ดอกพะยอมหอมชื่นใจ

พะยอมเป็นไม้ที่พบทั่วไปในป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง และป่าชายหาด เป็นไม้ที่สามารถปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมได้ดีมาก

ช่วงปลายหนาว กำลังเข้าสู่หน้าร้อนในบริเวณมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และที่ทำงานของผู้เขียนมีต้นพะยอมอยู่หลายต้น ต่างออกดอกแข่งกัน ส่งกลิ่นหอมไปทั่วทั้งห้องสมุดและมหาวิทยาลัย เหมาะที่จะปลูกไว้ตามบ้านที่อยู่อาศัย หรือริมทางเพื่อให้ร่มเงาและสถานที่ทำงาน และสร้างบรรยากาศแห่งการเรียนรู้อย่างแท้จริง

ภาพนี้ถ่ายที่บนดาดฟ้าสำนักหอสมุด

พะยอมเป็นไม้ยืนต้น ขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูง 15-30 เมตร ผลัดใบ ลำต้นเปลาตรง หรือเป็นปุ่มโต ๆ บ้าง เปลือกหนา สีน้ำตาลหรือสีเทา แตกเป็นร่องและเป็นสะเก็ดหนาไปตามยาว เปลือกในสีน้ำตาลอ่อนปนเหลืองและมีทางสีน้ำตาลแก่ผ่าน มีรสขม ชื่อพื้นเมือง กะยอม (เชียงใหม่) ขะยอม (ลาว) ขะยอมดง พะยอมดง (ภาคเหนือ) แดน (เลย) เชียง เซี่ยว (กะเหรี่ยง-เชียงใหม่) พะยอม สุกรม (ภาคกลาง) พะยอมทอง (ปราจีนบุรี สุราษฎร์ธานี) ยางหยวก (น่าน)

ภาพนี้ถ่ายที่บนดาดฟ้าสำนักหอสมุด

ใบเดี่ยว เรียงสลับ ใบรูปรีแกมรูปขอบขนาน โคนและปลายใบมน เนื้อใบค่อนข้างหนา เกลี้ยง เป็นมัน ขอบใบมักเป็นคลื่น ดอก ออกเป็นช่อแยกแขนงตามปลายกิ่งหรือเหนือรอยแผลใบใกล้ปลายกิ่ง กลีบดอกปลายจีบเวียนตามเข็มนาฬิกาเหมือนกงจักร สี ขาวหรือขาวแกมเหลืองอ่อน กลิ่น หอมจัด ออกดอก ช่วงเดือนธันวาคม – กุมภาพันธ์

ภาพนี้ถ่ายที่บนดาดฟ้าสำนักหอสมุด

การใช้ประโยชน์ทางด้านเนื้อไม้ เนื้อไม้สีเหลืองอ่อน ถ้าทิ้งไว้นานๆ จะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาล มักจะมีเส้นสีดำหรือเข้มกว่าสีพื้นผ่านเสมอ เสี้ยนมักสน เนื้อค่อนข้างหยาบ เหนียว ค่อนข้างแข็ง เลื่อยไสกบ ตบแต่งง่าย นิยมใช้ทำหมอนรองรางรถไฟ เสา ขื่อ รอด ตง คาน ทำเรือขุด ต่อเรือ ซึ่งกล่าวว่า ทนเพรียงได้ดีประโยชน์อื่นๆ เปลือกต้น ใช้เป็นสารกันบูด เช่น ใส่ลงไปในกระบอกน้ำตาลสดเพื่อกันน้ำตาลเสีย ชัน ใช้ผสมน้ำมันทาไม้ ยาแนวเรือ หรือทำขี้ไตได้

ภาพนี้ถ่ายที่บนดาดฟ้าสำนักหอสมุด

ไหน ๆ ก็เขียนถึงต้นพะยอมแล้ว มีเรื่องเล่าของเมืองเชียงใหม่ เรื่อง ใต้ร่มไม้พะยอม 3 ต้น : กำเนิดกาดต้นพะยอม ไว้ว่า เมื่อก่อนป่าไม้พะยอมแถว ๆ เชิงดอยสุเทพมีต้นพะยอมป่าขึ้นเป็นจำนวนมาก จากนั้นก็ป่าพะยอม ก็ถูกตัดโค่นไปเรื่อยๆ จนถึงการตั้งมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ไม่นาน ก็เหลือต้นพะยอมเรียงราย อยู่ริมถนนสุเทพ ตั้งแต่คันดินเวียงสวนดอก ถึงเชิงดอยสุเทพไม่กี่ต้น ที่น่าสนใจ ณ บริเวณใต้ต้นพะยอม 3 ต้น ใกล้ทางเข้าสนามบิน คือจุดเริ่มต้นของ "กาดพะยอม" โดยมีชาวบ้านจาก บ้านป่าห้า บ้านหลักห้า และบริเวณข้างเคียง เอาเห็ด หน่อไม้ และ ของป่าต่างๆ มาวาง นั่งขายที่พื้นดินใต้ต้นพะยอม ในตอนเย็น เมื่อคนทำงานในมหาวิทยาลัยเชียงใหม่เลิกงาน ก็แวะซื้อกัน จนกระทั่งคนเขาเรียกที่ตรงนั้นว่า “ตลาดคุณนาย มช.”

ต่อมาไม่นาน มีพ่อค้านายทุนหัวใส ได้มากว้านซื้อที่ดินบริเวณนั้น จัดตั้งตลาดอย่างเป็นทางการขึ้นมา แล้วใช้ชื่อว่า “ตลาดสุเทพ”

บรรยากาศของ "กาดพะยอม" ในยุคแรก ๆ ยังคงอยู่ในความทรงจำผู้ร่วมสมัย ที่ไม่หวนคืนอีกแล้ว แม้หญิงชราผู้ขายเห็ด แห่งบ้านป่าห้าคนนั่น ยังมีชีวิตอยู่ในปัจจุบันก็ตาม

          ข้อมูลเพิ่มเติมที่ http://www.dnp.go.th/EPAC/plant_economic/29PAYOM.HTM

เขียนใน GotoKnow โดย ทองหยอด
ใน ต้นไม้ใบหญ้า

คำสำคัญ (Tags): #พะยอม#มหาวิทยาลัยเชียงใหม่#สำนักหอสมุด

หมายเลขบันทึก: 244776เขียนเมื่อ 25 กุมภาพันธ์ 2009 23:45 น. ()แก้ไขเมื่อ 6 กันยายน 2013 20:21 น. ()สัญญาอนุญาต: จำนวนที่อ่าน

ความเห็น (21)

วอญ่า-ผู้เฒ่า-natachoei--

เขียนเมื่อ 26 กุมภาพันธ์ 2009 01:30 น. ()

สวัสดีครับคุณวัชรา

ตามความหอมของพินพยอมที่บานพรั่ง ต้นไม้ประจำจังหวัด ผมครับ พัทลุง

ครูอ้อย แซ่เฮ

เขียนเมื่อ 26 กุมภาพันธ์ 2009 06:35 น. ()

สวัสดีค่ะ

ดอกพยอม หอมชื่น รื่นจิต

มิ่งมิตร จัดหา มาให้

มองภาพ มองคำ ชื่นใจ

มอบให้ ในจิต มิตรนิรันดร์

ขอบคุณมากค่ะ

ทองหยอด

เขียนเมื่อ 26 กุมภาพันธ์ 2009 13:00 น. ()

ขอบคุณครับท่าน วอญ่า-ผู้เฒ่า-natachoei--

ใช่แล้วต้นพะยอมเป็นต้นไม้ประจำจังหวัดพัทลุง

แล้วพัทป้าไม่มีหรือครับ??

krutoom

เขียนเมื่อ 26 กุมภาพันธ์ 2009 16:56 น. ()

สวัสดีค่ะคุณวัชรา อยู่ใก้ลยังไม่ได้แวะเยี่ยมค่ะอยากมานั่งอ่านหนังสือที่หอสมุดรอปิดเทอมนะค่ะ ข้างทางสายเชียงใหม่-พร้าวจะมีดอกฝ้ายคำ และเหลืองอินเดีย สวยมากๆค่ะแต่ไม่มีรูปมาให้ชมค่ะ