บ้านหลังเรียน : วาดภาพ (สัตว์ในคน -คนในสัตว์)

แทนที่จะใบ้คำที่เกี่ยวกับคำคมอย่างเดียว แต่เด็กๆ กลับเพิ่มการบอกใบ้ว่าด้วยสัตว์ชนิดต่างๆ เข้ามาสมทบ กรณีดังกล่าว ทั้งผมและทีมงานก็ไม่ได้ติดขัดอะไร เรียกได้ว่า “ยึดผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง” ก็ว่าได้ เพราะเปิดโอกาสให้เด็กๆ ได้กำหนดการเรียนรู้ด้วยตนเอง ซึ่งก็ช่วยให้ผมและทีมงานมองเห็นว่า “เด็กๆ มีต้นทุนอะไรบ้าง” หรือแม้แต่เป็นการฝึกทักษะ “ความคิดสร้างสรรค์” ให้กับเด็กๆ ไปในตัว

บ้านหลังเรียนในวันนี้ (วันอาทิตย์ที่ 12 มิถุนายน 2565 ณ สวนลุงวิทย์ บ้านหนองบัว ตำบลดอนกอก อำเภอนาโพธิ์ จังหวัดบุรีรัมย์) ปรับเปลี่ยนเวลาจากเช้ามาบ่าย เห็นได้ชัดว่าเด็กๆ ในหมู่บ้านมาเร็วกว่าเวลานัดหมายเล็กน้อย

ก่อนเข้ากระบวนการเรียนรู้ ทีมงานนำ “หนังสือใหม่” มาแนะนำ เพื่อปลุกเร้าให้เด็กๆ นำกลับไปอ่านที่บ้าน พร้อมๆ กับการชวนให้แต่ละคนเปิดหนังสือดู บ้างก็เปิดดู บ้างก็เปิดอ่าน –

ผมและทีมงาน ยังไม่เน้นเชิงลึกในเรื่อง “การอ่าน-การเขียน” มากมายนัก เพราะระยะแรกๆ อยากให้เด็กๆ เพลิดเพลินกับกิจกรรมละลายพฤติกรรมและกล้าที่จะแสดงออกอย่างสร้างสรรค์เสียมากกว่า

ภาพวาด : สัตว์ในคน คนในสัตว์

กิจกรรมแรกที่นำมาให้เด็กๆ ได้เรียนรู้ร่วมกัน คือการวาดภาพ “สัตว์ที่ตัวเองชอบ” โดยอาจเป็นสัตว์ที่มีในครัวเรือน-เลี้ยงในครัวเรือน

หรือแม้แต่สัตว์ที่อยากจะนำมาเลี้ยงไว้ในครอบครัว โดยให้สามารถเขียนอธิบายถึงเหตุผลว่า “ชอบเพราะอะไร”

ใช่ครับ – ให้เขียน เพื่อทดสอบทักษะการเขียนของแต่ละคนไปในตัวอย่างเงียบๆ

เหตุผลที่อยากให้เด็กๆ วาดภาพเหล่านี้ เพราะต้องการฝึกให้เด็กๆ มีทักษะการวิเคราะห์ในเรื่องคุณลักษณะอันเป็นพฤติกรรมของสัตว์แต่ละชนิดแล้วเชื่อมโยงกลับเข้าสู่ตัวเอง เพื่อเทียบเคียงว่าตัวเองมีนิสัย หรือมีพฤติกรรมอย่างไร –สอดคล้องกับสัตว์ที่ชื่นชอบหรือไม่

พอเด็กๆ วาดเสร็จก็นำเข้าสู่กระบวนการให้แต่ละคนออกมา “นำเสนอ –บอกเล่า” ให้เพื่อนๆ ได้ร่วมรับฟังว่า “ชอบสัตว์อะไร-ทำไมถึงชอบ”

พบว่าสัตว์ที่เด็กๆ ชื่นชอบส่วนใหญ่ก็ชอบไม่เหมือนกัน เป็นต้นว่า ควาย วัว กระต่าย ไก่ ช้าง สิงโต

ส่วนใหญล้วนเป็นสัตว์ที่เคยเลี้ยง ทั้งเลี้ยงเพราะขื่นชอบ และเลี้ยงเพราะพ่อแม่มอบหมายให้ทำหน้าที่

ขณะที่เด็กๆ บอกเล่านั้น ผมจะสังเกตและเก็บข้อมูลพฤติกรรม หรือทักษะการสื่อสารของเด็กแต่ละคนควบคู่กันไปอย่างเงียบๆ

ถัดจากนั้นทีมวิทยากรก็ค่อยๆ ชวนคิดชวนคุยว่า สัตว์แต่ละตัวมีลักษณะเด่นอย่างไร ตรงกับนิสัยของแต่ละคนหรือไม่

รวมถึงการเทียบเคียงความเป็นสัตว์แต่ละชนิดเข้าสู่ “สำนวน-สุภาษิต-คำพังเพย” หรือ
“นิทาน” ในแบบไทยๆ เพื่อให้เด็กและเยาวชนได้เรียนรู้เกี่ยวกับภาษาและคติธรรมในแบบไทยๆ ไปในตัว

เกมบอกใบ้ : ใบ้คำ : ฝึกการคิดและสื่อสารสร้างสรรค์ในแบบไทยๆ

พอเสร็จสิ้นกิจกรรมวาดภาพข้างต้นแล้วก็คั่นเวลาด้วยกิจกรรมนันทนาการที่เน้นความสนุกสนาน เพื่อฝึกทักษะต่างๆ เช่น การฟัง สมาธิ การแก้ปัญหาเฉพาะหน้า หรือแม้แต่การผ่อนคลายความตึงเครียด เพื่อเตรียมความพร้อมเข้าสู่กระบวนการถัดไป

อันที่จริงวันนี้ กิจกรรมหลักที่ถูกออกแบบไว้ก็คือ “เพาะต้นไม้ : เพาะชีวิต” แต่พอเห็นพฤติกรรมการเรียนรู้ของเด็กๆ ที่สนุกสนานอยู่กับเรื่องการสื่อสารผ่านภาพวาดโดยเริ่มจะสนุกและติดลมกับการคิดตามในเรื่องคำคม-สำนวนในแบบไทยๆ ทีมงานจึงไม่ลังเลที่จะเลือกกระบวนการ “บอกใบ้-ใบ้คำ” มาเป็นโจทย์การเรียนรู้

กระบวนการนี้ เด็กแต่ละคนจะได้รับข้อความอันเป็น “สำนวน-สุภาษิต-คำพังเพย” เป็นรายบุคคล โดยแต่ละคนต้องตีความและออกแบบท่าทางเพื่อสื่อสาร (บอกใบ้ : ใบ้คำ) ให้เพื่อนได้รับรู้ โดยเพื่อนๆ จะช่วยกันทำนายว่าท่าทางที่ว่านั้นหมายถึงอะไร –

ระยะแรกๆ ทีมงานเป็นคนกำหนดโจทย์เอง แต่ผ่านไปสักระยะ เด็กๆ ก็อาสาที่จะคิดวาทกรรมด้วยตนเอง ด้วยการผสมผสานรูปแบบใหม่เข้ามา กล่าวคือ แทนที่จะใบ้คำที่เกี่ยวกับคำคมอย่างเดียว แต่เด็กๆ กลับเพิ่มการบอกใบ้ว่าด้วยสัตว์ชนิดต่างๆ เข้ามาสมทบ

กรณีดังกล่าว ทั้งผมและทีมงานก็ไม่ได้ติดขัดอะไร เรียกได้ว่า “ยึดผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง” ก็ว่าได้ เพราะเปิดโอกาสให้เด็กๆ ได้กำหนดการเรียนรู้ด้วยตนเอง ซึ่งก็ช่วยให้ผมและทีมงานมองเห็นว่า “เด็กๆ มีต้นทุนอะไรบ้าง” หรือแม้แต่เป็นการฝึกทักษะ “ความคิดสร้างสรรค์” ให้กับเด็กๆ ไปในตัว

ปิดเวที : ถามทักเรื่องราวรอบตัว

เดิมกิจกรรมสุดท้ายของวันนี้คือการ “เดินเท้าเข้าหมู่บ้าน” แต่พอเวลาล่วงเลยมานาน เราจึงมีมติร่วมกันว่าให้ยกกิจกรรมดังกล่าวไปสัปดาห์หน้า

กระบวนการช่วงท้ายของวันนี้ ผมให้เด็กๆ นั่งเป็นกลุ่มอีกครั้ง เพื่อเข้าสู่การสรุปการเรียนรู้ร่วมกัน ผมชวนคิดชวนคุยในประเด็นต่างๆ เช่น

สนุกไหม ชอบไหม
ไม่ชอบกิจกรรมอะไรบ้าง หรือไม่ชอบอะไรบ้าง
ได้เรียนรู้อะไรบ้าง
ฯลฯ

เช่นเดียวกับการชวนให้เด็กๆ ได้บอกเล่าเรื่องต่างๆ เพิ่มเติมตามความสมัครใจ อาทิเช่น

บุคคลสำคัญในหมู่บ้าน
สถานที่สำคัญในจังหวัด
คำขวัญประจำอำเภอ
การทำความดีในรอบสัปดาห์
สถานที่ในหมู่บ้านที่ชอบไปพักผ่อนหย่อนใจ/ไปเติมพลังชีวิต
ฯลฯ

จากนั้น ผมชวนเด็กๆ ผูกโยงเรื่องทั้งหมดของกระบวนการในวันนี้เข้ากับแง่คิดสำคัญๆ เผื่อเด็กๆ จะได้นำไปใช้ประโยชน์ได้บ้าง รวมถึงการเล่านิทาน “สุนัขเก้าหางปลูกข้าวให้คนกิน" ให้เด็กๆ ฟัง

และตอนท้าย จึงสรุปแบบกว้างๆ ให้เด็กๆ ได้รับรู้ว่ากระบวนการเรียนรู้ของวันนี้ (เวลา13.00-16.20 น.) มีจุดมุ่งหมายอะไรบ้าง และต้องการฝึกการเรียนรู้อะไรบ้าง

พร้อมๆ กับการชวนให้เด็กๆ กลับไปเขียนสมุดบันทึกของตนเองว่า “ได้เรียนรู้อะไรบ้าง” หรือแม้แต่ “อยากเขียนอะไรก็เขียน”

เช่นเดียวกับฝากให้แต่ละคนไปศึกษาข้อมูลสถานที่ที่จะไปท่องเล่นในหมู่บ้านมาล่วงหน้า ตามกระบวนการที่จะมีขึ้น คือ “เดินเท้าเข้าหมู่บ้าน” โดยเน้นว่า เน้นการสืบค้นจากปากคำของคนในครัวเรือน หรือผู้รู้ในหมู่บ้านเป็นหลักฯ

และนี่คือ กระบวนการเล็กๆ ของบ้านหลังเรียนในแบบบันเทิงเริงปัญญา

เขียน : พุธที่ 15 มิถุนายน 2565