายที่แมคโครฯ.. เห็นติดว่ากิโลละ 160 บาท เพาะพันธุ์เองและปลอดสารพิษแถมยังอุดมไปด้วยแคลเซี่ยม ฟอสฟอรัสและสารอาหารอีกหลายชนิด ( ขออภัยที่จำที่เหลือไม่ได้ เนื่องจากทิ้งถุงไปแล้ว ) ไม่แน่ใจว่าจะเป็นผักหวานป่าเหมือนของคุณบางทรายหรือไม่..ผักหวานมีกี่ชนิดคะ?
คุณเบิร์ดครับ
เหตุเพราะบันทึกนี้ เหว่าเลยต้องไปหาแกงผักหวาน จากตลาดโรงอาหารชาย มข. มาทานเลยนะเนี้ย
เป็นเด็กดงหลวงค่ะชอบกินมากอร่อยมาก ที่บ้านก็ซื้อต้นกล้าไปปลูกเยอะเลย เป็นของป่าที่เริ่มหากินยากและมีราคาแพง ช่วยกันปลูกเยอะๆ เพราะในป่ามันเริ่มหากินยากแล้ว
สวัสดีครับ ชนญชนก อยู่ดงหลวงหรือ ดีจัง ช่วยกันอนุรักษ์ผักหวานป่านะครับ อย่าซื้อดอกมากิน และต้องบอกต่อไปด้วย อย่าเก็บดอกมาขายมากินปล่อยให้เขาโตมีเมล้ดบ้างจะได้เอาไปขยายพันธุ์ต่อนะครับ ชอบกินก็ต้องช่วยกันนะครับ ไม่เช่นนั้นดงหลวงก็ไม่เหลือผักหวานป่าแล้ว ยินดีรู้จักครับ
ยากปลูกผักหวานเป็นมั้ง....ทำไงดีครับ...ไปหาซื้อที่ไหนได้บ้าง.และมีการปลูกและดูแลอย่างไรบ้าง..ผมอยู่นครพนมแถวบ้าน
ก็มีภูเขาผักหวานป่าก็มี..แต่ผมไม่รู้วิธีนำมาปลูก เคยขุดต้นเล็กๆจากเขาลงมาปลูก แต่ไม้ติดครับ ใครมีวิธีช่วยแนะนำผมด้วย.....