ไหว้เจดีย์พระบรมธาตุนครชุม และพระศรีมหาโพธิ์อายุกว่า 600 ปี ที่กำแพงเพชร

เมื่อวันที่ 15 กุมภาพันธ์ ที่ผ่านมา ผมได้มีโอกาสแวะไปที่วัดพระบรมธาตุนครชุม เพื่อดูการตัดแต่งต้นโพธิ์ที่มีอายุถึง 650 ปี ที่ฝั่งนครชุม (ตรงกันข้ามกับฝั่งตัวเมืองกำแพงเพชรในปัจจุบัน) ได้เห็นและได้อ่านบันทึกประวัติของต้นโพธิ์ที่ สมเด็จพระมหาธรรมราชาลิไท แห่งกรุงสุโขทัยนำมาสถาปนาไว้เมื่อ พ.ศ. 1900 จำนวน 3 ต้น หากนับถึงปัจจุบันก็เป็นเวลา 650 ปีล่วงมาแล้ว เห็นว่าน่าสนใจมาก เลยขอนำภาพมาฝากชาวบล็อก G2K

หากพูดถึงพระบรมธาตุ วัดพระบรมธาตุนครชุม หลายท่านอาจจะเคยได้ยิน และก็คงจะมีอีกหลายๆ ท่านที่ยังไม่เคยได้ยิน แต่ว่าหากใครที่เคยอ่านวรรณกรรมของเรียมเอง(อ.มาลัย ชูพินิจ) เรื่องทุ่งมหาราช บริเวณปากคลองในเนื้อเรื่องของทุ่งมหาราชนั้นก็เป็นบริเวณเดียวกันนครชุมในปัจจุบันนั่นเอง ปากคลองที่ว่าก็คือปากคลองสวนหมากที่น้ำจากคลองสวนหมากไหลมาบรรจบกับน้ำปิงครับ วัดพระบรมธาตุนครชุม อันเป็นที่ตั้งของพระบรมธาตุนครชุมนั้น เป็นวัดเก่าแก่ตั้งอยู่ฝั่งตรงกันข้ามกับเมืองชากังราว มีเจดีย์พระบรมธาตุที่เป็นเจดีย์ที่อยู่คู่เมืองกำแพงเพชรมาอย่างยาวนาน

งานประเพณีที่สำคัญของจังหวัดกำแพงเพชรอย่างหนึ่งคืองานประเพณีนบพระเล่นเพลง ซึ่งจะจัดขึ้นในช่วงวันเพ็ญเดือน 3 ของทุกปี ซึ่งมีกิจกรรมนบพระ (ไหว้พระ) ก็จะมาไหว้เจดีย์พระบรมธาตุ ที่วัดพระบรมธาตุนครชุมแห่งนี้ หลังจากนั้นจึงจะมีกิจกรรมเล่นเพลง

เพื่อที่จะนำให้ท่านได้รู้ความเป็นมาของประเพณีที่สำคัญนี้ รวมทั้งความเป็นมาของเรื่องราวทั้งหมดอย่างย่อๆ จึงขอนำบทความ จากเว็บไซต์เมืองไทยดอทคอม เกี่ยวกับ ทำบุญวันมาฆะในงาน "ประเพณีนบพระเล่นเพลง" มาให้ได้อ่านเพิ่มเติม ดังบทความต่อไปนี้ครับ

          จังหวัดกำแพงเพชรเป็นเมืองเก่าที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์แห่งหนึ่งของประเทศไทย ในสมัยสุโขทัยกำแพงเพชรมีฐานะเป็นเมืองหน้าด่านต้องคอยรับศึกสงครามอยู่เสมอ จึงได้มีหลักฐานทางประวัติศาสตร์หลงเหลืออยู่ให้เห็นมากมายในปัจจุบัน เช่น วัดโบราณ ป้อมปราการ คูเมือง กำแพงเมือง เป็นต้น ทำให้จังหวัดกำแพงเพชรเป็นเมืองศูนย์กลางการท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญแห่งหนึ่งของประเทศไทย

       นอกจากโบราณสถานที่เก่าแก่แสดงถึงความเจริญรุ่งเรืองของเมืองแล้ว ยังมีวัฒนธรรมประเพณีที่สืบทอดมาจนถึงปัจจุบันที่สำคัญก็คือ “ประเพณีนบพระเล่นเพลง” ซึ่งเป็นการทำบุญในวันเพ็ญเดือนสาม หรือวันมาฆบูชา ตามประวัติความเป็นมากล่าวไว้ว่า...

       ในสมัยสุโขทัยเมืองกำแพงเพชรมีความเจริญรุ่งเรืองเป็นอย่างมาก โดยเฉพาะในรัชสมัยแผ่นดินพระมหาธรรมราชาลิไท เป็นยุคสมัยที่พระพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรืองเป็นอย่างยิ่ง มีการเผยแพร่พระพุทธศาสนาไปทั่วทุกหัวระแหง และมีการบูรณะ ปฎิสังขรณ์สร้างวัดวาอารามใหญ่โตสวยงาม นอกจากนี้จากศิลาจารึกสุโขทัยหลักที่ 3 ได้ระบุไว้ว่า เมื่อปีพุทธศักราช 1900 พระมหาธรรมราชาลิไทได้อัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุจากประเทศศรีลังกามาประดิษฐานไว้ในองค์พระเจดีย์ที่วัดพระบรมธาตุ ตำบลนครชุม อำเภอเมือง จังหวัดกำแพงเพชร และนำเอาต้นพระศรีมหาโพธิ์มาปลูกไว้ที่บริเวณหลังองค์พระเจดีย์อีกด้วย

        สำหรับพระบรมธาตุเจดีย์ภายในวัดพระบรมธาตุเป็นเจดีย์แบบพม่า พระเจดีย์องค์นี้สมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพกล่าวไว้ว่า น่าจะเป็นพระมหาธาตุที่พระมหาธรรมราชาลิไททรงสถาปนาในปี พ.ศ.1900 ตามที่กล่าวไว้ในศิลาจารึกหลักที่ 3 (จารึกนครชุม) เจดีย์องค์เดิมเชื่อกันว่าเป็นทรงดอกบัวตูม หรือพุ่มข้าวบิณฑ์ ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงอนุญาตให้พ่อค้าไม้ชาวพม่าชื่อ พระยาตะก่า ซ่อมแซมปฏิสังขรณ์และก่อใหม่จนเป็นเจดีย์รูปแบบพม่า ดังที่ปรากฏในปัจจุบัน

       ครั้งเมื่อถึงวันเพ็ญเดือนสาม หรือวันมาฆบูชา เจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดินจะนำผู้ครองนคร เจ้าเมืองน้อยใหญ่ พร้อมทั้งเหล่าไพร่ฟ้า ข้าราชบริพารและประชาชน จัดตกแต่งขบวนพยุหยาตราพากันไปนมัสการพระบรมธาตุ และเวียนเทียนรอบพระบรมธาตุนครชุมอย่างเป็นประจำทุกปี โดยเรียกประเพณีนี้ว่า “นบพระ” ซึ่งคำว่า นบเป็นคำโบราณแปลว่า “ไหว้” นบพระจึงหมายถึงการไหว้พระนั่นเอง

       และเนื่องจากการเดินทางในสมัยก่อนเป็นไปด้วยความยากลำบาก ต้องเดินทางด้วยเท้า พาหนะก็มีแต่ช้าง ม้า วัว ควาย กว่าจะเดินทางไปถึงและนมัสการพระบรมธาตุก็มืดค่ำ ด้วยเหตุนี้จึงจำเป็นต้องพักค้างแรมในบริเวณวัด ดังนั้นจึงเป็นเรื่องธรรมดาของชาวบ้านโดยทั่วไป เมื่อมาต่างถิ่นและอยู่รวมกันเป็นจำนวนมาก จึงได้จัดการแสดงและการละเล่นต่างๆมาประชันขันแข่งกันตามขนบธรรมเนียมของแต่ละหมู่บ้าน ทั้งร้องเพลงพื้นบ้าน ชายหญิงร้องและร่ายรำกันอย่างสนุกสนานรื่นเริงภายหลังจากที่ได้ทำบุญทำกุศลแล้ว โดยเรียกประเพณีนี้ว่า “เล่นเพลง”

       ประเพณีนบพระเล่นเพลงจึงได้เกิดขึ้นนับแต่นั้นมา ชาวกำแพงเพชรเชื่อว่าใครที่ได้นมัสการพระบรมธาตุ และพระศรีมหาโพธิ์จะเป็นผู้มีบุญ ดังเช่นความในศิลาจารึกนครชุมหลักที่ 3ว่า

“ผู้ใดไหว้นบกระทำบูชาพระศรีรัตนมหาธาตุ และพระศรีมหาโพธิ์ไซร้ มีผลอานิสงส์พร่ำเสมอดังได้นบพระผู้เป็นเจ้า...”

นั่นคือความเป็นมาของงานนบพระเล่นเพลง และความเป็นมาบางส่วนของสถานที่ที่เกี่ยวข้อง หลายคนที่ได้ไปเยี่ยมชมอาจจะสนใจพระบรมธาตุ ซึ่งมีความเป็นมาที่ยาวนานแล้ว สิ่งที่ถูกสถาปนาขึ้นพร้อมพร้อมกันก็คือต้นพระศรีมหาโพธิ์ อีก 3 ต้น ที่สมเด็จพระมหาธรรมราชาลิไท กรุงสุโขทัยนำมาสถาปนาไว้เมื่อ พ.ศ. 1900 และในปัจจุบันยังเหลืออยู่จำนวน 2 ต้น บันทึกบอกเล่าความเป็นมาที่ผมได้ถอดมาจากป้ายที่แสดงไว้ความว่า

" ต้นศรีมหาโพธิ์ ต้นไม้สำคัญยิ่งในพระพุทธศาสนา ต้นไม้ที่ตรัสรู้ขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า โดยพระองค์ประทับนั่งภายใต้ต้นพระศรีมหาโพธิ์ ณ ตำบลอุรุเวลาเสนานิคม กรุงราชคฤห์ แคว้นมคธ ทรงบำเพ็ญเพียรจนได้บรรลุพระสัพพัญญูตญาณเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เมื่อวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 ก่อนพุทธศักราช 46 ปี (ตามคติแบบไทย คือปรินิพานครบ 1 ปี นับเป็น พ.ศ. 1)

ต้นพระศรีมหาโพธิ์ต้นนี้ สมเด็จพระมหาธรรมราชาลิไท แห่งกรุงสุโขทัยนำมาสถาปนาไว้เมื่อ พ.ศ. 1900 โดยได้มาจากลังกาเมื่อคราวส่งสมณฑูตไปสืบต่อพระพุทธศาสนา ทรงนำมาสถาปนาไว้พร้อมกับพระบรมสารีริกธาตุ 9 องค์ ซึ่งประดิษฐาน ณ พระมหาธาตุเจดีย์ จำนวน 3 ต้น ปัจจุบันเหลืออยู่ 2 ต้น คือต้นนี้ และต้นนอกกำแพงวัด โดยที่อีก 1 ต้นนั้น โดนน้ำเซาะล้มไปแล้ว ปัจจุบันมีขนาดบุรุษ 10 คนโอบ"

ต้นที่ 1 อยู่ในบริเวณวัดพระบรมธาตุนครชุม

ต้นที่ 2 อยู่บริเวณด้านหลังวัดพระบรมธาตุนครชุม

ผมไม่ค่อยจะมีความสัดทัดในการบันทึกเกี่ยวกับธรรมชาติ หรือสถานที่ท่องเที่ยวเหมือนกับอีกหลายๆ ท่าน ต้องขออภัยนะครับหากเรียบเรียงเนื้อหาได้ไม่ค่อยสละสลวย แต่เห็นว่าเป็นของดีทางด้านวัฒนธรรม และเป็นประวัติศาสตร์อันสำคัญอีกมุมหนึ่งของจังหวัดกำแพงเพชร เลยขอนำมาบันทึกไว้เพื่อการแลกเปลี่ยน

หากท่านใดผ่านไปที่จังหวัดกำแพงเพชร มีเวลาก็ขอเชิญไปไหว้พระบรมธาตุนครชุม วัดพระบรมธาตุนครชุมนะครับ สำหรับที่ตั้งของวัดพระบรมธาตุนครชุมนั้น อยู่ไม่ไกลจากถนนสายเอเชีย พอท่านเดินทางถึงสี่แยกนครชุม ก็เลี่ยวเข้ามาทางตัวเมืองกำแพงเพชร เข้าไปประมาณ 2 ก.ม. ถึงสถานีขนส่งกำแพงเพชร(ยังไม่ข้ามสะพานข้ามแม่น้ำปิง) ก็จะเห็นเจดีย์ตั้งตระหง่านเห็นได้ชัดเจน อยู่ทางด้านหลังสถานีขนส่งนั่นเอง

ทำบุญวันมาฆะในงาน "ประเพณีนบพระเล่นเพลง"

สิงห์ ป่าสัก