วิทยาลัย มหาวิทยาลัย ซึ่งมี อาลัย ต่อท้ายนั้น ผู้เขียนสงสัยมานานแล้วว่า อาลัย หมายความว่าอย่างไร เพราะตามความเข้าใจส่วนตัว อาลัย หมายถึง ห่วงใย ข้องใจ เยื่อใย ...ประมาณนี้ ...
เมื่อแรกบวชเรียนนักธรรมก็มีคำหนึ่งซึ่งเป็นไวพจน์ (คำที่ใช้แทนกันได้) คำหนึ่งของนิพพาน คือ อาลยสมุคฆาโต การถอนขึ้นด้วยดีซึ่งอาลัย ทำให้สงสัยในคำนี้มากยิ่งขึ้น ...และเมื่อเริ่มเรียนบาลีได้มีโอกาสถามครูท่านหนึ่ง ท่านก็ตอบว่า อาลัย ถ้าแปลตรงกับคำไทยน่าจะแปลว่า แหล่ง ..หมายถึงสถานที่อยู่ ที่พำนักอาศัย ..ทำนองนี้
เมื่อมาเป็นครูบาลีก็ค้นคำนี้ต่อมาจนรู้ว่า อาลัย มี ๒ ความหมาย คือ
๑. ห่วงใย ข้องใจ เยื่อใย เป็นห่วง ...ทำนองนี้
๒. บ้าน เรือน ที่อยู่อาศัย ที่พำนัก แหล่ง...ทำนองนี้
เมื่อเพ่งตามรูปศัพท์ อาลัย มาจากรากศัพท์ว่า ลี (แปลงเป็น ลย) โดยมี อา เป็นอุปสรรคนำหน้า (อา+ลี-ลย = อาลัย)... ลี บ่งชี้ความหมายว่า ยึดตืด เกาะเกี่ยว พัวพัน ..ทำนองนี้ ...และ อา อุปสรรค ในที่นี้ ประสงค์เอาความหมายว่า ยิ่ง หรือทั่ว ..รวมความ อาลัย หมายถึง ยึดติด เกาะเกี่ยว หรือพัวพันอยู่ในสิ่งนั้นๆ ในหลายๆ ด้าน หลายๆ เรื่อง และยิ่งกว่าอาการธรรมดา ..ประมาณนี้
ถามว่า ยึดติด เกาะเกี่ยว หรือพัวพันอย่างยิ่งในอะไร? ...ก็อาจแยกตอบได้เป็น ๒ นัย คือ นัยนามธรรม และนัยรูปธรรม...ดังต่อไปนี้
นัยนามธรรม รูปาทีสุ อาลีนาติ เตนาติ อาลโย สัตว์ย่อมยึดติดอย่างยิ่งในอารมณ์มีรูปเป็นด้นด้วยสภาวะนั้น ดังนั้น สภาวะนั้นชื่อว่า อาลัย (เป็นเหตุยึดติดอย่างยิ่ง) ... ถ้าวิเคราะห์ทำนองนี้ แปลเป็นไทยก็ได้ความว่า ห่วงใย เป็นห่วง เยื่อใย นั่นเอง...
อธิบายว่า จิตใจของเรานั้น ส่ายไปหาอารมณ์ต่างๆ เสมอ เช่น ห่วงคนโน้น คนนี้ ห่วงลูก ห่วงหลาน ห่วงสถานการณ์บ้านเมืองว่าอนาคตจะเป็นอย่างไร คิดถึงรายการละครโทรทัศน์คืนนี้ต้องรีบกลับบ้าน...ทำนองนี้ เรียกว่า อาลัย..
นัยรูปธรรม อาลีนาติ ตตฺถ ตตฺถาติ อาลโย สัตว์ย่อมยึดติดอย่างยิ่งในที่นั้นๆ ดังนั้น ที่นั้นๆ ชื่อว่า อาลัย (เป็นที่ยึดติดอย่างยิ่ง) ...ถ้าวิเคราะห์ทำนองนี้ แปลเป็นไทยก็คือ ที่อยู่ บ้านเรือน ที่พำนัก เป็นต้น
อธิบายว่า บางสถานที่นั้นเราให้ความสำคัญเป็นพิเศษ เช่น เรือนก็ให้ความสำคัญในฐานะเป็นที่อยู่อาศัยของเรา... ที่ตรงนี้จะต้องเป็นที่เรียนที่สอนหนังสือเท่านั้น...ที่ตรงนี้เป็นสถานที่พักผ่อนของคนทั่วๆ ไป ไม่กำหนดให้เป็นสถานที่ส่วนตัวของใคร...อาการที่เราให้ความสำคัญเป็นพิเศษในแต่และสถานที่ทำนองนี้ บ่งชี้ว่าเป็นการยึดติดอยู่ในที่นั้นๆ ซึ่งเรียกว่า อาลัย ได้เช่นเดียวกัน..
