รำพึง...อยุธยากับสายน้ำที่หลากไหล
แผนที่โบราณของ เกาะเมือง ที่ชาวยุโรปวาดไว้เมื่อเข้ามาปลายสมัยพระเจ้าปราสาททอง เกาะเมืองนี้จะมีกำแพงล้อมรอบ
แผนที่โบราณ
ข้อมูลจากหนังสือ อยุธยา สำนักพิมพ์สารคดี บทที่ว่าด้วยการรู้จักจังหวัดอยุธยา โดย สมบัติ พลายน้อย และ ปาริชาต เรืองวิเศษ หน้า ๔๒ กล่าวไว้ว่า พ่อค้าชาวฮอลันดา ชื่อ โยส เซาเต็น ได้ บันทึกพรรณนาความมั่งคั่งและชัยภูมิของราชอาณาจักรอยุธยาไว้มากมาย ผู้เขียนขอตัดตอนยกมา เฉพาะที่กล่าวถึงชัยภูมิ คือ “...พระนครศรีอยุธยาอยู่ในภูมิฐานที่ดีและมั่นคง สุดวิสัยที่ข้าศึกศัตรูจะโจมตียึดครองได้ง่ายๆ เพราะทุกๆปี น้ำจะท่วมขึ้นมาถึง ๖ เดือน ทั่วท้องที่นอกกำแพง จึงเป็นการบังคับให้ศัตรูอยู่ไม่ได้ ต้องล่าถอยทัพไปเอง...”
วันนี้ผู้เขียนขอ รำพึง รำพัน กับตนเองถึงสิ่งที่ ประสบพบ เห็น ได้ยินระหว่างน้ำท่วม น้ำหลากปีนี้สักนิดค่ะ
- กำแพงเมืองในกาลก่อน ปัจจุบันคือ ถนน ที่รถวิ่งรอบเกาะเมืองนั่นเอง
- นอกจากแม่น้ำ ๓ สายรอบเกาะเมืองแล้ว (แม่น้ำเจ้าพระยา แม่น้ำป่าสัก แม่น้ำลพบุรี) ภายในเกาะเมืองยังเคยมีคูเล็ก คูน้อย คลองขุดมากมายเชื่อมต่อ “ดุจร่างแห” จนได้ชื่อว่าเป็น เวนิสตะวันออก ปัจจุบัน(ก่อนที่น้ำจะท่วม)คลองเหล่านี้ถูกปล่อยให้ตื้นเขิน มองลงไปมีแต่น้ำเน่าและขยะ เช่น คลองมะขามเรียง ซึ่งสมัยโน้น เรือสำเภาสามารถล่องเข้ามาได้ และบางแห่งถูกถมไปเป็นถนนเสียแล้ว
- เมืองไทยมีเทคโนโลยีการสื่อสารไม่แพ้ใคร ใช้ไปได้ทุกที่ ทุกเรื่อง ยกเว้น การแจ้งเตือนภัย ที่มีประสิทธิภาพ
- เทคโนโลยี เครื่องไม้เครื่องมือทันสมัยเพียงใดที่เมืองไทยมี การแก้ปัญหาน้ำท่วม ก็ยังใช้แรงคน กระสอบทราย และคันดิน
- น้ำหลาก เคยเป็น ฤดูกาล สิ่งที่มากับน้ำหลาก คือ ตะกอนดินอันอุดมสมบูรณ์ ปัจจุบันตะกอนดินอันอุดมสมบูรณ์ตกอยู่หลังเขื่อน มีแต่น้ำปล่อยมา ชาวนาแถบที่ราบลุ่มเจ้าพระยาจึงต้องระดมปุ๋ยไม่ยั้ง เปลี่ยนวิถีทำนาแทบจะสิ้นเชิง เพราะควบคุมน้ำให้ทำนาได้ปีละมากกว่าสองครั้ง จากที่เคยทำนาปี คือ ปีละครั้ง
- เถียงกับคนข้างกายว่า อย่างไรคนสมัยนี้ก็ต้องมองน้ำหลากเป็นภัย เพราะทำความเสียหายแก่ทรัพย์สินมหาศาล เช่น นิคมอุตสาหกรรมน้ำทะลักท่วมไปแล้วสองแห่ง เขาตอบว่า นิคมอุตสาหกรรมมาเกิดทีหลัง น้ำหลากเกิดเป็นประจำตั้งแต่อดีตกาล อย่าประเมินธรรมชาติต่ำไป
- เมื่อวันที่ ๘ ตุลาคม มีข่าวจระเข้ ๒๕ ตัวหลุดจากฟาร์มแห่งหนึ่งในอยุธยา จับได้เจ็ดแปดตัว ที่เหลือว่ายลงทุ่งนาที่น้ำท่วมเจิ่งนองเหมือนสมัยโบราณไปแล้ว เหมือนปล่อยเสือเข้าป่า คนอยุธยายุคนี้คงต้องปรับมาเป็น ปล่อยจระเข้เข้านา
นาข้าวในทุ่งแถบนครหลวงเมื่อกว่าสัปดาห์มาแล้ว ป่านนี้น้ำท่วมทุ่งหมดโผล่แต่ยอดข้าว
- ดูทีวีได้เห็นหลายชุมชนพยายามเรียนรู้จากบทเรียนน้ำท่วมที่ผ่านๆมา เช่นการสำรวจเพื่อป้องกันพื้นที่ที่เสี่ยงต่อการถูกน้ำท่วม ชาวสวนแถวนครปฐมบางรายเริ่มเปลี่ยนชนิดพืชที่ปลูกให้เป็นพืชน้ำท่วมไม่ตาย โดยเปลี่ยนจากฝรั่งมาปลูกเตยหอม ชาวนามีการวางแผนร่วมกันในการทำนาแค่ปีละสองครั้ง โดยครั้งที่สามที่จะคาบเกี่ยวกับหน้าน้ำ จะเปลี่ยนเป็นปลูกพืชอื่น นี่เขาคิดกันเองในชุมชน ใช้ สติและปัญญาร่วมกันปรับวิถีชีวิตใหม่ น่ายกย่องและสนับสนุนให้วิธีคิดพึ่งตนเองได้เช่นนี้กว้างขวางออกไปมากๆ
- หลายชุมชนอพยพไปพึ่งวัด ผู้เขียนคิดว่าดีมาก ได้ทั้งที่พึ่งกาย พึ่งใจ แต่นักข่าวเด็กๆกลับมองว่าแย่มากที่คนไม่มีที่อยู่ต้องไปพึ่งวัด ขอให้ทางราชการมาช่วยอพยพคนออกไปจากวัด ไม่ทราบคิดอะไร นี่เป็นโอกาสดีที่จะฟื้นฟูบทบาทของวัด-พระ กับชุมชน
- การช่วยเหลือคนยากลำบากที่พึ่งตนเองไม่ได้ ก็ต้องทำอย่างแข็งขัน เร่งด่วน ในขณะเดียวกัน ตัวอย่างดีๆในวิธีคิดพึ่งตนเองของชาวบ้าน การที่หลายคนที่อยู่ริมน้ำมาหลายชั่วคนเขารู้จักทำใจและบอกว่าพออยู่ได้ ไม่ต้องการอะไร ให้ไปช่วยคนที่ลำบากกว่า แต่สื่อก็พยายามถามนำให้เขาตอบว่าเป็นทุกข์ให้ได้ ดูแล้วน่าสงสารผู้สื่อข่าวที่อ่อนต่อโลก อ่อนต่อการที่จะเข้าใจวิถีคนริมน้ำ
หมาน้ำ
- เขาเล่าว่า หน้าน้ำ ยุคก่อน เขาทันได้เห็นชาวอยุธยา ใช้เรือ หลากหลายชนิด ชีวิตผูกพันกับสายน้ำ เรือ และท้องทุ่ง ท้องนา เรือเป็นสมบัติสำคัญของชาวบ้านแต่ละบ้าน ขนาดทำประชันฝีมือกัน ทั้งเรือขุด เรือต่อ ทำจากไม้ หน้าน้ำยุคนี้ผู้คนเดือดร้อนเหมือนถูกจองจำในบ้านตัวเอง เพราะไม่มีเรือประจำบ้านไว้ใช้ รอเขามาแจก ของไม่พอก็ทะเลาะกันอีก แค่มีเรือไฟเบอร์กลาสก็ยังดี
- น้ำที่พุ่งทะลักเข้าท่วมเกาะเมืองมีกระแสที่พัดแรงมาก เพราะถูกบีบอัดเมื่อผ่านตรอกซอกซอย คนข้างกายต้องเข้าไปในเกาะเมือง จึงเอาเรือไฟเบอร์ใส่รถปิคอัพจากปากท่า พอไปถึงหัวถนนโรจนะ ยกเรือลงพายเข้าไป ใช้เวลาสองชั่วโมงยังไปไม่ถึงครึ่งทางของที่หมาย น้ำแรงมาก เขาบอกว่าพายซะพุงแทบยุบ ผู้เขียนบอกว่าพุงคงไม่ยุบแต่จะหัวใจวายซะก่อน
- อยุธยาศึกษาเพื่อการออกแบบและพัฒนาเอกลักษณ์เมือง หรือ อยุธยาบุรีเทวี ของเขาที่อยู่ริมแม่น้ำป่าสักเหมือนกันแต่อยู่ในเมือง ก็น้ำท่วมชั้นล่างหมด ขนาดตอนจะสร้างเขาถมที่ใช้ระดับที่น้ำท่วมสูงสุดเมื่อปี ๒๕๓๘ ซึ่งหนักมาก แล้วบวกเข้าไปอีก ๒ เมตร น้ำยังท่วมชั้นล่าง ต่อไปหน้าน้ำคงได้คิดกิจกรรมให้สอดคล้องกับธรรมชาติที่เปลี่ยนไป
- สุดท้าย ผู้เขียนยังอยู่บ้านริมน้ำป่าสักปลอดภัย มีความสุขตามอัตภาพแห่งฤดูกาล มีปัญหาให้ต้องแก้ ต้องจัดการรายวัน ที่อยู่ได้เช่นนี้เพราะ เรียนรู้ภูมิศาสตร์ ใช้ภูมิปัญญาในการให้บ้านเป็นชัยภูมิ ป้องกัน บรรเทาภัยจากกระแสน้ำด้วยแนวต้นไม้ทนน้ำ ที่หน้าท่า จัดการเรื่องไฟฟ้าให้ปลอดภัย มีระบบไฟฟ้าชั้นบนอยู่ได้เหมือนปกติ วางแผนระบบสุขาสมัยใหม่ที่ใช้ได้แม้น้ำท่วม แต่ไม่ประมาทมีน้ำใส่ตุ่มไว้หลายใบ หากเขาตัดไฟเมื่อน้ำท่วมสูงกว่านี้ แสงสว่างก็เตรียมตะเกียงใช้น้ำมันก๊าดและเทียนสำรองไว้ สำหรับอาหารเนื่องจากเป็นคนไกลตลาดและมีแขกมาเยือนบ่อยจึงมักซื้อข้าวสาร อาหารแห้งไว้พอประมาณ การเข้าออกบ้าน มีเรือ ไว้ใช้ ๒-๓ ลำ ตามโอกาส รวมทั้งมีความสัมพันธ์ทีดีกับคนรอบบ้าน และ มิตรที่อยู่ห่างไกล
เมื่อเราไม่ประมาทดูแลตนเองได้พอควร จึงสามารถพอช่วยคนอื่นได้เช่นกัน คนข้างกายเชื้อเชิญ ชักชวนกัลยาณมิตร และผู้ใจบุญหลายคณะส่งของมาบรรเทาทุกข์ชุมชนริมน้ำที่ลำบากมากๆ เมื่อสัปดาห์ก่อน คณะจากมูลนิธิเพื่อโรงเรียนในถิ่นทุรกันดารมากันร่วมสามสิบคน แจกของเสร็จแล้วผู้เขียนเชิญมาทานอาหารกลางวันแบบเรียบง่ายที่บ้านทั้งๆน้ำท่วมนี่แหละ เขาพายเรือกันเข้ามา แทบทุกคนเกือบไม่เชื่อว่าผู้เขียนจะอยู่ได้ดีท่ามกลางน้ำท่วม อย่างไม่เป็นทุกข์ ต่างพูดกันว่าตั้งแต่เกิดมาไปมาหลายที่ที่น้ำท่วมเห็นแต่น้ำท่วมทุกข์ รันทด เพิ่งเห็นที่บ้านเราเป็นแห่งแรกที่เป็นบ้านน้ำท่วมมีความสุข สงบงาม
ที่จริงไม่ใช่เรามีความสุขฟูฟ่อง เพียงแค่เราไม่ทำให้ปัญหา ความเดือดร้อน กลายมาเป็นความทุกข์ ใช้สติมากๆ และใช้ปัญญาเท่าที่จะพอมีแก้ปัญหาอย่างเต็มที่ เมื่อทำดีที่สุดแล้ว ผลจะเป็นอย่างไรก็ต้องทำใจให้รับได้และดำเนินชีวิตต่อไป
สี่ห้าวันมานี้ แม่น้ำป่าสักที่แถบบ้านดูทรงๆตัวขึ้นไม่มาก ตอนนี้สูงกว่าในภาพสักห้าเซนติเมตร ยังเหลืออีกราวยี่สิบห้าเซนติเมตรจะถึงพื้นในบ้านชั้นสองค่ะ
เดี๋ยวรอดูน้ำจากเหนือที่จะถูกปล่อยมาวันที่ ๑๐ ตุลาคม ที่จะชี้ชะตาอีกรอบ เก็บของเตรียมพร้อมแล้วค่ะ
ขอขอบคุณทุกท่านที่เป็นกำลังใจให้ผู้เขียนและระดมกันช่วยพี่น้องชาวไทยทุกคนที่ประสบชะตากรรมเดียวกันค่ะ
ความเห็น (21)
แว่นแก้ววันก่อน
แว่นแก้ววันนี้ (1สัปดาห์)
- ขอส่งกำลังใจมายัง ดร.ยุวนุชกับคนข้างกาย และทุกท่าน ของสถาบันอยุธยาศึกษาฯด้วยครับ เรือบรรทุกได้เยอะจังเลยนะครับ
- แถวพุทธมณฑล เกษตรจำนวนหนึ่ง ใช้นาลุ่มและแหล่งที่น้ำท่วม ไปจนถึงแหล่งที่น้ำขัง ทำเกษตรแบบผสมผสาน ทำเป็นนาบัว ในนาปล่อยปลาสารพัดปลา บนร่องสวนลงผลไม้ กล้วย สลับกันไปสารพัดชนิด จะน้ำมากน้ำน้อย ชาวบ้านกลุ่มนี้มีผลผลิตของตนเองและอยู่ได้ตลอด
- การคิดวิธีที่จะอยู่โดยจัดการตนเองไปตามเงื่อนไขของถิ่นอาศัย ดิน น้ำ และฤดูกาลต่างๆ เป็นเทคโนโลยีและภูมิปัญญาในการจัดการที่สำคัญมากจริงๆครับ คงจะเหมือนกับคนข้างกายของ ดร.ยุวนุชให้ความหมายนะครับ คือ ...มันเป็นการออกแบบบ้าน ชุมชน และชีวิตความเป็นอยู่ เลยทีเดียว
ชอบเจ้าหมาน้ำสองหน่อจังเลยครับ
ท่าทางปราดเปรียว ท่วงท่าสง่างามดีจัง
พี่นุช ครับ ;)...
ผมเป็นคนที่ติดตามข่าวสารการสร้าง "เขื่อน" มาตลอด และคิดเสมอว่า "เขื่อน" ฤาจะสู้ธรรมชาติได้ เหตุใดมนุษย์จึงไม่ปล่อยไปตามธรรมชาติ ควบคุมบางอย่าง และไม่ควบคุมบางอย่าง แต่มนุษย์มักจะ "โลภ" ที่ต้องการควบคุมทุกอย่าง
จากข้อมูลนี้ ... น้ำหลาก เคยเป็น ฤดูกาล สิ่งที่มากับน้ำหลาก คือ ตะกอนดินอันอุดมสมบูรณ์ ปัจจุบันตะกอนดินอันอุดมสมบูรณ์ตกอยู่หลังเขื่อน มีแต่น้ำปล่อยมา ชาวนาแถบที่ราบลุ่มเจ้าพระยาจึงต้องระดมปุ๋ยไม่ยั้ง เปลี่ยนวิถีทำนาแทบจะสิ้นเชิง เพราะควบคุมน้ำให้ทำนาได้ปีละมากกว่าสองครั้ง จากที่เคยทำนาปี คือ ปีละครั้ง
จริง ๆ ด้วยครับพี่ ผมลืมนึกถึงเรื่องนี้ไปเลยว่า เขื่อนมันดักตะกอนดินหมดเลย มัวแต่ไปอ้างจะป้องกันน้ำท่วมอย่างเดียว เรียกร้องกันใหญ่ ใครได้ประโยชน์ก็ไม่รู้
หมาน้ำ ตัวแสบ ... ปล่อยวาง ไม่ได้รู้สึกเดือดร้อนใจเหมือนคน
การเตรียมตัวของพี่นุช คือ การอยู่ในความไม่ประมาท ดั่งคำพุทธภาษิต ครับ
ส่งกำลังใจไปให้นะครับพี่ ;)...
ชอบหมาน้ำเช่นกันค่ะพี่นุช
ตามมาร่วมส่งกำลังใจเจ้าค่ะ:)
สวัสดีค่ะอาจารย์
ครั้งแรกตกใจค่ะติดตามทางข่าวแตงไม่ค่อยมีโอกาสได้เข้ามาพอวันนี้มีโอกาสก็แวะมาที่บันทึกของอาจารย์พอได้อ่านแล้วก็รู้สึกสบายใจค่ะที่อาจารย์สามารถแก้ปัญหาได้และสามารถแก้ได้เป็นอย่างดี ขอเป็นกำลังใจให้นะคะและขอให้น้ำลดไว ๆ ค่ะ
เป็นแบบอย่างของความเข้มแข็ง ความมีสติและสงบมั่นคง สมกับเป็นผู้รู้แจ้งในสัจจธรรม ขอชื่นชมค่ะ
- งดงามท่ามกลางวิถีแห่งภัยธรรมชาติค่ะ
- ขอบพระคุณที่เป็นอยู่คือให้กัลยาณมิตรได้ชื่นชมเป็นตัวอย่างและให้กำลังใจผู้ที่กำลังทุกข์ได้คลายทุกข์ลงค่ะ
เป็นกำลังใจให้นะค่ะ พี่นุช ^_^
พี่นุชบันทึกเรื่องราวที่ทำให้เห็นถึงการเตรียมการและรับมือได้เป็นอย่างดีเลยค่ะ
มองเห็นความงามของจิตใจที่เยือกเย็นเหมือนสายน้ำ ในยามทุกข์ที่ไม่ทุกข์ค่ะ
เสียดายคลองสระบัวและมรดกโลก
เอาใจช่วยชาวอโยธยาและเกาะเมืองอยุธยาทุกท่านนะคะ
คนอยุธยาโดยแท้...เตรียมรับมือน้ำเสมอ
เรือลำนี้เป็นเรือมิตรภาพใช่มั๊ยคะ..น่ารักจังค่ะ
สวัสดีครับคุณนาน นุช
ในความทุกข์เข็ญ ได้เห็นกำลังใจ จากคนไกล้ชิด
สวัสดีค่ะพี่นุชผู้เข้มแข็ง.....
มาเป็นกำลังใจในวันนี้ และทกวันค่ะ
เป็นกำลังใจให้ค่ะ :) อย่างน้อยความเย็นของสายน้ำ ดีกว่าความร้อนของภูเขาไฟ อีกไม่นานทุกอย่างจะผ่านไปอีกครั้ง และเราก็เริ่มต้นได้อีก
ระลึกถึงและเอาใจช่วยให้ผ่านพ้นด้วยดีค่ะ
สวัสดีค่ะ
มาเป็นกำลังใจให้คุณนุช และชาวอยุธยาทุกท่านค่ะ
- พี่นุช
- น้ำท่วมทำให้ได้เจริญสตินะครับ
- ชอบหมาน้ำ น่ารักดี
- รอดูข่าวต่อนะครับ
....ใจหายใจคว่ำ..เจ้าค่ะ...กับ..คำว่าน้ำท่วม..."รักษาสุขภาพทั้งจิตและใจ"สู้ๆๆๆๆ..ด้วยคำว่ารอบรู้..อยู่กับ..ปัจจุบัน..นะเจ้าคะ..ยายธีมีแต่กำลังใจส่งมาช่วยเจ้าค่ะ...(ยังมีความหวังว่า เราคงจะพบกันเร็วๆนี้)...ยายธีเจ้าค่ะ
สวัสดีครับ
ขอเอาใจช่วย เมืองกรุ่งเก่าของเราครับ
ขอบพระคุณผู้อาวุโสและเพื่อนพ้องน้องพี่ทุกท่านที่พากันเป็นห่วงมาให้กำลังใจ มาพูดคุยแลกเปลี่ยนกันยามวิกฤตครั้งนี้ค่ะ
วันที่ ๑๐ ตุลา ที่เห็นนักวิชาการออกมาพูดว่าน้ำจะมาก ก็เฝ้าดูอยู่ ที่สายน้ำป่าสักยังทรงๆอยู่ค่ะ แต่น้ำอาจมาในอีกสองสามวันมั๊งคะ หรือเขาอาจพูดถึงในตัวเมืองอยุธธยา ซึ่งน้ำได้จัดการนิคมอุตสาหกรรมโรจนะที่เหลือไปทั้งหมดแล้ว ยังมีนิคมอุตสาหกรรมไฮเทค อีกแห่งที่เขากำลังป้องกันเต็มที่
ยุวนุชยังอยู่ได้ที่บ้านอย่างเดิมค่ะ ก็อธิษฐานขอกุศลที่เราได้สร้างๆไว้เบิกมาใช้กันตอนนี้แหละค่ะ ขอให้อย่างน้อยทุกคนที่ประสบภัยร่วมทุกข์กันสามารถมีสติรักษาชีวิตให้รอดปลอดภัย ขอให้น้ำไปไวๆ แล้วมาร่วมกันคิด ร่วมกันทำ ร่วมกันสร้างอนาคตใหม่
ภัยพิบัติครั้งนี้เราน่าจะได้ใช้เป็นบทเรียนที่จะออกแบบการดำรงชีวิตที่เหลืออยู่นะคะ จะอยู่แบบเดิมๆไม่ได้อีกแล้ว
- พี่นุชเจ้า..
ไม่คาดคิดว่าพี่นุชจะอยู่บ้านในวันนี้ ใครต่อใครที่คุยกันถึงพี่นุชด้วยความเป็นห่วงก็พากันเข้าใจว่าพอน้ำจะขึ้นถึงชั้นสอง พี่นุชคงจะออกมาข้างนอกแล้ว แต่พอทราบข่าวก็รู้สึกยินดีที่พี่นุชยังอยู่ดีท่ามกลางสายน้ำ และเห็นด้วยค่ะว่า..
ภัยพิบัติครั้งนี้เราน่าจะได้ใช้เป็นบทเรียนที่จะออกแบบการดำรงชีวิตที่เหลืออยู่นะคะ จะอยู่แบบเดิมๆไม่ได้อีกแล้ว
เจริญพรคุณโยมนุช
มีตัวอย่างเรื่องการรับมือหน้าน้ำนอง น้ำท่วมแบบชาวบ้านมาฝาก
ปรัชญาของคนสองรุ่น
แนวคิดความเชื่อต่างกันทำให้นำไปใช้ต่างกันด้วย
เลยออกแบบที่อยู่อาศัยคนละแบบ
จึงเกิดความไม่สอดคล้องขึ้นมาเมื่อปีที่แล้วนี่เอง
