“ผมมีข่าวร้ายมาแจ้งครับ” เสียงโทรศัพท์จากผู้ประสาน สกว.แม่ฮ่องสอน คุณเก้ง แจ้งผม กลั้วเสียงหัวเราะตามสไตล์ของเขา...(ไม่เนียน)
“ข่าวร้ายอะไร... หรือ” ผมครุ่นคิด ก่อนเขาจะบอกผมทันทีเพื่อไม่ให้บรรยากาศมันชวนอึดอัด
เขาบอกผมว่า "ที่พวกเรานัดชาวบ้านท่าตาฝั่ง ที่แม่สะเรียง ทางโน้นโทรมาแจ้งให้เลื่อนไปก่อนเพราะช่วงรัฐประหารห้ามออกเดินทางไปตามชายแดน!!!!"
ใจหาย...เหมือนกัน เพราะเราเตรียมตัวกันมาเป็นอย่างดี เพราะรอคอยที่จะนั่งเรือข้ามฝากสาละวิน ตามหาน้องมิยาวดี ตามที่ผมฝันไว้ ท่าตาฝั่งเป็นหมู่บ้านชายแดน ไทยพม่า ว่ากันว่าที่นั่นสวยงามมาก เดินทางโดยเรือยาวลัดเลาะสาละวินประมาณ ชั่วโมงเศษ...
<p class="MsoNormal"><strong><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">ทำไงดี</span></strong><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><strong>? </strong><span><strong>....</strong>เมื่อไปไม่ได้เราก็มีแผนสอง เพราะทีมงานเก็บข้อมูลวิจัยเราพร้อมอยู่แล้ว โทรไปขยับนัดชาวบ้านแม่ละนา ปางมะผ้า ขึ้นมาอีก ๒ วัน ดีกว่า</span></span></p> <p class="MsoNormal"><strong><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">พี่หนานรูณ ผู้ประสานในชุมชนแม่ละนา ...แจ้งมาอีกครั้ง <span> </span>ว่าทาง แม่ละนา พร้อม...</span></strong><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"></span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">เราจึงเปลี่ยนสถานที่โดยพลัน </span></p><p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">เช้าวันนี้รถเราจึงหันหลังกลับไปทาง อ.ปางมะผ้า <span> </span>ไม่วายที่จะให้น้องนู๋แหม่มวิ่งไปซื้อ <strong>หม่านโถว</strong> เจ้าเดิมที่ตลาดแม่ฮ่องสอน สัก ๔ -๕ ลูก <span> </span>ไว้เป็นเสบียงเวลาออกท่องยุทธจักร เวลาหิวเจ้าหม่านโถวหอมกรุ่นเจ้านี้หละครับ...ที่ผมโปรดปรานเป็นที่สุด</span><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"></span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma; background-color: #ffffcc">เราออกเดินทางตามถนนเมือง ไปตามถนนสายปาย </span><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><span style="background-color: #ffffcc">– ปางมะผ้า ถนนสายนี้สวยไม่ซ้ำถนนเส้นไหน ลัดเลาะตามภูเขาสวยไปเรื่อยๆ บางจุด ฟ้าสีครามตัดกับภูเขาสีสวยสด <span></span>ผมจอดรถยืนชมด้วยความหลงใหลบ่อยๆ ก็อย่างที่บอกครับ ผมพยายามออกเดินทางก่อนเวลาเพื่อจะได้มีเวลา อ้อยอิ่งเป็นนักสุขนิยม...รายทางไปเรื่อยๆ ...หิวก็หม่านโถวไงครับ</span></span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><strong>เดินทางไปถึงแม่ละนา</strong> ตรงกับเวลาที่เรานัดชุมชนไว้พอดี...กลุ่มเป้าหมายยังมาไม่ครบ ก็ออกเดินเที่ยวในชุมชนถ่ายรูป...พูดคุยกับพี่น้องไทยใหญ่แม่ละนา พอหอมปากหอมคอ</span></p><blockquote><blockquote><blockquote><p class="MsoNormal"> <img src="http://cdn.gotoknow.org/assets/media/files/000/035/430/original_DSC009083.JPG?1285454460" border="0" align="left"></p></blockquote></blockquote></blockquote> <p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">วิถีไทยใหญ่แม่ละนาที่นี่ ใกล้เคียงกับ บ้านเมืองปอนที่ขุนยวมครับ เป็นชุมชนไทยใหญ่ดั้งเดิม ตั้งชุมชนมากกว่า ๒๐๐ ปี ที่เด่นดังที่สุดที่นี่ ก็จะเห็นเป็น <strong>ถ้ำแม่ละนา </strong>ที่ว่ากันว่า สวยงามที่สุด ยาวที่สุดในเอเชียอาคเนย์ มีถ้ำไข่มุก มีถ้าที่มีน้ำตกอยู่ภายใน เรียกได้ว่า เป็นของดีที่อยู่ในชุมชนแม่ละนา มายาวนาน</span></p><blockquote><blockquote><p class="MsoNormal"> <img src="http://cdn.gotoknow.org/assets/media/files/000/035/431/original_4.JPG?1285454466" border="0" align="middle"></p></blockquote></blockquote> <p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">ชุมชนเล็กๆภายในอ้อมกอดของหุบเขา ช่วงฤดูหนาวที่หนาวได้ใจ รอจนถึง ๑๐ โมงเช้า พระอาทิตย์ยังไม่โผล่ภูเขาออกมาให้เห็นสักที ภาพทุ่งนาที่กว้างขวางตามที่ราบทิศใต้ของหมู่บ้าน เป็นภาพมองมุมสูงทางก่อนเข้าหมู่บ้าน น่าดูชมเป็นอย่างยิ่ง</span><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"></span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><strong>วิถีไทยใหญ่</strong> กับ <strong>ทุนทางธรรมชาติที่เหลือเฟือ</strong>นี่เอง ทำให้ ชุมชนแม่ละนา เป็นชุมชนท่องเที่ยวยุคแรกๆของแม่ฮ่องสอน<span> </span>เป็นพี่ใหญ่ที่เป็นชุมชนศึกษาดูงาน ของหมู่บ้านที่จะจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชน...ที่นี่จึงมีอะไรดีๆให้พวกเราเก็บเกี่ยวอย่าวมากมาย</span><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"></span></p> <p style="background-color: #ffffcc" class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><strong><font color="#0000cc">"ประสบการณ์ เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นแล้ว ดีเสมอ"</font> </strong></span></p><p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">พี่หนานรูณ บอกในเวที </span></p><p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">แม่ละนา ล้มเหลวเรื่องการท่องเที่ยวโดยชุมชนมา ๓ ครั้ง แต่ละครั้งล้มไม่เป็นท่า แต่ก็มานั่งคิดทบทวนกันใหม่ ว่าจะก้าวกันต่ออย่างไรดี</span><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">??<span> เป็นคำถามที่ถามกันในชุมชนทุกครั้งที่ล้ม</span></span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">ครั้งที่ ๑ ครั้ง ๒ และครั้งที่ ๓ ที่ล้ม...ไม่ได้ทำให้ชุมชนแม่ละนา ท้อแท้ได้เลย แต่กลับทำให้องค์ความรู้ ผ่านประสบการณ์จริง หล่อหลอมให้ การบริหารจัดการท่องเที่ยวชัดเจนมากยิ่งขึ้น</span><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"></span></p> <p class="MsoNormal"><font color="#009933"><strong><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">พัฒนาการของการจัดการท่องเที่ยวที่แม่ละนา ยาวนานน่าสนใจ...ผมจึงไม่ขอนำมาเขียนในบันทึกนี้ครับ แต่อยากชวนให้คิดในบางประเด็นที่เกิดขึ้น</span></strong></font><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"></span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">ส่วนหนึ่งก็คือ <strong style="background-color: #ffff00">การเดินทางต่อโดยผ่านประสบการณ์ที่ล้มลุกคลุกคลาน...แต่ก็ได้เรียนรู้มาโดยตลอด</strong></span><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"></span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">ที่น่าสนใจก็คือ การท่องเที่ยวโดยชุมชนที่แม่ละนา ช่วยให้เกิดการรื้อฟื้นสิ่งดีๆ ที่เป็นภูมิปัญญาไทยใหญ่ ขึ้นมาอย่างน่าภูมิใจ</span><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"></span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><span> <span style="background-color: #ccffff"> </span></span><strong style="background-color: #ccffff">กลุ่มจ๊าดไต</strong><span style="background-color: #ccffff"> (กลุ่มลิเกไทยใหญ่) ซึ่งประกอบด้วย การแสดงวิถีไทยใหญ่ผ่านการร้องรำ ขับร้องสำเนียงไทยใหญ่ ศิลปะการต่อสู้แบบไตดั้งเดิม รำนางนกกิงกะหล่า(นกกินรี) ถูกรื้อฟื้นขึ้นมาโดยคนในชุมชน มีเด็กเยาวชนเข้าร่วมเรียนรู้วิถีของตัวเอง เกิดจิตสำนึก อยากค้นหาและรู้ตนเอง ยกระดับความรู้และแสดงให้นักท่องเที่ยวได้ชม จากเดิมที่ได้แสดงแต่ในงานบุญไทยใหญ่ แต่ปัจจุบันได้แสดงให้นักท่องเที่ยวชมบ่อยครั้งขึ้น</span></span><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"></span></p> <p class="MsoNormal"><font color="#ccffff"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><span> <font color="#000000"><span style="background-color: #ccffff"> </span></font></span><font color="#000000"><strong style="background-color: #ccffff">กลุ่มน้ำมันงา</strong><span style="background-color: #ccffff"> ซึ่งเป็นกลุ่มวิถีภูมิปัญญาไทยใหญ่ดั้งเดิมก็ถูกรื้อฟื้น เครื่องอีดงาแบบโบราณถูกนำมาใช้อีกครั้ง น้ำมันงาจึงเป็นน้ำมันที่เชื่อมประสานอดีตและปัจจุบันได้อย่างกลมกลืน</span></font></span></font><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"></span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><strong>ทั้งสองกลุ่มเป็นกลุ่มที่เกิดขึ้นใหม่ ภายใต้การท่องเที่ยวโดยชุมชน ที่แม่ละนา</strong></span></p><blockquote><blockquote><p class="MsoNormal"> <img src="http://cdn.gotoknow.org/assets/media/files/000/035/432/original_thaiyai.JPG?1285454471" border="0" align="middle"></p></blockquote></blockquote><p class="MsoNormal"> สาวน้อยไทยใหญ่...กลางหุบเขา </p><p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><span><strong>สิ่งที่เราได้ในวันนั้น</strong> <span style="background-color: #ffff33">นอกจากความสวยงามของธรรมชาติที่แม่ละนาแล้ว ก็เป็นวิถีชีวิตของคนไทยใหญ่ผ่านการพัฒนาของการท่องเที่ยวโดยชุมชน</span></span></span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><span> </span>แม้ว่า เป็นชุมชนที่จัดการท่องเที่ยวมาก่อนชุมชนอื่น เป็นสถานที่ศึกษาดูงานของชุมชนตลอดจนหน่วยงานอื่นๆ </span><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><br>หนานรูณ คนเก่งของชุมชนยังบอกผมก่อนอำลาชุมชนว่า </span><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><font color="#0000ff" style="background-color: #ffffcc"><strong>“<span>ชุมชนยังต้องการพัฒนาศักยภาพอีกมาก ปัญหาใหม่ๆมีเข้ามาตลอด แม้ที่ผ่านมามีการพัฒนาทักษะแต่ถือว่ายังไม่เพียงพอ การท่องเที่ยวจำเป็นต้องพัฒนากระบวนการบริหารจัดการ อย่างต่อเนื่องด้วย</span>”</strong></font></span></p> <h3><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"><span>บ่ายคล้อย - ใกล้พลบค่ำ </span></span></h3><p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma"></span></p><p class="MsoNormal"><span style="font-size: 11pt; font-family: Tahoma">ผมกับทีมงานอำลาชุมชนแม่ละนา ก่อนฟ้าลับเหลี่ยมเขาในวันนั้น พร้อมกับข้อมูลและความรู้สึกที่อิ่มเอมด้วยความหวังที่จะพัฒนากระบวนการท่องเที่ยวแม่ฮ่องสอน ให้สอดคล้องกับวิถีแม่ฮ่องสอน....เพื่อเอื้อให้เกิดประโยชน์แก่ชุมชนอย่างแท้จริง</span></p><p> </p><hr width="100%" size="2"><strong style="background-color: #ffffcc">"ถิ่นผีแมน แดนร้อยถ้ำ งามล้ำขุนเขา รวมเผ่าชาวดอย"</strong><p> </p><p> คำขวัญอำเภอปางมะผ้า แม่ฮ่องสอน </p><p class="MsoNormal"><font color="#00cc33"> บันทึกนี้เขียนเคล้ากับเพลง <strong>"ค่ำแล้วในฤดูหนาว"</strong> แจ้ ดนุพล</font> </p><p> </p><hr width="100%" size="2"><strong>โครงการสังเคราะห์กระบวนการท่องเที่ยวโดยชุมชนแม่ฮ่องสอน</strong><p> </p><p>สนับสนุนโดย สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) สำนักงานภาค </p><p> </p><p> <strong>จตุพร วิศิษฏ์โชติอังกูร</strong></p><p> ๒๕ ก.ย.๔๙<br> </p>