สุขภาพช่องปากที่สัมพันธ์กับโรคทางระบบ (54) รอยโรคในช่องปาก ตอนที่ 5 รอยโรคของเนื้อเยื่อในช่องปาก

บริเวณที่มองเห็นเหล่านี้ บอกได้หรือไม่ว่า ปกติ หรือไม่ปกติ

ผู้ป่วยอายุ 60 กว่า เนื่องจากเมื่ออายุมาก enamel จะมีการร้าว รอยร้าวที่บริเวณฟันทุกซี่ในแนวดิ่ง เพราะฉะนั้น ผู้ป่วยคนนี้อายุไม่น้อยแล้ว น่าจะเป็นมะเร็งริมฝีปาก ซึ่งจะเจอไม่เยอะมากในคนไทย แต่ปัจจุบัน เจอในกลุ่มชาวนา ผู้ป่วยถ้าเป็นผู้ชายจะมาด้วยการสูบบุหรี่กันหมด ถึงก้นกรอง บางคนไม่ได้ใช้ก้นกรอง แต่เอาใบจาก และโดยมากพอไฟลามไปถึงใกล้ๆ ริมฝีปาก เขาจะเสียดาย จะพยายามสูบจนหมด แล้วก็ส่วนใหญ่รอยโรคจะเกิดขึ้นกับบริเวณขอบริมฝีปากได้เยอะ ถ้าเป็นริมฝีปาก บริเวณทนี้จะเกิดในที่สัมผัสกับแดดมากๆ คนที่ทำงานกลางแดด ปัจจุบันนี้ คุณยายก็มีโอกาสเป็นแบบนี้ได้ ถ้าคุณยายดำนามาตลอดนานๆ เกี่ยวข้าวบ่อยๆ

ต่อมไขมันที่สะสมอยู่บริเวณแก้ม Fordyce's granules ไม่มีอันตรายอะไร ถ้าสังเกตดีดี จะพบว่า จะพบที่ริมฝีปาก หรือที่อื่นๆ ด้วย ส่วนใหญ่จะเป็นที่ผู้ชายมากกว่าผู้หญิง และจะเป็นทั้งสองที่ ถ้าคนไหนเป็นที่แก้ม แล้วก็จะเป็นที่ริมฝีปากด้วย ไม่ผิดปกติ

Reticular lichen planus เจอให้คนแก่เหมือนกัน เจอบ่อยด้วย คนไข้ที่มาในคลินิกเวชศาสตร์ช่องปากที่คณะ ถ้าเป็นผู้ป่วยอายุเกิน 60 ประมาณร้อยละ 40 จะเจอโรคนี้ ซึ่งโดยปกติแล้ว ถ้าไม่มีแผลเยอะ หรือมีแผลอยู่แค่นี้ อาจไม่ต้องทำอะไร ไม่ต้องรักษาก็ได้ แต่ถ้าทำให้เริ่มแตก เริ่มเจ็บ อาจต้องมีการให้ยาทาน

มีผู้ป่วยอายุ 67 เป็นชาย 2 โรคนี้เหมือนกัน อันนี้น่าจะลอกได้ ผู้ป่วยมาด้วยอาการเหงือกลอกก่อน เรื่องของเรื่องคือ เขาจะมีตุ่มน้ำในปากก่อน เป็นคนแก่ และแตก และมีเลือดออก พอหายแล้ว จะเป็นแบบนี้ เรียกว่า Mucous membrane pemphigoid เกิดจากการที่ผู้ป่วยมีปัญหากับระบบภูมิตุ้มกันของร่างกายตนเอง มันทำลายเซลล์ตัวเอง

บางคนจะมีแผล คล้ายคนเมื่อกี้ แต่ว่าจะมีตุ่มน้ำเกิดขึ้นด้วย น่ากลัวมาก Erosive lichen planus เป็นโรคเดียวกับก่อนหน้านี้ แต่ว่าเป็นรุนแรงกว่า มีการหลุดลอกของเนื้อเยื่อเยอะ ซึ่งรอยโรคแบบนี้ ถ้าทิ้งไว้นานเกินไป จะกลายเป็นมะเร็งได้ 1-2% ถ้าเห็นคนไข้เป็นแผลเหวอะๆ แบบนี้ อย่ายิ่งดูดาย ไม่ได้เลย เพราะถ้าคนไข้เจ็บมาก ถึงแม้ว่าจะไม่เป็นมะเร็งก็ตาม แต่คนไข้จะรับประทานอาหารได้น้อย ปัญหาที่จะเกิดขึ้นตามมา จากคนไข้ที่รับประทานอาหารได้น้อย เขาจะดูอ่อนเพลีย เป็นไข้ง่าย ติดเชื้อง่าย และจะมีปัญหาเรื่อง logical sign ตามมา เพราะฉะนั้น ถามว่า ปากสำคัญไหม ผมเชื่อว่า ปากสำคัญมากๆ เพราะถ้าเรารักษาปากไม่ดี ก็จะมีเรื่องถูกเตะได้ใช่ไหมครับ ในขณะเดียวกัน ถ้ารักษาปากไม่ดี ก็จะมีแผลในปากด้วย

ลักษณะที่เป็นขุยๆ แต่ขูดไม่ออก ถ้าเอา spatula มาขูด จะไม่ได้อะไรออกมาเลย และจะหนาตัวมากขึ้นเรื่อยๆ ลักษณะที่มองเห็นนี้เป็นการติดเชื้อรา ซึ่งมักจะเกิดในผู้ป่วยสูงอายุ เกิดที่กระพุ้งแก้ม เรียกว่า Chronic hyperplastic candidiasis

บางคนมีแผลน่ากลัวมาก คนไข้เข้ามาพบด้วยอาการชาลิ้น สิ่งแรกที่มองเห็นคือ เขาจะพูดไม่ชัด น้ำลายจะไหลนิดๆ พูดเหมือนกับหลบลิ้นไปข้างหนึ่ง เพราะว่าลิ้นด้านนี้ติด

วันก่อนเจอ case แบบนี้ ในเด็กผู้หญิงอายุ 22 ซึ่งไม่น่าเกิด และเด็กผู้หญิงคนนี้ ไปตัดเนื้อมาดู 2 รอบแล้วจากหลายที่ แล้วตัดไม่เห็นอะไร ตอนนั้นอาจไม่เห็นจริงๆ แต่อยู่ดีดี วันดีคืนดีก็เจ็บแผล และผ่านมาที่คณะ เจ็บมากทนไม่ไหว เข้ามาจะมาขอยาชา ปรากฎว่าแผลมีรูโหว่ๆ คลำได้เป็นก้อนแล้ว พอตัดดูนิดเดียวก็เห็นมะเร็งเต็มเลย การ progress ของการเกิดมะเร็งในปัจจุบันนี้ มันไม่ได้ค่อยเป็นค่อยไปแล้ว ถ้าเป็ยนเด็กยิ่งอายุน้อยๆ มันจะเกิดแบบปุบปับ เป็นแค่ไม่กี่เดือน แล้วก็จะโตเร็วมาก ในผู้ใหญ่ถ้าเราสังเกตดีดี หมายถึงว่า ตรวจช่องปากดีดี โอกาสที่เราจะเจอตั้งแต่ต้นๆ มีสูง โอกาสที่เราจะช่วยเขาได้เยอะ ไม่ต้องกลัว เราช่วยเขาได้

ลักษณะนี้ ส่วนใหญ่ Oral squamous cell carcinoma จะเจอที่ข้างลิ้นหมด และแผลจะเน่า กลิ่น อ้าปากมาเดาได้ ว่าหึ่งมาก ส่วนใหญ่รอยโรคนี้ลำบากมาก ถ้าเป็นผู้ป่วยสูงอายุ เพราะว่าถ้าตัดลิ้นเขา เขาก็จะกินข้าวไม่ได้ ปัญหาของการหายของแผล จะช้ากว่าผู้ป่วยที่เป็นเด็กๆ และอีกอย่างกว่าจะเจอ เพราะว่าปกติผู้สูงอายุจะมีปัญหาของการสื่อสาร เขาก็จะไม่บอกเรา ว่าเขาเจ็บหรืออย่างไร ดังนั้น ถือว่า เป็นการทำบุญ ที่เราได้อยู่ในวิชาชีพนี้ก็แล้วกัน ที่เราได้เห็นเขาก่อน พอเราได้ดูในช่องปากเขาแล้ว ถึงเขาไม่บอกเรา เราก็สังเกตได้ว่าเขาผิดปกติ ก็ต้องรีบส่งเขาไปรับการรักษา

เพราะฉะนั้น มะเร็งในช่องปาก อาจจะเห็นเป็นแค่ฝ้าขาวๆ หรือเป็นปื้นแดงๆ แบนี้ก็ได้ หรือจะกลายเป็นลักษณะแผลขรุขระ ก็ยิ่งชัดเจนว่า เป็นมะเร็ง

ที่ลิ้นเอง ก็อาจมีปัญหาเกี่ยวกับโรคระบบบางโรคที่มองเห็นแล้ว จะมีโอกาสเกิดโรคในร่างกายใหญ่ๆ ได้ โรคนี้คือ Amyloidosis เป็นส่วนหนึ่งของโรคที่เกิดกับ Multiple myeloma โรคที่กระโหลกเป็นรูๆ พอเป็นเยอะๆ โปรตีนจะไปสะสมบริเวณลิ้นได้ ลิ้นคนไข้จะแข็ง คนไข้จะพูดไม่ได้เลย ลิ้นจะใหญ่มาก มาด้วยอาการกัดโดนลิ้นตัวเองแล้วไม่รู้สึกอะไร เพราะว่าลิ้นจะแข็งเหมือนไม้ เวลาจับไป บางทีเอามีดตัดมาดู มีดกรีดไม่ลง เพราะว่ามีดคมก็จริง แต่เนื้อตรงนี้จะแข็งมาก จากการที่มีโปรตีนไปสะสม

โรคนี้จะเป็น Oral Mucous Membrane Pemphigoid โรคแรกที่เจอเป็นแผล โดยปกติคนไข้ ถ้าเป็นผู้ชาย แก่ๆ มา จะมีเหงือกลอก จะเห็นได้ว่า เหงือกบวกนี้ ถ้าเอา probe ไปจิ้มนิดหนึ่ง เหงือกจะหลุดออกมาเป็นแผ่น และเลือดจะ bleed เยอะมาก

2 โรคนี้ คงรู้แน่นอน มันคือ เกิดจากการอักเสบจากการใส่ฟันปลอมเป็น Papiilary hyperplasia เป็นการใส่ฟันปลอมที่หลวม สกปรกอยู่นานๆ ก็จะมีเรื่องของการเกิดตุ่มเกิดขึ้น ร่วมกับการเกิดเชื้อรา ซึ่งส่วนใหญ่ต้องอาศัยการใช้ยาต้านเชื้อราร่วมด้วย (Inflammatory papillary hyperplasia-Denture stomatitis)

นี่เป็นลักษณะที่เกิดขึ้นใต้ฐานฟันปลอม พอตัดไปใต้ฐานฟันปลอมก็จะมีลักษณะของการเกิดเป็นใบไม้เกิดขึ้น เพราะว่ามันทับอยู่นาน เรียกว่า Fibroepithelial polyp การรักษาง่าย ถ้าอยากตัดก็ฉีดยาชา แล้วก็ตัด

ผู้สูงอายุใส่ฟันปลอมแล้วก็มีได้ ส่วนใหญ่แล้วเกิดจากการที่ฟันปลอม ทั้งหลวม ทั้งเก่า ก็จะเกิดเป็น Epulis fissuratum ได้

รอยโรคนี้ก็เจอในผู้ป่วยสูงอายุเช่นกัน คนนี้ยังไม่เยอะมาก อายุ 55 มาด้วยอาการไอเรื้อรัง แล้วไม่หายสักที มาเจออีกทีเป็นแผล หน้าตาเหมือนมะเร็งไหมครับ พอไปเอ๊กซเรย์ปอด คนไข้เป็น TB รอยโรคนี้เป็นรอยโรค TB ซึ่งผมได้บอกแล้วว่า โรค TB เดี๋ยวนี้เจอเยอะขึ้นมาก โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่มีโรคทางระบบด้วย ผู้ป่วยที่เศรษฐานะไม่ดี มักจะมีปัญหา เรื่องการเป็น TB ได้บ่อย

คนที่ขาดวิตามิน เหล็ก กับบี 12 เนื่องจากผู้ป่วยทานข้าวไม่ค่อยได้ (Iron - Vit B12 deficiency)

Drug-induced gingival hyperplasia ... ภาพข้างล่างจะเป็นหลังขูดหินปูนแล้ว ภาพบนก่อนขูดหินปูน ถามว่า ช่วยได้เยอะไหม ก็ดูดีขึ้น ถึงแม้จะไม่รู้ ไม่หาย 100% แต่การอักเสบ หรือเลือดที่จะออกตามซอกฟันจะน้อยลง เราจึงถือว่า เป็นบุคลากรที่จะช่วยเขาได้เยอะมาก มันจะดู firm ขึ้นเยอะ และเหงือกจะซีดลง เลือดก็จะไม่ออกเยอะเหมือนเดิม พวกนี้เกิดจากการที่คนไข้กินยารักษาความดันมานานๆ

Angular cheilitis มุมปากอักเสบ เนื่องจากการขาดวิตามินบีเช่นกัน ส่วนใหญ่แล้ว หรืออีกกรณีหนึ่ง คือ การใส่ฟันปลอม ที่ VD lose มากๆ จะมีน้ำลายมาขังที่มุมปาก เจ็บได้

ผู้ป่วยที่สูบบุหรี่เยอะ Nicotinic stomatitis ข้างหลังเป็นต่อมน้ำลาย รูแดงๆ คือ รูเปิดต่อมน้ำลายที่คอ เกิดจากความร้อน ก็ไม่ต้องรักษาอะไร แค่บอกให้คนไข้เลิกสูบบุหรี่นั่นเอง ซึ่งยากที่สุด บอก "เลิกสูบบุหรี่เถอะ ตา ตาสูบมากี่ปีแล้ว" "โอ้ 50" สูบมา 50 ปี แต่จริงๆ แล้ว ผมเชื่อในความตั้งใจครับ เพราะว่ายายทวดผมเริ่มเคี้ยวหมาก ตั้งแต่อายุ 17 เลิกเคี้ยวหมากอายุ 95 ยังเลิกได้ เพราะฉะนั้น ถือว่า ความตั้งใจช่วยได้เยอะ

Lingual varicosities เมื่อยกลิ้น ด้านข้างจะเห็นรอยโรค เป็นลักษณะของการเกิดเส้นเลือดพองใต้ลิ้น เจอในคนแก่

คนที่เป็นงูสวัด ผู้ป่วยสูงอายุเจอบ่อยมากที่เป็นงูสวัด หลังจากเป็นงูสวัด ก็จะมีสิทธิปวดที่ใบหน้าหลังจากเป็นงูสวัดแล้ว

ในส่วนของยาที่ใช้รักษา

อันแรก ยาต้านเชื้อรา ส่วนใหญ่ใช้ในกรณีที่ผู้ป่วยใส่ฟันปลอมแล้วไม่ได้ทำความสะอาด ต้องเปลี่ยนฟันปลอมให้ หรือถ้าไม่มีเวลาเปลี่ยน หรือคนไข้ไม่มีเงิน ก็ใช้ตัวที่ 2 คือ Daktarin หรือ Miconazole ทาใต้ฐานฟันปลอม และให้ใส่นอน
ที่เหลือจะมีทั้ง แบบกิน และแบบอม แล้วแต่สะดวก ผู้ป่วยบางคนจะบอกว่า หวานขื่นๆ บางคนไม่ชอบ แต่บางคนบอกว่า ใช้แล้วมีอาการแสบปากจากเชื้อรามันน้อยลง มันก็จะแล้วแต่คน
ในกรณีที่เป็นงูสวัด หรือเป็นโรคติดเชื้อไวรัส มียาเยอะ ส่วนใหญ่ ถ้าเป็นยากิน Acyclovir, Famciclovir หรือ Valacyclovir ทั้ง 3 ตัวมีขาย ที่เหลือ ก็คือ ว่านพญายอ หรือ เสลดพังพอน ว่านพญายอในกลีเซอรีน โรงพยาบาลอภัยภูเบศร์ทำ ในกรณีที่คนไข้เป็นเริมที่ปาก ทาปุ๊บ 2 วันหาย และเย็นดีด้วย
นอกเหนือจากนี้แล้ว รอยโรคที่เป็นแผล และยังไม่เป็นมะเร็ง เราอาจใช้ steroid ทา ให้มันลดการอักเสบได้ steroid ที่เราใช้อยู่ปัจจุบัน มีหลายตัว ไม่ว่าจะเป็นแบบทาเฉยๆ หรือแบบทาแล้วอม และการใช้ยาชา หรือการใช้ tetracyclin เอง ก็จำเป็นที่จะต้องใช้เป็นกรณีไป ส่วนใหญ่ยาชาใช้กรณีที่คนไข้เจ็บมากๆ กินข้าวไม่ได้จริงๆ เป็นยาชาใสๆ ใช้หยอดประมาณ 2 นาที จะเริ่มชา แต่ไม่มาก ทำให้สามารถทานข้าวได้ดีขึ้น ... 2 ตัวแรก (Solcoseryl dental paste 5 g tube และ Tetracycline mouthwash) ไม่ค่อย work สำหรับคนแก่

รวมเรื่อง สุขภาพช่องปากที่สัมพันธ์กับโรคทางระบบ

เขียนใน GotoKnow โดย เพื่อนร่วมทาง
ใน ส่งเสริมสุขภาพผู้สูงอายุ

คำสำคัญ (Tags): #ผู้สูงอายุ#สุขภาพช่องปากที่สัมพันธ์กับโรคทางระบบ#ส่งเสริมสุขภาพช่องปาก

หมายเลขบันทึก: 248325เขียนเมื่อ 14 มีนาคม 2009 07:34 น. ()แก้ไขเมื่อ 20 มิถุนายน 2012 05:39 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-อนุญาตแบบเดียวกันจำนวนที่อ่าน