ร้อยกรอง โดย พงศ์ศักดิ์ สังขภิญโญ

ความหมายของร้อยกรอง

คำว่า ร้อยกรอง ตรงกับคำภาษาอังกฤษว่า Poetry บางครั้งก็เรียก บทกวี หรือ กวีนิพนธ์ คำว่าร้อยกรอง
เป็นคำที่สำนักวัฒนธรรมทางวรรณกรรม กำหนดขึ้นใช้เรียกวรรณกรรมที่มีลักษณะบังคับในการแต่งเพื่อให้เข้าคู่กับคำว่า "ร้อยแก้ว" ซึ่งเดิมบทประพันธ์ประเภทนี้ เรียกกันหลายอย่าง เช่น กลอน กาพย์ ฉันท์ กานท์ (ดนยา วงศ์ธนะชัย. 2542:211)

ได้มีผู้ให้คำจำกัดความของร้อยกรองไว้หลากหลายดังนี้ คือ
- พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ (2506 : 2) ทรงอธิบายว่า ร้อยกรอง
คือการเรียงถ้อยคำตามระเบียบข้อบังคับ ซึ่งได้แก่ มาตราฉันทลัษณ์ คำร้อยกรองเป็นส่วนประกอบของกวีนิพนธ์เท่านั้น ไม่ใช่แก่นสารของกวีนิพนธ์
- สิทธา พินิจภูวดล และนิตยา กาญจนวรรณ (2520 : 10) ได้อธิบายว่าร้อยกรองได้แก่
ข้อเขียนที่มีการจำกัดจำนวนคำ หรือพยางค์ จำกัดความยาว มีการกำหนดเสียงสูงต่ำ กำหนดเสียงสั้นยาว หนักเบากำหนดสัมผัส และกำหนดจังหวะไว้อย่างแน่นอน
- ชลธิรา กลัดอยู่ (2517 : 161-162) ได้ให้ความหมายของร้อยกรอง ไว้ 2 ระดับ คือ ระดับแรก หมายถึงถ้อยคำ สำนวน ภาษาที่เรียบเรียงขึ้นอย่างมีบทบัญญัติ มีกฎเกณฑ์ หรือเรียกกันทั่วไปว่ามีฉันทลักษณ์ตามแบบโบราณ ระดับสองหมายถึง ถ้อยคำ สำนวน ภาษาที่เรียบเรียงขึ้นอย่างมีบทบัญญัติหรือฉันทลักษณ์ตามแบบที่มีมาแต่เดิมและรวมถึงฉันทลักษณ์ที่ผู้แต่งคิดขึ้นเองได้
- ส่วน พระยาอนุมานราชธน (2518 : 9) ได้ให้ความหมายของร้อยกรองว่า หมายถึง โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน ซึ่งมีถ้อยคำที่นำมาประกอบกัน มีขนาดมาตราเสียงสูงต่ำ หนักเบา และสั้นยาว ตามรูปแบบ
(Pattern)ที่กำหนดไว้ รูปแบบที่กำหนดนี้มีมากมาย ไม่จำเป็นต้องมีเฉพาะแต่ที่กำหนดไว้ในตำรา
ซึ่งว่าด้วยการแต่ง โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน หรือ ฉันทลักษณ์สรุปได้ว่า ร้อยกรอง คือ งานเขียนที่ผสมผสานระหว่างแนวความคิด และศิลปการใช้คำ ตามแบบวิธีฉันทลักษณ์โบราณ หรือ อาจคิดขึ้นใหม่ก็ได้

องค์ประกอบของร้อยกรอง องค์ประกอบของร้อยกรองของไทยโดยทั่ว ๆ ไป ทั้งร้อยกรองแบบเก่าและร้อยกรองปัจจุบัน (ยกเว้นกลอนเปล่าอาจไม่เคร่งครัดทางด้านองค์ประกอบบางประเภท เช่น ฉันทลักษณ์ เป็นต้น) ก็ยังคงใช้อยู่ ซึ่ง มีองค์ประกอบสำคัญ ดังต่อไปนี้ คือ

1) ฉันลักษณ์หรือลักษณะบังคับ โดยทั่วไป มี 9 ชนิด ดังนี้

1.1) คณะ หมายถึง การจัดหมวดหมู่ของคำประพันธ์ร้อยกรองทุกประเภท ว่าบทหนึ่งจะประกอบด้วย บท วรรค ตอนหรือคำอยางไร เช่น กาพย์ยานี 11 กำหนดคณะไว้ว่า 1 บท จะมี 2 บาท แต่ละบาทจะประกอบด้วย 2 วรรค วรรคแรกจะต้องมี 5 คำ วรรคหลัง 6 คำ ดังนี้เป็นต้น

1.2) สัมผัส หมายถึง ความคล้องจองตามกฎเกณฑ์ที่บังคับไว้ในคำประพันธ์ แบ่งออกเป็น 4 ชนิด ได้แก่

1.2.1) สัมผัสสระ คือ สระพ้องกันตามมาตราแม้เสียงวรรณยุกต์จะต่างกันก็ตาม เช่น ใคร-ไป-นัยน์-ใหม่-ใกล้เป็นต้น1.2.2) สัมผัสอักษร คือ ใช้เสียงตัวอักษรพ้องกัน ไม่กำหนดเสียงสระ หรือเสียงวรรณยุกต์สูงต่ำ เช่น เขา-ขัน, คู-ค่ำ เป็นต้น

1.2.3) สัมผัสนอก คือ สัมผัสที่ส่งและรับสัมผัสกันนอกวรรคออกไป คือส่งจากคำสุดท้ายของวรรคหน้าไปยังคำใดคำหนึ่งในวรรคต่อ ๆ ไป สัมผัสนอกนี้เป็นสัมผัสบังคับในร้อยกรองทุกประเภทจะไม่มีไม่ได้ และกำหนดให้ใช้แต่ สัมผัสสระเท่านั้น

1.2.4) สัมผัสใน คือ สัมผัสที่ส่งและรับภายในวรรคเดียวกัน ไม่เป็นสัมผัสบังคับ
และจะใช้สัมผัสสระหรือพยัญชนะก็ได้แล้วแต่ความเหมาะสม

1.3) คำครุ คำลหุ คือ คำที่บังคับใช้ในการแต่งฉันท์ ซึ่งมีบังคับแจกแจงต่างกันออกไป
โดยใช้เครื่องหมายเป็นเครื่องบอกคือ คำครุ ใช้เครื่องหมาย ั แทน และคำลหุ ใช้เครื่องหมาย ุ แทน

1.4) คำเอก คำโท คือ คำที่บังคับใช้ในการแต่งโคลงและร่าย คำเอก ได้แก่ คำหรือพยางค์ที่มีรูปวรรณยุกต์เอกและคำตายทั้งหมดไม่ว่าจะเป็นเสียงวรรณยุกต์ใด ๆ ส่วนคำโท ได้แก่ คำหรือพยางค์ที่มีรูปวรรณยุกต์โท

1.5) คำเป็น คำตาย คือ คำที่ใช้การแต่งโคลง ร่าย และร้อยกรอง ที่เป็นกลบท เช่น กลอนกลบทที่มีคำตายล้วน เป็นต้น คำเป็น ได้แก่ คำที่ประกอบด้วยสระเสียงยาวในแม่ ก.กา และคำที่มีตัวสะกดในแม่ กง กน กม เกย เกอว รวมทั้งคำที่ประกอบด้วยสระ อำ ไอ ใอ เอา ส่วนคำตาย ได้แก่คำที่ประกอบด้วยสระเสียงสั้นในแม่ ก.กา (ยกเว้นสระ อำ ไอ ใอ เอา) และตัวสะกดในแม่ กก กด กบ

1.6) เสียงวรรณยุกต์ คือข้อกำหนดที่บังคับใช้ในการแต่งกลอนโดยถือเรื่องเสียงวรรณยุกต์ เป็นสำคัญ ได้แก่ เสียงสามัญ, เอก, โท, ตรี และ จัตวา เป็นต้น

1.7) พยางค์ คือ เสียงที่เปล่งออกมาครั้งหนึ่ง ๆ ไม่ว่าจะสั้นยาวอย่างไร จะมีความหมายหรือไม่มีความหมายก็ตาม ในการแต่งร้อยกรองจะถือว่าพยางค์ก็คือคำนั่นเอง

1.8) คำขึ้นต้นและคำลงท้าย คือ คำที่ใช้กล่าวขึ้นต้น หรือ คำที่ใช้ลงท้ายวรรค ท้ายบาท ท้ายบท
ซึ่งอาจจะใช้เป็นคำเดียว หลายคำ หรือวลีก็ได้ เช่น คำว่า "สักวา" "เมื่อนั้น, บัดนั้น" "คนเอ๋ยคนดี" หรือลงท้ายว่า "เอย" เป็นต้น

1.9) คำสร้อย คือคำที่ใช้ลงท้ายวรรค ท้ายบาท หรือท้ายบทเพื่อความไพเพราะ
หรือเพื่อให้ครบจำนวนคำตามลักษณะบังคับ บางแห่งก็ใช้เป็นคำถามหรือใช้ย้ำความ
คำสร้อยนี้มักจะใช้เฉพาะโคลงกับร่าย และมักจะเป็นคำเป็น เช่น พ่อ แม่ พี่ เทอญ นา ฤา แล ฮา แฮ เป็นต้น

2) เนื้อหาและแนวความคิด บทร้อยกรองปัจจุบันจะเสนอเนื้อหา หรือแนวความคิดเดียวในร้อยกรองเรื่องหนึ่ง ๆ เช่น ความรัก ธรรมชาติ อารมณ์ ความคิดฝัน หรือสิ่งประทับใจของผู้ประพันธ์ สังคม เป็นต้น เพื่อที่จะสื่อสารกับผู้อ่านอาจเป็นความคิดหรือเนื้อหาอย่างตรงไปตรงมา หรือความคิดที่แยบคาย ซ่อนเร้นแปลกใหม่ตามความสามารถของผู้ประพันธ์

3) ชนิดของร้อยกรอง ผู้ประพันธ์จะเลือกใช้ ชนิดของร้อยกรอง ให้เหมาะสมกับความคิด และเนื้อหา ที่ต้องการเสนอให้กับผู้อ่าน
ซึ่งมีดังนี้

3.1) โคลง เป็นร้อยกรองที่มีวิธีเรียบเรียงถ้อยคำเข้าคณะโดยกำหนด คำเอก คำโท และสัมผัสเป็นสำคัญ โคลงแบ่งออกเป็น 3 ชนิด คือ โคลงสุภาพ โคลงดั้น และโคลงโบราณและยังแบ่งย่อยออกไปแต่ละประเภท เช่น โคลงสอง โคลงสาม โคลงสี่ โคลงกระทู้ โคลงดั้นบาทกุญชร เป็นต้น

3.2) ฉันท์ เป็นร้อยกรองที่มีระเบียบบังคับ คำหนักคำเบา หรือ คำครุ คำลหุ เป็นสำคัญ นอกจากนั้นก็บังคับในเรื่องคณะและสัมผัสด้วย ฉันท์มีหลายชนิดแต่ที่นิยมแต่ง คือ อินทรวิเชียรฉันท์ วสันตดิลกฉันท์ มาลินีฉันท์ วิชชุมมาลาฉันท์ เป็นต้น

3.3) กาพย์ เป็นร้อยกรองที่มีระเบียบบังคับคล้ายกับฉันท์เพียงแต่กาพย์มิได้กำหนดครุลหุ ดังนั้นกวีโบราณจึงนิยมแต่งฉันท์ปนกับกาพย์ ซึ่งเรียกว่าคำฉันท์ เช่น สุมทรโฆษคำฉันท์ สามัคคีเภทคำฉันท์ เป็นต้น กาพย์มีหลายชนิดแต่ที่นิยมแต่งมี กาพย์ฉบัง กาพย์ห่อโคลง กาพย์ขับไม้ กาพย์สุรางคนางค์ เป็นต้น

3.4) กลอน เป็นร้อยกรองประเภทที่บังคับคณะ สัมผัส และเสียงวรรณยุกต์ เนื่องจากเป็นร้อยกรองที่แต่งง่าย จึงมีคนนิยมมากกว่าร้อยกรองประเภทอื่น ซึ่งแบ่งออกเป็น กลอนสุภาพ กลอนสักวา กลอนดอกสร้อย กลอนเสภา กลอนบทละคร กลอนเพลง เป็นต้น

3.5) ร่าย เป็นร้อยกรองประเภทที่บังคับคณะ สัมผัส และบางชนิดก็บังคับคำเอกคำโทด้วย
ลักษณะคณะของร่ายจะไม่มีการกำหนดว่าต้องมีบทละกี่วรรค จะแต่งยาวเท่าไรก็ได้ เพียงแต่ให้มีสัมผัสทุกวรรคและจบลงตามข้อบังคับเท่านั้น ซึ่งแบ่งออกเป็นร่ายสุภาพ ร่ายดั้น ร่ายยาว ร่ายโบราณ

3.6) ลิลิต เป็นร้อยกรองที่ประกอบไปด้วย ร่าย และโคลงแต่งสลับกันเป็นเรื่องยาวโดยมีการร้อยสัมผัส ลิลิต มี 2 ชนิด คือ ลิลิตสุภาพ (โคลงสุภาพแต่งสลับร่ายสุภาพ) และลิลิตดั้น (โคลงดั้นแต่งสลับกับร่ายดั้น)

3.7) กลอนเปล่า เป็นงานเขียนชนิดหนึ่ง ตรงกับคำภาษาอังกฤษว่า Blank Verse หรือ Free Verse
ซึ่งไทยรับมาจากประเทศทางตะวันตก กลอนเปล่าจะไม่มีข้อบังคับทางฉันทลักษณ์ ผู้ประพันธ์มีอิสระในการแสดงความคิดและใช้คำได้อย่างเต็มที่ ร้อยกรองประเภทกลอนเปล่า ปัจจุบันกำลังได้รับความนิยม
ลักษณะของร้อยกรองปัจจุบัน แนวการเขียนร้อยกรองไทยปัจจุบัน มีลักษณะเปลี่ยนแปลงไปจากร้อยกรองในอดีตทั้งในด้านรูปแบบ เนื้อหา แนวคิด และกลวิธีในการนำเสนอ ดังรายละเอียดที่จะนำเสนอต่อไปนี้

1) ด้านรูปแบบ ร้อยกรองไทยปัจจุบันมีรูปแบบแตกต่างจากร้อยกรองในอดีต หลายประการดังนี้ (รื่นฤทัย
สัจจพันธุ์ 2525 : 261-267)

1.1) ขนาด ร้อยกรองปัจจุบันจะมีขนาดสั้นลง ส่วนใหญ่จะแต่งเพียง 6-12 บท และเหตุที่มีขนาดสั้นลงเนื่องจากผู้แต่งไม่ได้มุ่งพรรณนาเนื้อเรื่อง แต่มุ่งแสดง "ข้อคิด" หรือเสนอ "ความคิด" ให้กระชับรัดกุมเป็นสำคัญ อย่างไรก็ตามมีร้อยกรองบางเรื่องที่ผู้เขียนมีความมุ่งหมายที่จะเขียนให้มีขนาดยาวเพื่อบันทึกหรือบรรยายเหตุการณ์ เช่น ชักม้าชมเมือง ของ เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์ บางกอกแก้วกำสรวล (นิราศนครศรีธรรมราช) ของ อังคาร กัลยาณพงศ์ นาฏกรรมบนลานกว้าง ของ คมทวน คันธนู เสภาไพร่ ของ สุจินต์ วงษ์เทศ ภควตี ของ วันเพ็ญ เซ็นตระกูล เป็นต้น

1.2) ฉันทลักษณ์  ร้อยกรองเป็นคำประพันธ์ที่มีฉันทลักษณ์เฉพาะตัวในแต่ละชนิดและสืบทอดศิลปะการแต่งมาช้านาน แต่ในปัจจุบันได้มีความเปลี่ยนแปลงในด้านฉันทลักษณ์บ้างดังนี้

1.2.1) ไม่เคร่งครัดต่อฉันทลักษณ์ จะพบว่าร้อยกรองที่แต่งกันในระยะหลังไม่ได้ให้ความสำคัญต่อกฎเกณฑ์ทางด้านฉันทลักษณ์นัก จะเห็นได้จากในขณะที่กวีไทยในอดีตนิยมดำเนินการเขียนตามครูกวี
แต่ผู้แต่งร้อยกรองในปัจจุบันกลับพยายามแสวงหาแนวทางตนเองประกอบกับผู้แต่งร้อยกรองในปัจจุบันให้ความสำคัญแก่เนื้อหามากกว่ารูปแบบ ดังนั้นจึงสนใจเพียงลักษณะทั่ว ๆ ไป แต่จะละเลยรายละเอียด เช่น ไม่สนใจเรื่องเสียงสัมผัสอันจะทำให้เกิดความกลมกลืนในด้านเสียงและจังหวะ ไม่สนใจจำนวนคำในแต่ละวรรค อาจสั้นหรือยาวขึ้นอยู่กับเนื้อความ หรือบางบทมีเพียงสัมผัสนอกเท่านั้นที่บอกให้เราทราบว่าเป็นร้อยกรอง แต่ไม่สามารถบอกได้ว่าเป็นร้อยกรองชนิดใด

1.2.2) เกิดความนิยมในการแต่งกลอนเปล่า ลักษณะสำคัญของกลอนเปล่าคือ ไม่มีข้อบังคับใด ๆ ในการแต่ง ไม่ว่าจะเป็นจำนวนคำ การสัมผัส จังหวะ แต่จะแบ่งเนื้อความออกเป็นวรรคเป็นตอน เพียงแต่วรรคตอนเหล่านั้นไม่มีกฎเกณฑ์ตายตัว ศิลปะในการแต่งกลอนเปล่า จึงอยู่ที่ความสามารถในการใช้ภาษาที่ก่อให้เกิดความสะเทือนอารมณ์ และสามารถแสดงความคิดได้ลึกซึ้งและเป็นสากลมากน้อยเพียงไร

1.2.3) การคิดฉันทลักษณ์แบบใหม่ นอกจากร้อยกรองประเภท โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน ร่าย ซึ่งเป็นร้อยกรองรูปแบบเดิมแล้ว ได้มีผู้คิดฉันทลักษณ์แบบใหม่ขึ้นในร้อยกรองปัจจุบัน ซึ่งมีลักษณะสำคัญพอจะสรุปได้ดังนี้

ก. มีการกำหนดจำนวนคำในวรรค ในบาท ในบทใหม่ รวมทั้งเปลี่ยนแปลงสัมผัสระหว่างบทให้มีลักษณะต่างไปจากรูปแบบเดิม เช่น กำหนดให้  หนึ่งบทมีสามวรรคคำสุดท้ายของแต่ละวรรคสัมผัสกัน วรรคหนึ่งมีคำประมาณ 5-7 คำ การแต่งนั้นแต่ละบทเป็นอิสระ จึงไม่ต้องส่งและรับสัมผัสไปยังบทต่อ ๆ ไป ดังตัวอย่าง

คนชรารอข้ามถนน
ถนนเต็มไปด้วยรถยนต์
และแกไม่อาจข้ามพ้น
แกยืนรอ ๆ รี ๆ
ไม่รู้จะทำอย่างไรดี
ถนนมีแต่รถราขับขี่ (ไม่ปรากฎชื่อ)

ข. มีการวางรูปแบบคำประพันธ์อย่างใหม่ ด้วยการแสดงความหมายด้วยรูปที่เกิดจากการวางตัวอักษร ที่เรียกว่า "วรรณรูป" หรือ "กวีนิพนธ์รูปธรรม" (Concrete poetry) ดังตัวอย่างบทร้อยกรองชื่อ "หยาดฝน" ที่วางเป็นรูปสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน เหมือนเป็นเม็ดฝนหล่นจากฟ้า ตรงกับเนื้อความที่พรรณาไว้ ดังนี้

เด็ก
คนนั้น
มองสายฝน
ภายนอกหน้าต่าง
หยาดน้ำฝนจากฟ้า
หลั่งมาเป็นสาย
ดู ซิ จ๊ะ
น้ำฝน
ใส
สาว
คนนั้น
มองสายฝน
ภายในหัวใจ
หยาดน้ำฝนจากใจ
หลั่งมาเป็นสาย
ดู ซิ จ๊ะ
น้ำฝน
ขุ่น

(หยาดฝน : ผกาดิน)

2) ด้านแนวคิด แนวคิดในร้อยกรองไทยแต่โบราณ จะปรากฎอิทธิพลของปรัชญาพุทธศาสนาอยู่อย่างเด่นชัด แม้จะเป็นเพียงปรัชญาขั้นพื้นฐานในการดำรงชีวิต มิใช่อภิปรัชญาก็ตาม เช่น ความเชื่อในเรื่องกรรม เชื่อในความไม่เที่ยงแท้ เชื่อว่าชีวิตนี้เป็นทุกข์ เชื่อว่ารูปรสกลิ่นเสียง เป็นสิ่งที่ทำให้คนลุ่มหลงได้ ฯลฯ  แม้แต่การมองปัญหาของกวีไทยในอดีตก็จะเพ่งเล็งไปที่ปัญหาของแต่ละบุคคลมากกว่าปัญหาของมนุษยชาติ หรือปัญหาเหนือโลก และแม้กวีจะใฝ่ฝันถึงความเจิรญรุ่งเรืองของบ้านเมือง แต่ก็ไม่หลงใหลไปถึงสังคมในอุดมคติ แต่เมื่อรับอิทธิพลจากตะวันตกแล้ว แนวคิดที่ปรากฎในร้อยกรองไทยปัจจุบัน เปลี่ยนแปลงไปจากเดิมอย่างเห็นได้ชัด ผู้แต่งรับอิทธิพลแนวคิดจากตะวันตกมาใช้ในร้อยกรองไทยมากขึ้น ซึ่งสามารถจำแนกแนวคิดที่ปรากฎในบทร้อยกรองไทยปัจจุบัน ออกได้ดังนี้

2.1) แนวคิดแบบจินตนิยม (Romanticism) คือ แนวคิดที่มุ่งให้ความสำคัญแก่เรื่องอารมณ์ ความรู้สึกและญาณสังหรณ์ของผู้แต่งมากเป็นพิเศษ เพราะมุ่งจะให้เป็นเครื่องประเทืองอารมณ์ของผู้อ่านมากกว่าจะเป็นเครื่องประเทืองปัญญา ฉะนั้นเนื้อหาของบทร้อยกรองตามแนวจินตนิยม จึงมักจะพัวพันอยู่กับเรื่องความรัก โลภ โกรธ หลง ซึ่งเป็นกิเลสและตัณหาของมนุษย์ทั่ว ๆ ไป เช่น รู้ทั้งรู้ว่ารักจักให้ทุกข์ ใจยังรุกเร้าหลอกให้บอกเขา ช่างไม่เข็ดหรือไรนะใจเรา เขามีเจ้าของแล้วในแววตา (เตือนดับในดวงตา : เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์)

2.2) แนวคิดแบบอุดมคตินิยม (Idealism) เป็นแนวคิดที่มุ่งเสนอเรื่องราวหรือสิ่งที่ผู้แต่งเห็นว่า "น่าจะมี" หรือ "ควรจะเป็น" อันเป็นความมุ่งหวังในความสมบูรณ์แบบของสรรพสิ่งซึ่งในความเป็นจริงแล้ว
ความสมบูรณ์แบบเป็นสิ่งที่มีอยู่ในความคิดเท่านั้น ยากที่จะเป็นจริงได้งานเขียนแนวอุดมคตินิยม
จึงมักเสนอภาพหรือเรื่องราวของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ให้มีลักษณะดีกว่างดงามกว่า หรือสูงสง่ากว่าสภาพที่เป็นอยู่จริงเสมอ ตัวอย่างเช่น

ความเมตตาปรานีอยู่ที่ไหน    ผ่องอำไพราวพรอมรสวรรค์
ชุ่มชื่นล้ำอมฤติชิดชีวัน         ราวของขวัญเทพประทานลอยผ่านฟ้า
ความรู้สึกลึกซึ่งซึ่งสูงส่ง       จักยืนยงคงอยู่คู่ชีพข้า
การุญเกื้อเหนืออะไรในโลกา  สืบหรรษาสิริจิตโศภิตพรรณ

(เหนือนิรันดร : ทวีปวร)

2.3) แนวคิดแบบสัจนิยม (Realism) เป็นแนวคิดที่มุ่งสะท้อนภาพ ชีวิต และสังคมมนุษย์ตามสภาพที่เป็นจริง ดังนั้นงานร้อยกรองแนวสัจนิยม จึงแสดงให้เห็นภาพทั้งในด้านดีและด้านร้ายอย่างตรงไปตรงมา ตัวอย่างเช่น

ทุ่งข้าวเขียวขจี             สีสดชื่นระรื่นลมไหว
ปูปลามาเล็มไคล          ในน้ำใสใต้สันตะวา
สาหร่ายชูดอกกระจิริด    แมลงน้อยนิดไร้เดียงสา
เกาะดอกหญ้าบนคันนา  แมงมุมตั้งท่าตะครุบกิน

(ทุ่งข้าว : อังคาร กัลยาณพงศ์)

2.4) แนวคิดแบบธรรมชาตินิยม (Naturalism) เป็นแนวคิดที่แตกแขนงไปจากแนวคิดแบบสัจนิยม
แต่จะมุ่งมองไปในด้านเศร้าและหม่นหมองของชีวิต และสังคมมนุษย์ ด้วยความคิดที่ว่าความเลวร้ายต่าง ๆ เหล่านั้น มีสาเหตุมาจากพันธุกรรม และสิ่งแวดล้อม เช่น ภาวะ เศรษฐกิจ ธรรมชาติ หรือค่านิยมของสังคมบีบบังคับให้มนุษย์ต้องมีฐานะต่ำต้อยในสังคม หรือทำให้อยู่ในฐานะที่ต้องเสียเปรียบคนอื่น ๆ ในสังคม ตัวอย่างเช่น

แต่ละข้ามแต่ละขั้นของบัณฑิต         ทุกย่างก้าวกว่าพิชิตล้วนยากเข็ญ
แต่ละช่วงแต่ละฉากล้วนยากเย็น       ทุกก้าวย่างกว่าจะเป็นแทบวายปราณ
ซึ่งสังคมเส็งเคร็งและโสโครก          พร้อมสับโขกใครใครที่ไม่ผ่าน
ค่านิยมปริญญาเหมือนปราการ         คอยแบ่งงานแบ่งเหงื่อแห่งเชื้อชน

(ถึงบัณฑิต : คมทวน คันธนู)

2.5) แนวคิดแบบอัตถิภาวะนิยม (Existentialism) เป็นแนวคิดที่มุ่งเน้นการแสวงหาคุณค่าใหม่ ๆ ในชีวิต โดยปฏิเสธกฎเกณฑ์ หรือคุณค่าของสังคมเก่า ไม่ว่าจะเป็นขนบธรรมเนียม ประเพณี ศาสนา ความเชื่อ หรือกฎหมาย เป็นต้น แนวคิดแบบอัตถิภาวะนิยม จะยกย่องคนที่กล้าตัดสินใจเลือกสิ่งต่าง ๆ ด้วยตนเอง และพร้อมจะรับผิดชอบต่อการตัดสินใจเลือกของตนเองในแต่ละครั้ง ไม่ว่าการตัดสินใจนั้น ๆ จะถูกหรือผิดก็ตาม ตัวอย่างเช่น

ทุกวันนี้ฉันถูกอบรม
ขูดสมอง ขูดลิ้น จับมือ
ให้คิด ให้พูด ให้ทำ
ตามที่คนรุ่นเก่ากำหนดไว้
สงสัยนัก
ฉันเกิดมาเพื่อใคร
เพื่อเป็นทาส เป็นทรัพย์สิน เป็นเครื่องมือ
เป็นพยานความดี ความถูกต้อง ของใครกัน
ของตัวเองหรือของคนรุ่นเก่า

(ปล่อยฉันจากซากเดนอันโสโครกเสียที : อรุณ ดิษฐาอภิชัย)

2.6) แนวคิดแบบสัญลักษณ์นิยม (Symbolism) เป็นแนวที่ใช้สัญลักษณ์ในการเขียนแทนสิ่งที่ต้องการจะกล่าวถึง อาจจะใช้สัญลักษณ์แทนเพียงบางส่วน หรือใช้เรื่องทั้งเรื่องเป็นสิ่งแทนก็ได้
ทั้งนี้เนื่องจากนักคิดแนวสัญลักษณ์นิยมเชื่อว่า การใช้สัญลักษณ์ช่วยให้การสื่อความหมายทำได้ลึกซึ้ง
และกว้างไกลกว่าการกล่าวถึงตรง ๆ ตัวอย่างเช่น

โอ้ราตรีนี้หนาเทวาหลับ           ดวงเดือนดับดาวแดงส่องแสงขรึม
พระพายคึกดึกจัดก็พัดพึม         เมฆาครึ้มครึมครางอยู่ครางครืน
มีเพลงแผ่วแว่วมาจากฟ้ากว้าง   อันเวิ้งว้างเคล้าลมเสียงขมขื่น
ว่ามาเถิดชาวรัฐมาหยัดยืน        ยึดแผ่นพื้นสวรรค์ให้มั่นคง
แล้วย่างย่ำนำร่างไปข้างหน้า     เหยียบอินทราให้ยุ่ยเป็นผุยผง
ถึงคนหน้ามาคว่ำขมำลง          คนหลังจงย่างเยื้องหนุนเนื่องไป

(เสียงเพลงจากฟ้ากว้าง : ธงไทย สุวรรณคีรี)

2.7) แนวคิดแบบสังคมนิยม (Socialism) คือแนวคิดที่มุ่งสะท้อนปัญหาทางสังคมของส่วนรวมมากกว่าเรื่องราวส่วนบุคคล โดยเฉพาะอย่างยิ่งปัญหาการต่อสู้ของชนชั้นกรรมาชีพทั้งในด้านเพื่อปากเพื่อท้อง
เพื่อสิทธิและเพื่อความเสมอภาค ทั้งนี้เพราะผู้เขียนต้องใช้ร้อยกรองเป็น "สื่อ" ในการตีแผ่สภาพความทุกข์ยากของชนชั้นกรรมาชีพและเพื่อเรียกร้องความยุติธรรมให้แก่ชนกลุ่มนี้ด้วย เช่น

แดดจ้าฟ้าก็แจ้ง            ฝนก็แล้งสิร้อนเหลือ
น้ำตาแทนฝนเจือ          รดดอกเบี้ยให้งอกงาม
โอ้โอ๋ชาวนาไทย          ขัดสนไปทุกโมงยาม
นายทุนเขาหยาบหยาม   สิก็เหยียบก็ย่ำยี
ซัดเซและซมซาน         มาถึงบ้านกุฏุมพี
ก็เช่นเคยเอ่ยวจี            ขอกู้เงินไปทำนา
ทุกปีฟ้าลิขิต                ต่อชีวิตด้วยเงินตรา
ต้องกู้นายทุนมา           แทบจะบ้าจะวางวาย

(บทโศลกมหิทธาของชาวนาและรวงข้าว : จาตุรนต์ น้อยอ่ำ)

3) ด้านเนื้อหา  ร้อยกรองไทยหลังรับอิทธิพลจากตะวันตก มิใช่เป็นร้อยกรองเพื่ออารมณ์อย่างแต่ก่อน
แต่เป็นร้อยกรองที่มุ่งเสนอ "ความรู้" และ "ข้อคิด" เป็นสำคัญ ดังนั้นร้อยกรองปัจจุบันจึงมีลักษณะสะท้อนปัญหาของสังคมมากยิ่งขึ้น มิได้มีแต่ร้อยกรองแนวเพ้อฝันเท่านั้น เนื้อหาของร้อยกรองปัจจุบันอาจแบ่งได้กว้าง ๆ เป็น 2 แนว ดังนี้ (สายทิพย์ นุกูลกิจ 2537 : 74-77)

3.1) ร้อยกรองแนวพาฝัน คือบทร้อยกรองที่ผู้แต่งมุ่งแสดงความรู้สึกส่วนตัวออกมาให้ผู้อ่านได้ร่วมรับรู้
เนื้อหาของร้อยกรองแนวพาฝัน อาจแบ่งย่อยได้ดังนี้

3.1.1) เนื้อหาสะท้อนอารมณ์ส่วนตัวของผู้แต่ง ได้แก่ อารมณ์รัก โลภ โกรธ หลง ตามแบบปุถุชนทั่วไป
แต่ส่วนใหญ่มักจะเป็นเรื่องเกี่ยวกับอารมณ์รัก ซึ่งมีทั้งแบบรัก สุข สมหวัง และโศกรันทดใจ

3.1.2) เนื้อหาสะท้อนแนวคิดเชิงอุดมคติของผู้แต่ง หมายถึง บทร้อยกรองที่เสนอแนวคิดที่มีประโยชน์ต่อผู้อ่านและสังคม ซึ่งแนวคิดดังกล่าวผู้แต่งอาจคิดขึ้นเอง หรือนำมาจากลัทธิปรัชญาต่าง ๆ ก็ได้

3.1.3) เนื้อหาสะท้อนจินตนาการของผู้แต่ง หมายถึงสะท้อนความนึกฝันอันบริสุทธิ์ของผู้แต่งที่มีต่อธรรมชาติและสิ่งต่าง ๆ รอบตัว

3.1.4) เนื้อหาสะท้อนเรื่องราวต่าง ๆ เนื่องในโอกาสวันสำคัญของชาติและศาสนา 3.2) ร้อยกรองแนวเพื่อชีวิต คือ บทร้อยกรองที่ผู้แต่งสะท้อนเรื่องราวของสังคมมากกว่าเรื่องราวส่วนบุคคล ทั้งนี้เพราะต้องการให้เนื้อหาของบทร้อยกรองเป็นประโยชน์ต่อคนส่วนใหญ่ในสังคมเป็นสำคัญ เนื้อหาของร้อยกรองแนวเพื่อชีวิตมีลักษณะหลากหลาย ดังนี้

3.2.1) เนื้อหากล่าวถึงปัญหาของชาวนา ชาวไร่ กรรมกร คนจน และผู้ใช้แรงงาน พร้อมทั้งชี้แนะแนวทางแก้ไขปัญหาไว้ด้วย

3.2.2) เนื้อหากล่าวถึงคุณค่าและพลังของประชาชน ในการต่อสู้เพื่อให้ได้มาซึ่งความเป็นธรรมในสังคม

3.2.3) เนื้อหาที่กล่าวถึงความรักที่ต้องมีให้แก่ประชาชน เป็นความรักที่คำนึงถึงผลประโยชน์ของส่วนรวม

3.2.4) เนื้อหาที่สะท้อนภาพสังคม เศรษฐกิจ และการเมือง

3.2.5) เนื้อหาแสดงการคัดค้านค่านิยมเก่าที่ล้าสมัย และไม่ก่อประโยชน์ต่อสังคมโดยรวม

3.2.6) เนื้อหากล่าวถึงสถานภาพใหม่และบทบาทของสตรีที่มีต่อสังคม

4) ด้านกลวิธีการแต่ง  ผู้แต่งร้อยกรองปัจจุบันได้ใช้กลวิธีต่าง ๆ เพื่อทำให้ร้อยกรองของตนน่าอ่าน น่าสนใจ ซึ่งกลวิธีต่าง ๆ มีดังนี้ (สายทิพย์ นุกูลกิจ 2537 : 78-8)

4.1) การใช้คำ ร้อยกรองในอดีต ผู้แต่งจะเลือกสรรถ้อยคำที่ขัดเกลามาแล้วอย่างไพเราะด้วยเสียงและความหมาย แต่การใช้คำในร้อยกรองปัจจุบันเน้นความง่าย ความเป็นธรรมดาสามัญ และมักจะใช้ภาษาที่ถ่ายทอดอารมณ์ตามเนื้อหา กล่าวคือ ถ้าเนื้อหามีท่วงทำนองก้าวร้าว รุนแรง ถ้อยคำที่ใช้จะก้าวร้าว หยาบคายแสดงความรุนแรงตามไปด้วย ในขณะเดียวกันหากเป็นร้อยกรองแนวพาฝัน ผู้แต่งจะเลือกใช้คำที่มีเสียงเสนาะ มีความหมายลึกซึ้ง เพื่อเป็นเครื่องมือในการแสดงออกซึ่งความนึกคิดและอารมณ์ของผู้แต่ง

4.2) การใช้โวหาร ผู้แต่งร้อยกรองปัจจุบันนิยมใช้โวหารต่าง ๆ หลายชนิดด้วยกันเพื่อเป็นสื่อในการถ่ายทอดอารมณ์ ความรู้สึก ความคิด ความฝัน หรือความรู้ของผู้แต่งไปยังผู้อ่านหรือเป็นเครื่องช่วยขยายเนื้อความให้ชัดเจนยิ่งขึ้น หรือช่วยทำให้ผู้อ่านเกิดมโนภาพคล้อยตามผู้แต่งไปด้วย โวหารที่ผู้แต่งใช้เพื่อให้เกิด "ภาพพจน์" มีวิธีการดังต่อไปนี้

4.2.1) อุปมาอุปไมย (Simile) เป็นการนำสิ่งที่มีลักษณะเหมือนกันมาเปรียบเทียบกัน เพื่อช่วยให้ผู้อ่านเห็นภาพสิ่งที่พูดถึงได้ชัดเจนแจ่มแจ้งขึ้น โดยมีคำว่า เหมือน คล้าย ราวกับดุจ เป็นต้น เป็นคำเชื่อม เช่น

เพียงแววเนตรเด็ดฉกาจชาตินักสู้    และโอฐตรูกลทับทิมจิ้มลิ้มเหลือ
สดสะอาดหยาดชีวิตสนิทเจือ        ไม่ฟั่นเฝือเฝื่อนฝาดเหมือนชาดทา
และเอวองค์ระหงเพรียวดังเรียวไผ่  ดูแกร่งไกลเกินเทียบเปรียบบุปผา
และผิวคล้ำก่ำไล้ไอแดดทา           ผุดผาดกว่าความผ่องลำยองยวง

(อันข้อนี้เพิ่งประจักษ์ : อุชเชนี)

4.2.2) อุปลักษณ์ (Metaphor) เป็นการเปรียบเทียบที่มิใช่การเปรียบเทียบโดยตรงแต่เป็นการนำลักษณะเด่นของสิ่งนั้นมากล่าว หรือนำชื่อสิ่งนั้นมากล่าว มักใช้คำว่า เป็น คือ เท่า ในการเปรียบเทียบ เช่น

แต่เขาเห็นเราเป็นเส้นหญ้า    อนิจจามาเหยียบเสียสะท้าน
จนใจแตกยับอัประมาณ        มิขอทานรักนั้นจนวันตาย

(โฉมจะหาย : อังคาร กัลยาณพงศ์)

4.2.3) อติพจน์ (Hyperbole) หรือโวหารเกินจริง เป็นการพรรณนาภาพ หรือ อารมณ์ที่เกินความจริง
เพื่อช่วยให้ผู้อ่านเกิดจินตนาการที่กว้างไกลและแปลกใหม่กว่าธรรมดา เช่น

พลิกพื้นแผ่นดินดาล   ให้สท้านทั้งภพไตร
บิดฟ้าให้เฟือนไป       ทั้งหล้าโลกด้วยแรงเงา

(เราชนะแล้ว… แม่จ๋า : นายผี)

4.2.4) บุคลาธิษฐาน (Personification) การสมมุติให้มีตัวตน เป็นโวหารซึ่งกล่าวถึงสิ่งที่ไม่มีชีวิตราวกับว่าสิ่งนั้นมีชีวิต แสดงกิริยาอาการต่าง ๆ ให้เหมือนคน เช่น พูดได้ ร้องไห้ ได้ รู้สึกได้ เป็นต้น เช่น

ดาวแย้มสรวลทวนเสนาะเสียงเยาะหยัน              พระพายผันพรายผ่อนช่างอ่อนไหว
ความเรืองโรจน์โชติชีวิตคิดอันใด                     เกิดแล้วไยจะมีดับให้กลับกลาย
"ข้าทอแสงแรงสราญมานานเนิ่น                      ดูงามเกินกว่าจะดับลับแสงฉาย
ลมที่ท่องล่องฟ้ามาใกล้กาย                           ไยขยายปรัชญาบ้าเกินการ"

(ดาวดวงโรจน์ : ทวีปวร)

4.2.5) ปฏิพจน์ (Antithesis) เป็นการใช้คำที่มีความหมายตรงข้ามกันในลักษณะแย้งหรือถ่วงความ เช่น
สวยอย่างร้าย ดีเป็นบ้า เช่น

วิปริตผิดวิสัยหรือไทยเอ๋ย             เมืองเราเคยครองสุขกลับทุกข์เศร้า
เคยชุ่มเย็นยิ่งกลุ้มรุ่มร้อนเร้า          คอยกรีตเข้าแทนถล่มร่มไม้บัง
ชีวิตถูกของแพงแล้งน้ำจิต            และอากาศเป็นพิษคิดแล้วคลั่ง
ความชั่วหยาบ บาป บ้า ตีตราดัง    ยี่ห้อสังคมทู่ของหมู่เรา

(ข้าวยากหมากแพง : จินตนา ปิ่นเฉลียว)

4.2.6) ปฏิวาทะ (Oxymoron) เป็นการนำคำที่มีความหมายตรงกันข้ามหรือค้านกันมารวมกัน
เพื่อให้เกิดคำซึ่งมีความหมายใหม่ เช่น บาปบริสุทธิ์ ขอทานบรรดาศักดิ์ นางบุญ ใจบาป องุ่นเปรี้ยว
มะนาวหวาน น้ำผึ้งขม เช่น

ชีวิตคนวนเวียนเปลี่ยนแปรผัน       เหมือนความฝันความจริงสิ่งสับสน
ความดีชั่วกลั้วคละคอยปะปน        ระวังตนไตร่ตรองมองให้ดี

(คุณธรรมค้ำจุนสิ่งสุนทร : วนิดา สถิตานนท์)

4.2.7) ปฏิปุจฉา (Rhetorical-question) เป็นศิลปะการใช้คำถามที่ไม่ต้องการคำตอบของผู้แต่ง
เพราะมุ่งจะให้คำถามนั้นเป็นสื่อนำความคิดของผู้อ่านหรือเป็นเครื่องเรียกร้องความสนใจของผู้อ่านมากกว่าต้องการคำตอบ เช่น

"ท่านเป็นเทพเทวาอารักษ์หรือ     หรือท่านคือคนธรรพ์อันสุขศรี
หรือเป็นยักษ์อสุราอสุรี               หรือท่านนี้คือมนุษย์บุรุษใด"

(ดังนี้เถิด : เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์)

4.2. สัทพจน์ (Onomatopoeia) เป็นการนำเสียงที่ได้ยินตามธรรมชาติมาใช้บรรยายให้เกิดมโนภาพแก่ผู้อ่าน เช่น กรอบแกรบ หวิวหวิว ออดแอด หึ่งหึ่ง เป็นต้น เช่น

ไผ่ซออ้อเอียดเบียดออด      ลมลอดไล่เลี้ยวเรียวไผ่
ออดแอดแอดออดยอดไกว   แพใบล้ำน้ำลำคลอง

(บนพรมใบไผ่ : เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์)

4.2.9) อุทาหรณ์ (Analogy) เป็นวิธีการเปรียบเทียบเรื่องราว เหตุการณ์ หรือความคิดสองอย่างที่มีความหมายต่างกันว่าคล้ายกัน โดยการยกข้อความที่เชื่อว่าง่ายแก่การเข้าใจมาเปรียบเทียบกับสิ่งที่ผู้แต่งต้องการจะเสนอ มักจะนิยมใช้สุภาษิต คำพังเพย หรือเพลงกล่อมเด็กเพื่อช่วยสรุปใจความสำคัญหรือช่วยสร้างบรรยากาศของเรื่อง การเปรียบเทียบแบบนี้จะต่างจากวิธีเปรียบเทียบแบบอุปมาอุปไมย
ตรงที่โวหารอุปมาอุปไมยเป็นการเปรียบเทียบคำ แต่โวหารอุทาหรณ์เป็นการเปรียบเทียบข้อความ เช่น

ชีวิตตนจนบัดนี้ไม่มีแผก               สวะที่รอแตกตามกระแส
เริ่มละลายเริ่มเพียรเริ่มเปลี่ยนแปร   ต่อตัวเองตั้งข้อแม้ - แก้สังคม
แสวงหาอย่างสับสนบนทางผ่าน     หลายวิญญาณปนเปประเสประสม
หลายแนวทางได้ค้นคว้ามาลองชม หากเหมือนงมเงาใสในธารา

(ความในใจจากภูเขา : จิระนันท์ พิตรปรีชา)

4.2.10) การกล่าวเท้าความหรือปฏิรูปพจน์ (Allusion) เป็นวิธีการเขียนแบบหนึ่ง ที่ผู้แต่งนิยมอ้างถึงบุคคลหรือเหตุการณ์หรือพฤติกรรม หรือข้อความที่เป็นที่รู้จักแพร่หลายดีแล้ว เพื่อเปรียบเทียบกับตัวผู้แต่งหรือพฤติกรรมบางประการ จะได้ช่วยโยงความคิดให้แก่ผู้อ่านและทำให้เข้าใจเรื่องราวได้ถูกต้องและรวดเร็วยิ่งขึ้น เช่น อังคาร กัลยาณพงศ์ กล่าวตัดพ้อว่าทุกสิ่งในโลกนี้ล้วนเกิดมาคู่กันทั้งสิ้น เช่น เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร์ เกิดมาคู่กับ เจ้าฟ้าสังวาลย์ แมลงผึ้งภู่เกิดมาคู่กับดอกไม้ แต่เหตุไฉนตัวเขาเองกลับไร้คู่ เช่น

ธรรมธิเบศร์มหากวี          มีหญิงสังวาลย์เป็นมิ่งขวัญ
มอดม้วยด้วยแรงรักนั้น     ทุกชีวันพบคู่ชม
แม้แต่บุหงาลดาวัลย์        อัศจรรย์ผึ้งภู่สู่สม
ฟ้าเมตตามิกล้าให้ระทม    บรมสุขทุกจุลินทรีย์
แต่ฟ้าปั้นฉันเดียว            เปล่าเปลี่ยวใจไฉนฉะนี้
หนวกบอดใบ้เสียก็ดี         ควรมีฤาหฤทัย

(ฟ้าบั้นฉันเดียว : อังคาร กัลยาณพงศ์)

 

[กวิน]

4.2.11) การกล่าวถึงความขัดกันเข้าคู่กัน หรือ ปฏิภาคพจน์ (Paradox) เป็นวิธีการกล่าวถึงข้อความที่มีความขัดกัน เพื่อให้เป็นเครื่องดึงความสนใจของผู้อ่านอีกวิธีหนึ่ง เพราะความตรงกันข้ามดังกล่าวนี้ อาจจะดูเหมือนว่าไม่น่าเป็นไปได้แต่ก็เป็นไปแล้ว ทำนอง "น้ำร้อนปลาเป็น น้ำเย็นปลาตาย" ตัวอย่าง
เช่น เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์ กล่าวถึงการตายของจิตร ภูมิศักดิ์ ว่าแม้ชีวิตจิตร จะถูกทำลายไปพร้อมกับกาลเวลาที่ผ่านไปก็จริง แต่ชื่อเสียงของจิตร กลับเป็นที่ประจักษ์แก่ตาคนทั่วไปมากยิ่งขึ้นตามวันเวลาที่ผ่านเลยไปด้วย เช่น

กาลเวลา ฆ่า จิตร ภูมิศักดิ์       กาลเวลาก็ตระหนักประจักษ์ค่า
กาลเวลา ฆ่า คนดีทุกที่มา       แต่เวลาก็ทูนเทิด เชิดคนดี

(ใบไม้ป่า : เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์)

4.2.12) อาวัตพากย์ (Synesthesia) คือโวหารที่ใช้คำเรียกผลของการสัมผัสที่ผิดไปจากธรรมดา เพื่อเรียกร้องความสนใจจากผู้อ่าน เช่น ตามปกติเราใช้คำว่า "รส" เรียกผลการสัมผัสจากลิ้น ใช้คำว่า กลิ่น" เรียกผลสัมผัสจากจมูกเป็นต้น แต่การใช้โวหารแบบอาวัตพากย์นี้ผู้แต่งเจตนาจะใช้ภาษาให้ดูเหมือนผิดไปจากการใช้คำตามธรรมดาเพื่อให้คำดัง กล่าวนี้เป็นจุดกระทบใจของผู้อ่าน เช่น

ลายสือขวัญหลั่งไหลหอม        ย่อมเป็นกาพย์กลอนอันเฉิดฉาย
พร้อมคติธรรมลึกซึ้งคมคาย     ซ่อนไว้ประเสริฐสวยด้วยอารมณ์

(กาพย์กลอน : อังคาร กัลยาณพงศ์)

ในที่นี้ อังคาร ใช้คำว่า "หอม" ซึ่งเป็นคำแทนผลการสัมผัสทางจมูกกับตัวหนังสือ
เพื่อดึงดูดความสนใจจากผู้อ่าน

4.2.13) การเลี่ยงคำ หรือ สมพจนัย หรือ อนุนามนัย (Syneccoche) เป็นโวหารที่กล่าวถึงเพียงส่วนใดส่วนหนึ่งของจำนวนเต็ม แต่มีความหมายคลุมหมดทุกส่วน เช่น อังคาร กัลยาณพงศ์ กล่าวถึงชีวิตที่อดอยากแร้นแค้นของตนไว้ในลำนำภูกระดึงโดยใช้คำว่า "ไส้" ซึ่งเป็นอวัยวะส่วนหนึ่งของร่างกายมาใช้เป็นคำแทนตัวเองว่า

เกิดเป็นกวีที่โซโง่เขลา     เบาปัญญาเอกาน้ำตาไหล
รักรู้ปรัชญาศึกษาไป        จนไส้แห้งฐานะยากจน

(ลำนำภูกระดึง : อังคาร กัลยาณพงศ์)

4.3) การใช้เครื่องหมายไวยากรณ์เป็นสัญลักษณ์สื่ออารมณ์และน้ำเสียงของผู้แต่ง เช่น

ใช้เครื่องหมายจุลภาค (.) แบ่งข้อความ
ใช้เครื่องหมายปรัศนีย์ (?) และอัศเจรีย์ (!) แสดงคำถามและความรู้สึกตกใจหรือประหลาดใจ
หรือใช้เส้นประจุด (…) เพื่อทิ้งท้ายให้ผู้อ่านคิดต่อหรือเน้นคำให้เด่นขึ้น
และใช้เครื่องหมายคำพูด "……" คล่อมข้อความที่เป็นคำพูดของ ตัวคร เช่น

เรื่องเก่า…
ข่ายนั้นพาววาววับระยับรัตน์
เห็นถนัดทาบฟ้าเพลาสาง
แมลงมุมซุ่มสึงอยู่กึ่งกลาง
เกล็ดน้ำค้างเกลือกแววอยู่แพร้วพราย
ผนึกแรงแข็งขืนเป็นหมื่นพัน
ใครจักกั้นคลื่นกล้าประชาไทย ?…

(ภาพสร้างอันลวงตา : อุชเชนี)

4.4) การใช้วิธีเล่าเรื่องปนบทสนทนาหรือใช้เป็นบทสนทนาล้วน ๆ เพื่อช่วยให้ผู้อ่านเข้าใจเรื่องได้ง่ายและรวดเร็วยิ่งขึ้น ถ้อยคำที่ใช้ในบทสนทนาจะมีลักษณะเหมือนภาษาพูดประจำวัน ทำให้บทร้อยกรองประเภทนี้ดูคล้ายมีลีลาเหมือนร้อยแก้วยิ่งขึ้น เช่น

หกโมงแล้ว แก้ว โต ตื่น, ตื่นเดี๋ยวนิ…
ดูซิ บิดขี้เกียจ เหมือนลูกหมา
พ่อก็เหมือนกัน แหม…นอนเป็นพระยา
ตื่นเถอะค่า…บอกให้ตื่น เฮ้อ ! พูดยากจัง

(วันหนัก : เตือนใจ บัวคลี่)

4.5) สัญลักษณ์ (Symbol) เป็นวิธีการที่ผู้แต่งคิดหาคำมาใช้แทนสรรพสิ่งต่าง ๆ ทั้งที่เป็นรูปธรรมและนามธรรม และคำที่นำมาใช้นั้นมีความหมายแตกต่างไปจากความหมายตามตัวอักษรด้วย เช่น ใช้ "ฝน" เป็นสัญลักษณ์แทน "ความสดชื่น" ใช้ "แมลงและดอกไม้" เป็นสัญลักษณ์แทน "บุรุษและสตรี" เป็นต้น ตัวอย่างบทร้อยกรองที่ใช้สัญลักษณ์เช่น ในบท "ฝนมาแล้ว" ศิวกานท์ ปทุมสูติ ใช้ "กระดูกซี่โครงชาติ" แทน ชาวนา ว่า

เศรษฐกิจบิดผันทุกวันนี้               กระดูกซี่โครงชาติ อาจผุแหว่ง
การปรับตัวไม่ทันการเปลี่ยนแปลง  ของเจ๊กแพงของไทยถูกทุกประเด็น

(ฝนมาแล้ว : ศิวกานท์ ปทุมสูติ)

4.6) ใช้วิธีเขียนตามแบบฟอร์มของจดหมาย เพื่อสร้างความแปลกใหม่ให้แก่บทร้อยกรอง เช่น เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์ เขียนร้อยกรองชื่อ "ใบลา" ไว้ในตากรุ้งเรืองโพยม เพื่อสะท้อนปัญหาสังคมที่เกิดจากอุทกภัยว่า

เขียนที่บ้านตำบลต้นหมัน
สิบห้ากันยายนสองห้าสองห้า
เรื่องขอลาหยุดเรียนหลายเวลา
เรียนคุณครูจำปา ป. ห้า ค.
ด้วยเมื่อคืนนี้น้ำป่ามันบ่าท่วม
พังส้วมพังเสื่อไม่เหลือหลอ
กว่าจะตื่นขึ้นทันมันไม่รอ
แม่พ่อพัลวันจนยันเช้า
ลุยน้ำนั่งแคร่ไปขึ้นเนิน
แล้วต้องเดินไปยังอีกฟากเขา
ตีนพองเพราะไม่ได้ใส่รองเท้า
ไอ้หริ่งร้องเร่าเร่าหิวข้าวแล้ว
… ฯลฯ …

จดหมายนี้เขียนระหว่างพักทางเดิน
จะบังเอิญส่งใครยังไม่รู้
โดยความเคารพอย่างสูง
เด็กชายนกยูง เพชรหนู
พับแล้วเขียนไว้… "ใครอ่านดู-
ช่วยส่งครูจำปา ป. ห้า ค."

(ตากรุ้งเรืองโพยม : เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์)

เสถียร จันทิมาธร (2517 : 158-160) ได้สรุปว่าแนวความคิดในการเขียนร้อยกรองสมัยใหม่อาจแบ่งได้เป็น 3 แนวทาง คือ

1. แนวทางอนุรักษ์นิยม หมายถึง ความคิดที่ชื่นชมกับอดีต เกรี้ยวกราดต่อปัจจุบันและมองไม่เห็นอนาคต ซึ่งได้แก่งานจากนักเขียนวรรณคดีรุ่นเก่าที่ยกย่องความงามจากวรรณคดีโดยไม่วิเคราะห์สภาพความเป็นจริงของสังคมในขณะนั้น กวีที่มีแนวคิดในทางนี้ได้แก่ อังคาร กัลยาณพงศ์, สุจิตต์ วงศ์เทศ, ว. ศรีสุโร เป็นต้น

2. แนวทางเสรีนิยม หมายถึง ความคิดที่ยึดถือปัจเจกชนเป็นใหญ่ มุ่งทำลายล้างอิทธิพลของเจ้าขุนมูลนายมีทั้งนักกลอนที่เขียนถึงอารมณ์ของตัวเองเป็นใหญ่และเขียนถึงอารมณ์ ในวงกว้างออกมา เช่น ความรักต่อความดี ความถูกต้อง เช่น จ่าง แซ่ตั่ง, ขรรค์ชัย บุญปาน, วรฤทธิ์ ฤทธาคณี เป็นต้น

3. แนวทางที่ก้าวหน้า หมายถึง ความคิดที่ศึกษาและรับจากอดีตอย่างวิพากษ์เลือกข้อดีข้อเสีย คำนึงประโยชน์ประชาชนที่ถูกกดขี่เป็นใหญ่ มีชีวิตอยู่กับปัจจุบันอย่างมองเห็นอนาคตว่าวันข้างหน้าต่อไปความเสมอภาคและเป็นธรรมจะต้องเกิดขึ้น ฉะนั้นเป้าหมายการเขียนของกลุ่มนี้จะมุ่งถึงประโยชน์ส่วนรวมมากกว่าความดีงามเป็นส่วนตัว กวีในกลุ่มนี้ได้แก่ วิทยากร เชียงกูล, สุชาติ สวัสดิ์ศรี เป็นต้น

ประเภทของร้อยกรองปัจจุบัน  การแบ่งประเภทของบทร้อยกรองปัจจุบัน สามารถแบ่งได้หลายแบบ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับว่าจะใช้อะไรเป็นเกณฑ์ ในที่นี้จะได้เสนอวิธีการแบ่งประเภทร้อยกรอง โดยใช้เกณฑ์ต่าง ๆ ดังนี้

1) ใช้รูปแบบฉันทลักษณ์เป็นเกณฑ์ แบ่งย่อยได้ 3 แนวดังนี้

1.1) ร้อยกรองที่มีรูปฉันทลักษณ์ตามแบบแผน เป็นบทร้อยกรองที่ยึดรูปแบบ และลักษณะบังคับของบทร้อยกรองแบบเดิมอย่างเคร่งครัด และนิยมแต่งบทร้อยกรองให้เป็นเรื่องเล่าขนาดยาว เช่น นิราศขุนช้างขุนแผน ของ นายฉันท์ ขำวิไล นิราศเกาหลี ของ พลเรือ ตรีจวบ หงสกุล ลิลิตสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ของ พ.ต.ต. พิศาล เสนะเวส เป็นต้น

1.2) ร้อยกรองที่ประยุกต์ฉันทลักษณ์ เป็นบทร้อยกรองที่ยังคง ฉันทลักษณ์แบบเดิมแต่ไม่เคร่งครัดนัก
ผู้แต่งอาจเปลี่ยนแปลจำนวนคำในแต่ละวรรค จำนวนวรรคในแต่ละบทใหม่อาจเปลี่ยนแปลงแบบแผนสัมผัสให้ต่างไปจากของเดิม เช่น คงสัมผัสนอกไว้ ส่วนสัมผัสในอาจมีหรือไม่มีก็ได้ และอาจวางรูปแบบให้ผิดไปจากแบบแผนโบราณบ้าง ร้อยกรองลักษณะนี้จะปรากฎในงานเขียนของ อังคาร กัลยาณพงศ์, ขรรค์ชัย บุนปาน, จิตร ภูมิศักดิ์, และไพบูลย์ วงษ์เทศ เป็นต้น

1.3) ร้อยกรองที่มีรูปฉันทลักษณ์อิสระ คือบทร้อยกรองที่เป็นอิสระจากธรรมเนียมนิยม และฉันทลักษณ์แบบเดิม ด้วยการคิดแบบแผนขึ้นใหม่ เช่น ร้อยกรองประเภทกลอนเปล่า ที่มีลักษณะประสมประสานกันระหว่างร้อยแก้วกับร้อยกรอง ดังจะเห็นได้จากงานของ ราช รังรอง, วิทยากร เชียงกุล, สุชาติ สวัสดิ์ศรี และร้อยกรองประเภทวรรณรูป ซึ่งเป็นการประสานศิลปะการวาดภาพเข้ากับศิลปะการประพันธ์ ดังจะเห็นได้จากงานของ จ่าง แซ่ตั้ง เป็นต้น บทร้อยกรองประเภทนี้แบ่งย่อยออกเป็น 3 ประเภทคือ

2) ใช้เนื้อหาและแนวคิดเป็นเกณฑ์ แบ่งออกเป็น 2 แนว ดังนี้  (อวยพร มิลินทางกูร 2519 : 2-3)
2.1) ร้อยกรองแนวพาฝัน เป็นบทร้อยกรองที่มุ่งความบันเทิง หรือให้อารมณ์สะเทือนใจแก่ผู้อ่านเป็นสำคัญ ร้อยกรองประเภทนี้จึงมีเนื้อหาเกี่ยวกับเรื่องความรู้สึกส่วนตัวของผู้เขียน อาจเป็นเรื่องของความรักทั้งที่สมหวังและผิดหวัง เรื่องความสวยงามของธรรมชาติ หรือเป็นบทสดุดี ดังจะเห็นได้จากงานเขียน ของ กุลทรัพย์ รุ่งฤดี, เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์, เจษฎา วิจิตร, ทวีสุข ทองถาวร เป็นต้น

2.2) ร้อยกรองแนวก้าวหน้า เป็นบทร้อยกรองที่แสดงความก้าวหน้าทางความ คิดสะท้อนสภาพสังคมตามความเป็นจริง เสนอความคิดเห็นที่เป็นประโยชน์ต่อคนส่วนใหญ่ในสังคมหรือชักชวนผู้อ่าน ให้เข้ามามีส่วนร่วมในการเปลี่ยนแปลงสังคมให้ดีขึ้นกว่าเดิม ดังจะเห็นได้จากงานของ นายผี, จิตร ภูมิศักดิ์, รวี โดมพระจันทร์, คมทวน คันธนู, วัฒน์ วรรลยางกูร เป็นต้น

3) ใช้กลุ่มกวีและท่วงทำนองการแต่งเป็นเกณฑ์ แบ่งได้เป็น 3 แนว ดังนี้ (ไพลิน รุ่งรัตน์ 2529 : 37-3)

3.1) ประเภทพราวคำ-ความเด่น เป็นงานร้อยกรองที่ให้ความสำคัญกับความคิดและเนื้อหาเท่า ๆ กับกลวิธีทางวรรณศิลป์ ซึ่งหมายความว่าบทร้อยกรองกลุ่มนี้ จะเด่นทั้งอรรถรส ความไพเราะและแน่นด้วยความคิดสร้างสรรค์ ดังจะเห็นได้จากผลงานของ อุชเชนี, เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์ (ในระยะหลัง) แรคำ ประโดยคำ, ประกาย ปรัชญา เป็นต้น

3.2) ประเภทหวานลึก - รู้สึกนำ เป็นงานร้อยกรองที่จะปรากฎอารมณ์ความรู้สึกของผู้ประพันธ์เด่นชัดกว่า "สาร" อื่น โดยผู้ประพันธ์จะใช้รูปแบบฉันทลักษณ์ และการสรรคำเป็นสิ่งโน้มนำผู้อ่านให้เข้าถึงอารมณ์ความรู้สึกนั้น ๆ ความไพเราะของบทประพันธ์เด่นเท่ากับประเภทพราวคำ - ความเด่น แต่สื่อด้านอารมณ์มากกว่าความคิด ซึ่งจะเห็นได้จากงานของประยอม ซองทอง, ทวีสุข ทองถาวร, นิภา บางยี่ขัน, วาณิช จรุงกิจอนันต์, เฉลิมศักดิ์ ศิลาพร, ไพวรินทร์ ขาวงาม, ถนอม ไชยวงษ์แก้ว เป็นต้น

3.3) ประเภทมุ่งความคิด-พิศสังคม เป็นร้อยกรองที่เน้นการให้ความคิดแก่ผู้อ่านอย่างโดดเด่นเห็นได้ชัด
ส่วนใหญ่จะสะท้อนภาพ หรือเสนอความคิดในการปรับปรุงสังคมเป็นการนำเสนออย่างมีเป้าประสงค์ชัดเจน ร้อยกรองประเภทนี้การเลือกสรรถ้อยคำตลอดจนเรื่องการประดิษฐ์ตกแต่งโวหารจะเป็นเรื่องรองจากความคิด ดังจะเห็นได้จากผลงานของ จินตนา ปิ่นเฉลียว, ปิยพันธ์ จัมปาสุต, พิบูลชัย พันธุลี, ประเสริฐ จันดำ, คมทวน คันธนู, ญิบ พันจันทร์ ศิวากานต์ ปทุมสูติ เป็นต้น (ดนยา วงศ์ชนะชัย. 2542 : 324-23)

[ครูโย่ง]

สวัสดีครับ น้องกวิน

• แวะมาเยี่ยมครับ
• เข้าพรรษาไปทำบุญไหนครับ
• คิดถึงครับผม
• สบายดีนะครับ

[Boo]

สวัสดีค่ะ คุณกวี หนุ่มอักษรงาม

 

* ร้อยกรอง ลองหลายหน จนเจนจบ

 

* ทั้งสัมผัส นอกใน  จึงครบถ้วน

 

* เรียงร้อย  รสพจนา  ด้วยอารมณ์

 

* เป็นโคลง กาพย์กลอน  ฉันท์กำนัลใจ  ...

 

- มีความสุข สงบ ในวันบุญ ขอบคุณค่ะ

 

[นายประจักษ์ ปานอินทร์]

[กวิน]

• ครูโย่ง (^____^) poo  (^____^)นายประจักษ์  (^____^)

[jaewjingjing]

สวัสดีค่ะ

แวะมาทักทายค่ะ

[pa_daeng]

ทำไม เยอะแยะ อย่างนี้ละคะ ป้าแดงตามไม่ทันแน่ๆๆ คงได้แค่กลอนพาไปเหมือนเดิมค่ะ /ขอบคุณค่ะ

[นัทธ์]

ขอบคุณที่ขยันพิมพ์ให้อ่านค่ะ

ส่วนใหญ่เวลาจะแต่งกลอน มักจะเป็นอารมณ์ + กลอนพาไป ทุกทีล่ะ

[♥.`๏'-พร ทั้ง หล้า`๏'- ♥]

( ^ _ ^ )....... จะไปนครสวรรค์ อีกแล้วค่ะ ....25 กค นี้ค่ะ

[นาง พรรณา ผิวเผือก]

สวัสดีค่ะ

* ทานปัญญาเกิดผลในบันทึกนี้แล้วค่ะ

* ขออนุญาตสำเนาไปแจกเด็กๆ นะคะ

* เขาจะอบรมเรื่องการเขียนบทกวีนิพนธ์

* นับเป็นบุญของคุณกวินทรากรและวาสนาของครูพรรณาค่ะ ...เหตุเพราะคุณเปลี่ยนรูปและครูพรรณาเปลี่ยนใจ

* กุศลของคุณกวินทรากรในบันทึกนี้ขอสุขกายสุขใจนะคะ

[นาง พรรณา ผิวเผือก]

สวัสดีค่ะ

* เข้ามาใหม่

* ลืมชมค่ะ

* รูปถ่ายประจำตัวรูปนี้ดูมั่นใจ...และให้ความหมายมากค่ะ

[กวิน]

•  jaewjingjing ขอบคุณครับ
•  pa_daeng [มณีแดง คนสวย แซ่เฮ] ค่อยๆ อ่านะครับป้า
•  นัทธ์ ขอบคุณที่แวะมาเยี่ยมชมครับ
•  paula wara ยินดีต้อนรับครับ
• อาจารย์พรรณา ผิวเผือก

ขอบคุณครับ บทความเรื่อง นี้เขียนโดย  พงศ์ศักดิ์ สังขภิญโญ  ครับ ผมนำมาลงไว้เพื่อทบทวนเรื่องการใช้โวหารภาพพจน์ในบทร้อยกรองน่ะครับ กลัวหาย...ถ้าอาจารย์พรรณาจะนำไปใช้ประกอบการ อบรมของนักเรียนเรียงการเขียนบทร้อยกรอง คิดว่าเจ้าของบทความน่าจะยินดียิ่งนะครับ

[CK]

ความเอยความหมายของร้อยกรอง

มากเป็นกองมาให้เป็นความรู้

ให้เข้าใจรายละเอียดอย่างกูรู

ใครเรียนรู้คงเป็นเซียนเรื่องร้อยกรอง

....................

ขอบคุณมากค่ะ... :)

[ครูโย่ง]

สวัสดีครับ น้องกวิน

• แวะมาเยี่ยมน้องกวิน
• ไม่ได้เข้ามานานแล้ว
• คิดถึงครับ
• สบายดีนะครับ
• ว่าง ๆ แวะไปเยี่ยมที่บล็อกพี่หน่อยนะครับ
• อิอิ

[กวิน]

ขอบคุณ คุณ cK และพี่โย่งค้าบ

[nussa-udon]

คุณน้องกวิน..

..โอ้โห...บทร้อยกรองช่างยิ่งใหญ่จริงๆฉันทลักษณ์มีมากมาย ยิ่งอ่านยิ่งภาคภูมิใจในความเป็นไทย อยากให้ลูกหลานไทยได้เรียนรู้อย่างถูกต้อง... แต่ก็ยากเหมือนกันเพราะมุมมองของเด็กสมัยนี้เห็นว่าการเรียนภาษาไทยโดยเฉพาะการแต่งบทร้อยกรองให้ถูกต้องตามฉันทลักษณ์เป็นเรื่อง ยากๆๆๆๆๆจริงๆ....

[นาง พรรณา ผิวเผือก]

สวัสดีค่ะ

 * เข้ามาขอบคุณค่ะ

* จัดการสำเนาไว้เรียบร้อยแล้วค่ะ

* เครื่องถ่ายสำเนามันเก่งเปลี่ยนสีเสื้อให้ใหม่ด้วยค่ะ...อิอิ

* ขอผลบุญกุศลส่งให้สุขกายสุขใจและสมปรารถนานะคะ

[กวิน]

• สวัสดีครับพี่นุช nussa-udon รูปใหม่สดใสดีนะครับ ขอบคุณที่แวะมาเยี่ยมชมเสมอๆ นะครับ
• สวัสดีครับคุณพี่อาจารย์พรรณา  อาจารย์ลองให้เด็กน้อย  แต่งร้อยกรองโดยใช้โวหารแต่ละชนิดดูนะครับ จะเป็นการฝึกฝนการบรรยายความโดยใช้โวหาร และน่าจะเพิ่มอรรถรสในกวีนิพนธ์

[หยั่งราก ฝากใบ]

สวัสดีค่ะคุณกวิน

• แวะมาอ่านแล้วค่ะ
• ได้ความรู้มากเลย เก็บไว้ในคลังความรู้ก่อน คงได้มีโอกาสใช้ค่ะ
• ขอบคุณค่ะ

[กวิน]

ขอบคุณคนไม่มีรากครับ

[ปรมินทร์]

ขอบคุณครับ ช่วยได้มากเลย

[share]

...ร้อยกรอง เฉกเช่น ร้อยแก้ว
เรื่องคิด ครบแล้ว พร้อมเขียน
พึงเริ่ม ร่ายคำ นำเรียน
จูงใจ ให้เพียร อ่านไป

...เนื้อหา อย่าหลวม ละแก่น
กวาดแพน ภาพกว้าง กระจ่างใส
แล้วลง ล้ำลึก ระทึกใจ
จารไข คลี่คลาย สลายปม

...จักจบ ครบความ กำหนด
ทุกบท เบิกบาน ฤ ขื่นขม
พึงร้อย เรียงสรุป คำคม
อารมณ์ สบซึ้ง ตรึงนาน

...ศัพท์แสง พลิกแพลง พอเหมาะ
ดุจเหยาะ ปรุงรส อาหาร
ยากเกิน เพลินศัพท์ เสียการ
เข็ดขยาด อาจพาล เลิกลา

toshare

[Arm]

รบกวนผู้รอบรู้ช่วยแต่งร้อยแก้วร้อยกรอง เรื่องบาดทะยักให้ด้วยครั