เมื่อกล่าวถึงสิ่งที่เป็นตัวแทนของพระพุทธเจ้า เพื่อนๆ คงนึกถึงพระธรรมคำสั่งสอน วัดวาอาราม และพระพุทธรูปนะคะ แต่มีอีกสิ่งหนึ่งที่สร้างขึ้นโดยมีจุดประสงค์เพื่อประกาศพระพุทธศาสนาให้คงอยู่สืบไป สิ่งนี้คือ พระพิมพ์ ค่ะ พระพิมพ์สร้างขึ้นจากดินที่ไม่มีราคาค่างวด แต่ในทางความเชื่อของชาวพุทธอย่างเราๆ มีคุณค่ามหาศาลเชียวค่ะ ดังนั้นเรามาเรียนรู้เรื่องราวต่างๆ เกี่ยวกับพระพิมพ์กันดีกว่านะคะว่าพระพิมพ์ที่เราเคารพบูชามีที่มาอย่างไร และสำคัญอย่างไรกับชาวพุทธ
พระพิมพ์
พระพิมพ์ เป็นของที่ทำขึ้นในพระพุทธศาสนาภายหลังจากที่พระพุทธเจ้าได้เสด็จดับขันธปรินิพพานไปแล้วไม่นานนัก โดยการทำพระพิมพ์ได้แพร่หลายไปยังดินแดนต่างๆ ในเอเซียตะวันออกเฉียงใต้พร้อมกับการเผยแผ่พระพุทธศาสนาจากประเทศอินเดีย และเมื่อพระพุทธศาสนาได้มีการแตกออกไปหลายคติและหลายนิกาย คติและรูปแบบของพระพิมพ์ก็เปลี่ยนแปลงตามไปด้วย
กำเนิดพระพิมพ์
พระพิมพ์มีมูลเหตุเกิดจากสังเวชนียสถานของพระพุทธเจ้า 4
ตำบลในประเทศอินเดีย
ซึ่งเป็นสถานที่ที่พระพุทธเจ้าได้ทรงแนะนำพุทธบริษัทไปปลงสังเวชเมื่อต้องการระลึกถึงพระองค์
คือ
1. สถานที่ประสูติ ป่าลุมพินีในแขวงเมืองกบิลพัสดุ์
(ปัจุบันอยู่ในประเทศเนปาล)
2. สถานที่ตรัสรู้ ใต้ร่มพระศรีมหาโพธิ์ใกล้แม่นำเนรัญชรา
ตำบลพุทธคยา รัฐพิหาร
3. สถานที่แสดงปฐมเทศนา
ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน แขวงเมืองพาราณสี (ปัจจุบันคือตำบลสารนาถ)
4. สถานที่ปรินิพพาน เมืองกุสินารา
(ปัจจุบันอยู่ในแขวงกาเสีย)
สังเวชนียสถานทั้ง
4 แห่งนี้ ถือกันว่าเป็นบริโภคเจดีย์ 4
แห่งแรกที่ประชาชนไปปลงธรรมสังเวชกันเป็นจำนวนมาก
ทำให้มีการสร้างพระพิมพ์ของสังเวชนียสถานแห่งนั้นๆ
เพื่อเป็นที่ระลึกและสักการบูชา
ต่อมาได้มีความนิยมไปไหว้สถานที่ที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงปาฏิหารอีก
4 แห่งเพิ่มขึ้น คือ
1. สถานที่เสด็จลงจากดาวดึงส์ เมืองสังกัส
2. สถานที่แสดงยมกปาฏิหาริย์ เมืองสาวัตถี
3. สถานที่ทรงทรมานช้างนาฬาคีรี
มืองราชคฤห์
4. สถานที่ทรงทรมานพระยาวานร เมืองเวสาลี
จึงได้มีการทำพระพิมพ์เพื่อเป็นที่ระลึกถึงบริโภคเจดีย์ 4
แห่งหลังอันเป็นสถานที่เนื่องด้วยปาฏิหาริย์เพิ่มขึ้นอีก
(พระพิมพ์ปางยมกปาฏิหาริย์ ศิลปะทวารวดี
จ.นครปฐม)
การทำพระพิมพ์
เริ่มจากการปั้นแบบ แล้วใช้ดินกดให้เป็นแม่พิมพ์
และนำไปเผา
หรืออาจแกะลงบนหินจำพวกหินสบู่ให้เป็นแม่พิมพ์รูปพระตามต้องการ
เมื่อได้แม่พิมพ์แล้วจะใช้ดินเหนียวกดลงในแม่พิมพ์แล้วแกะออก
นำพระพิมพ์ที่ได้ไปผึ่งให้แห้ง เป็นพระพิมพ์ดินดิบ
หรือนำไปเผาไฟเป็นพระพิมพ์ดินเผาตามต้องการ
พระพิมพ์ที่ได้จะมีลักษณะเป็นรูปนูนครึ่งซีก
และบริเวณด้านบน ด้านข้าง หรือด้านหลังของพระพิมพ์
จะนิยมจารึกคาถา เย ธมมาฯ
ซึ่งเป็นหัวใจของพระพุทธศาสนาอีกด้วย
(พระพิมพ์ดินเผา ศิลปะศรีวิชัย จ.ชุมพร)
คติการนับถือพระพิมพ์
พระพิมพ์
ได้รับการนับถือแบบอนุสาวรีย์
การสร้างรูปพระพุทธเจ้าหรือรูปเคารพอื่นๆ
ในทางศาสนาถือกันว่าเป็นมูลเหตุแห่งกุศล
แต่คนที่มีฐานะยากจนไม่สามารถหล่อรูปเคารพด้วยโลหะ
แกะด้วยไม้
หรือสลักด้วยหินได้ จึงพากันสร้างรูปด้วยก้อนดิน
ซึ่งถือเป็นหนทางที่จะได้บุญกุศลอีกทางหนึ่งโดยไม่ต้องอาศัยสติปัญญาชั้นสูงหรือทรัพย์สมบัติ
ด้วยเหตุนี้จึงเกิดการสร้างรูปพระพุทธเจ้าด้วยดินขึ้นเป็นจำนวนมาก
บางครั้งคนหนึ่งสร้างมากถึง 84,000 องค์
(เท่ากับจำนวนพระธรรมขันธ์)
การสร้างพระพิมพ์เป็นจำนวนมากโดยนิยมบรรจุไว้ตามถ้ำหรือสถูปต่างๆ
ถือเป็นเครื่องช่วยประกาศพระพุทธศาสนาให้คงอยู่สืบไป
และยังได้รับความนิยมในฐานะเครื่องรางของขลังตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน
เอกสารอ้างอิง
-ยอช เซเดซ์,ศาสตราจารย์.
ตำนานพระพิมพ์.จัดพิมพ์เป็นที่ระลึกในงานฌาปนกิจศพนายจันทร์
จันทร์สฤษดิ์ (เค.เค.จันทร์) ณ เมรุวัดธาตุทอง
วันที่ 12 ธันวาคม 2508.
-สุรสวัสดิ์
สุขสวัสดิ์,ม.ล..การศึกษาพระพิมพ์ภาคใต้ของประเทศไทย.
วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต
สาขาวิชาโบราณคดีสมัยประวัติศาสตร์ บัณฑิตวิทยาลัย
มหาวิทยาลัยศิลปากร,2528.
บันทึกนี้เขียนที่ GotoKnow โดย พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ชุมพร (เพิ่มเติมข้อมูลโดย ณัฐกานต์ พิภูษณกาญจน์) ใน Chumphon-Nation-Museum
