พาลและบัณฑิต

คบคนพาล พาลพาไปหาผิด คบบัณฑิต คิดพาไปหาผล..พังเพยนี้ ได้ยินมานานแล้ว ไม่แน่ใจว่ามาจากไหน ...ตามนัยภาษาไทย คนพาล จะมีความหมายเชิงลบ เช่น คนชั่ว คนเลว คนไม่ดี คนโง่ ...แต่ บัณฑิต จะมีความหมายเชิงบวก เช่น คนดี คนไม่เหลวไหล คนฉลาด คนมีปัญญา เป็นต้น... ซึ่ง พาล และ บัณฑิต นี้ เป็นภาษาบาลีที่แปลงสัญชาติมาเป็นไทยนานแล้วเช่นกัน..

พาล ตามภาษาบาลีแปลได้หลายนัย ส่วนนัยที่มีความหมายว่า คนชั่วคนเลวนี้ อาจวิเคราะห์ได้ ๒ นัย ดังนี้

ปจฺจุปนฺนญฺเจว อนาคตญฺจาติ อุโภ อตฺเถ ลุนาตีติ พาโล ผู้ใดย่อมตัดซึ่งประโยชน์ทั้งสอง คือ ประโยชน์ในปัจจุบัน และประโยชน์ในอนาคต ดังนั้น ผู้นั้นชื่อว่า พาล (ผู้ตัดประโยชน์ทั้งสอง) ...ตามนัยนี้ พาล มาจาก ลุ รากศัพท์ แปลว่า ตัด ...และมี พา เป็นบทหน้า แปลว่า สอง ..(พา+ลุ=พาล) ผู้ตัดประโยชน์ทั้งสอง

ปจฺจุปนฺนญเจว อนาคตญฺจาติ อุโภ อนตฺเถ ลาตีติ พาโล ผู้ใดย่อมถือเอาซึ่งสิ่งไร้ประโยชน์ทั้งสอง คือ สิ่งไร้ประโยชน์ในปัจจุบัน และสิ่งไร้ประโยชน์ในอนาคต ดังนั้น ผู้นั้นชื่อว่า พาล (ผู้ถือเอาสิ่งไร้ประโยชน์ทั้งสอง) ...ตามนัยนี้ พาล มาจาก ลา รากศัพท์ แปลว่า ถือเอา ...และมี พา เป็นบทหน้า แปลว่า สอง ...(พา+ลา = พาล) ผู้ถือเอาสิ่งไร้ประโยชน์ทั้งสอง

..........

บัณฑิต แปลว่า ผู้ดำเนินชีวิตด้วยปัญญา ...ตามรากศัพท์มาจาก ปฑิ ในความหมายว่า เดิน ไป ดำเนิน ...ซึ่งมีวิเคราะห์ดังนี้

ปณฺฑติ ตายาติ ปณฑา บุคลย่อยมดำเนินไปด้วยปัญญานั้น ดังนั้น ปัญญานั้น ชื่อว่า ปัณฑา (เป็นเครื่องดำเนินไป) ...

ปัณฑา เป็นศัพท์นามกิตก์ (ตามไวยากรณ์บาลี) เมื่อจะเป็น ปัณฑิต จะต้องวิเคราะห์อีกครั้ง ดังนี้

ปณฺฑา ตสฺส อตฺถีติ ปณฑิโต ปัญญาเป็นเครื่องดำเนินไป ของผู้นั้น มีอยู่ ดังนั้น ผู้นั้น ชื่อว่า ปัณฑิต (ผู้มีปัญญาเป็นเครื่องดำเนินไป) ...

ปัณฑิต เป็นศัพท์ตัทธิต (ตามไวยากรณ์บาลี) แปลว่า ผู้มีปัญญาเป็นเครื่องดำเนินไป ...แต่ถ้าจะแปลเอาความชัดเจนก็หมายถึง ผู้ดำเนินชีวิตด้วยปัญญา...

หมายเหตุ

บัณฑิต เขียนตามคำไทย ..ส่วนบาลีต้องเขียน ปัณฑิต เพราะบาลีไม่มีบ.ใบไม้ ..มีเฉพาะ ป.ปลา..