ในโอกาสวันครู ก็จะถือโอกาสนำคำว่า ครู มาเล่าเล่นๆ ...ซึ่งพวกเราถูกบอกกันต่อๆ มาว่า ครู มาจากภาษาบาลีว่า ครุ แปลว่า หนัก หมายถึง ผู้เป็นครูจะต้องหนักแน่น หรือ ความเป็นครูเป็นงานหนัก มิใช่สิ่งที่ใครทำได้ง่ายๆ ...ประมาณนี้
หลายปีก่อนเคยอ่านหนังสือซึ่งถอดเทปคำบรรยายของอาจารย์พุทธทาส ซึ่งท่านกล่าวต้อนรับคณะครูที่มาเยี่ยมส่วนโมกข์ ท่านก็อธิบายไว้หลายนัย เช่น หนัก ผู้นำทางวิญญาณ ...แต่มีคำหนึ่งที่กระทั้งปัจจุบัน ผู้เขียนก็ยังไม่เคยเจอว่าท่านเอามาจากไหน คือท่านบอกว่า ครู แปลว่า ผู้เปิดประตู หมายถึง เปิดประตูให้ศิษย์เข้ามาเห็นสิ่งต่างๆภายในห้อง หรือเปิดประตูเพื่อให้ศิษย์ออกไปสู่โลกกว้าง ..ประมาณนี้
คำว่า ครุ มาจากรากศัพท์ว่า คร แปลว่า อุคฺคเม (ไปสูง) หมายถึง ผู้อยู่ที่สูง เป็นผู้ควรแก่การเคารพบูชา ผู้อยู่เหนือเรา หรือผู้ที่มีอิทธิพลครอบงำความคิดพื้นฐานของเราไว้ได้ ...ทำนองนี้
ครุ ในความหมายว่า ผู้ควรแก่การเชิดชูไว้ที่สูง คัมภีร์ท่านอธิบายว่ามี อาจารย์ มารดา บิดา เป็นต้น ...
ครุ นอกจากความหมายเบื้องต้นแล้ว ยังแปลว่า ปีกนก เพราะเป็นอวัยวะที่พานกไปสู่ที่สูงได้
ครุ เมื่อเป็นคำทั่วไป ก็มีความหมาย ๓ อย่าง คือ ความมีมาก (มหัตตะ) มั่นคง (ทุชชระ) ของหนัก (อลหุกะ)
หมายเหตุ
คำสอนที่โยงถึง ครู ในพระพุทธศาสนามีอยู่มากมาย เช่น ในเรื่องทิศทั้ง ๖ ...ครู เป็นทิศเบื้องขวา ขณะที่ เพื่อน เป็นทิศเบื้องซ้าย ..ตามนัยนี้ ผู้เขียนมาคิดว่า คนทั่วไปให้ความสำคัญมือขวามากกว่ามือซ้ายฉันใด ในการดำเนินชีวิต เราก็ควรเชื่อครูมากกว่าเชื่อเพื่อนฉันนั้น (ยกเว้น ผู้เขียนเป็นต้น ถนัดซ้าย นอกประเด็นนี้ 5 5 5)
ปุพฺพาจริยาติ มาตาปิตูนเมตํ อธิวจนํ คำว่า บูรพาจารย์เป็นชื่อเรียกมารดาและบิดา ...นัยนี้ พระพุทธเจ้ายกย่องว่า ครูคนแรกของคนเราก็คือพ่อแม่...
นายบอน
อาจารย์ บาลีว่า อาจริยะ มาจาก อา เป็นอุปสรรค นำหน้าและรากศัพท์ว่า จร...ส่วน อิยะ เป็นปัจจัยเดิมข้างท้าย (อา +จร+อิยะ)
อา คือ ทั่วไป โดยยิ่ง
จร คือ เที่ยวไป ประพฤติ
อิยะ ....ทำให้รากศัพท์เป็นคำนาม ปรกติจะต้องมีปัจจัยเติมข้างท้ายเสมอ เพียงแต่บางครั้ง เป็น อะ ทำให้เราสังเกตไม่เห็นในภาษาไทยนะ นายบอน
อา+จระ+ อิยะ = อาจริยะ (อาจารย์) ก็อาจแปลได้ว่า ผู้ทำให้ศิษย์ประพฤติได้ดียิ่งขึ้นได้ ผู้ทำให้ศิษย์ท่องเที่ยวไปได้ทุกสถานที่โดยไม่เก้อเขิน ...ประมาณนี้แหละ... แต่สำนวนไทยเค้ารวมความแล้วนิยมแปลว่า ผู้ฝึกมารยาท (ให้ลูกศิษย์) นั้นเอง...
ครู เน้น เป็นที่เคารพของลูกศิษย์.. อาจารย์ เน้น ผู้ฝึกหัดมารยาท...
ส่วน ผู้สอน บาลีใช้ว่า สัตถา (สันสกฤตว่า ศาสดา) ...ยังมีอีกหลายศัพท์ แต่แค่นี้ก็น่าจะพอคลายสงสัยได้นะ นายบอน
เจริญพร
จ้า นายบอน
เจริญพร
กราบนมัสการค่ะ
ได้ความรู้ และได้แง่คิดเตือนสติในการทำงานเป็นอย่างดีค่ะ
ขออภัยค่ะ อาจจะทำให้ท่านอื่นๆสงสัยว่าได้แง่คิดในการทำงานอย่างไร
เนื่องจากหนิงเป็นอาจารย์ค่ะ
จึงคิดว่าความรู้นี้สามารถใช้เตือนสติตัวเองให้ทำหน้าที่ให้ดีงามและเหมาะสมได้เป็นอย่างดี
ขออนุญาตนำเนื้อหาไปเผยแพร่ต่อให้เพื่อนร่วมงานได้ไหมคะ