ภารกิจยายไอดิน ตามคำขวัญฟาร์มไอดิน-กลิ่นไม้

เมื่อเกษียณอายุราชการและไปใช้ชีวิตที่ฟาร์ม นอกจากจะต้องรับผิดชอบงานบ้านแทบทุกอย่างแล้ว ยายไอดินยังมีภารกิจ (Functions) ตาม "คำขวัญฟาร์มไอดิน-กลิ่นไม้" ๓ ภารกิจหลักๆ ได้แก่ ภารกิจตามคำขวัญที่ ๓ "เสริมปัญญาแหล่งเรียนรู้" ภารกิจตามคำขวัญที่ ๔ "เชิดชูความเป็นไทย" และ ภารกิจตามคำขวัญที่ ๕ "ธำรงไว้สิ่งแวดล้อม" (สำหรับภารกิจตามคำขวัญที่ ๑ - ๒ "เพิ่มรายได้ให้ชุมชน - อุทิศตนเพื่อประชา" นั้น จะเป็นงานของพ่อใหญ่สอเป็นหลัก 

ด้วยความที่เป็นคนชอบทำงาน "แบบบูรณาการ : Integration" ยายไอดินจึงบูรณาการภารกิจทั้ง ๓ เข้าด้วยกัน โดยใช้กิจกรรมตามโครงการ "ปลูกและเป็นแหล่งเรียนรู้ไม้ประจำชาติไทย/ประจำจังหวัดต่างๆ ของไทย" ซึ่งปลูกและดูแลโดยระบบเกษตรอินทรีย์เพื่อรักษาสิ่งแวดล้อม 

สถานที่ สำหรับปลูกไม้ประจำชาติ/ประจำจังหวัด เริ่มจากด้านหน้าฟาร์มตามแนวรั้วที่มีตวามยาว ๘๐ เมตร ดังตัวอย่างบางชนิดในภาพล่าง

ที่ปลูกต่อมา คือ ตามรายทางเข้าฟาร์มด้านซ้าย (ด้านขวาเป็นสวนแก้วมังกร) ดังตัวอย่างในภาพล่าง

รอบๆ บริเวณบ้าน ก็เป็นแหล่งปลูกเช่นกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ลีลาวดีสีและสายพันธุ์ต่างๆ สายพันธุ์ที่นำมาปลูกล่าสุด สีม่วงโอโรส (ดังภาพล่างขวา) เพิ่งปลูกเมื่อวันที่ ๔ พฤศจิกายน ๒๕๕๕

สำหรับระเบียงบ้าน ใช้สำหรับปลูกไม้ประจำจังหวัดที่เป็นไม้น้ำ คือ ดอกบัวหลวง หรือ สัตตบงกช ซึ่งเป็นดอกไม้ประจำจังหวัดอุบลราชธานี และอีกหลายจังหวัด 

นอกจากไม้ประจำจังหวัดแล้ว ยายไอดินยังเสาะหาและนำไม้จากต่างถิ่นและไม้หายากไปปลูกรอบๆ บ้าน เพื่อให้เป็นที่อยู่อาศัย และที่ให้อาหารแก่สัตว์ตามธรรมชาติ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง นกชนิดต่างๆ ภาพล่างซ้ายเป็นภาพที่ถ่ายจากมุมองด้านเรือนไทยไปยังด้านหลังฟาร์ม ส่วนภาพขวาถ่ายจากมุมมองด้านหลังไปยังด้านหน้าฟาร์ม 

"ต้นไหมจุรี" ปลูกข้างบ้านด้านทิศตะวันตก ยายไอดินซื้อจากสำนักวิจัยปากช่อง ม.เกษตรศาสตร์ ปี ๒๕๔๘ มีอยู่ต้นเดียวปลูกในถุงดำ ความสูงประมาณ ๔๐ ซม. ราคา ๑๐๐ บาท หน้าฝนจะมีทั้งใบและดอก แต่หน้าแล้งใบจะร่วงเหลือแต่ดอก ตอนเช้าๆ จะมีนกตัวเล็กๆ ปีกสีน้ำตาล ขนส่วนท้องสีเหลืองนวลบินมาเกาะประจำ

ด้านหน้าบ้าน จะปลูกไม้จากต่างถิ่น เริ่มจาก "รักแรกพบ" ที่ปลูกด้านซ้ายใกล้เรือนไทย ส่วน "สราญรมย์" "มะม่วงหาว" และ "หมวกจีน" ปลูกด้านขวา ทั้ง 3 ชนิดปลูกใกล้ชิดกัน

"รักแรกพบ" ดอกสีส้ม เป็นต้นแรกที่ยายไอดินซื้อไปปลูก โดยซื้อที่ตลาดนัดต้นไม้ในจังหวัดอุบลฯ ปลูกในกระถางความสูงประมาณ ๑ ฟุต ราคา ๒๕๐ บาท ต้นที่สอง-สาม ดอกสีชมพู ลูกชายซื้อให้จากสวนในกรุงเทพฯ ถูกทิ้งไว้นานจนแกร็น ความสูงประมาณ ๒ ฟุตไม่มีดอกต้นละ ๑๕๐ บาท ต้นที่สี่ดอกสีเหลือง ยายไอดินซื้อจากงานเกษตรฯ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี นครราชสีมา ความสูงประมาณ ๑ ฟุต ไม่มีดอกต้นสมบูรณ์ดี ราคา ๑๖๐ บาท (อยากได้ดอกสีแดงไปปลูกอีกสักต้น แต่ยังหาไม่ได้ เคยอ่านพบมีคนบ่นว่า ปลูกในกระถาง ๓ ปีไม่ออกดอก แต่ยายไอดินย้ายจากกระถางปลูกลงดิน ไม่นานก็ออกดอก)

"สราญรมย์" ยายไอดินซื้อจากสวนในอุบลฯ ปลูกในกระถางมีดอกแล้ว ความสูงประมาณ ๘๐ ซม. ราคา ๒๕๐ บาท คนขายบอกว่า เป็นไม้หายากมีอยู่ต้นเดียว ก็อาจจะจริง เพราะหลังจากซื้อมาแล้ว ก็ยังไม่เห็นขายที่ไหนอีก ในอุบลฯ ก็ไม่เห็นที่ไหนปลูก ไปพบต้นหนึ่งที่หน้าวัดในจังหวัดนครพนม เมื่อต้นเดือนกันยายนที่ผ่านมา สราญรมย์เป็นไม้ใกล้บ้านอีกต้นหนึ่งที่มีนกบินมาดูดน้ำหวาน ปัญหาคือ ต้นจะมีหนามแหลมงองุ้ม เกี่ยวแล้วดึงออกยากมาก ยายไอดินต้องคอยตัดกิ่งอยู่เรื่อยๆ เพราะพอดอกร่วงแล้วต้องตัดกิ่ง แล้วพอเขางอกกิ่งใหม่ก็จะออกดอกให้ชื่นชมทุกกิ่ง

 

"มะม่วงหาว" ต้นนี้ ยายไอดินซื้อจากตลาดนัดต้นไม้สวนจตุจักร ปลูกในกระถาง ความสูงประมาณ ๘๐ ซม. ยังไม่ออกผล ราคา ๘๐ บาท ตอนหลังออกผลดกทุกปี ใครเห็นใครก็ชอบ แต่ยายไอดินมีศัตรูหัวใจคือพ่อใหญ่สอ ที่วันดีคืนดีแกก็จะแอบตัดแต่งกิ่งให้เป็นทรงพุ่ม โดยไม่สนใจว่าเขากำลังออกผลดกเต็มต้น (ตัดตอนยายไอดินอยู่ในเมือง) พอยายไอดินไปพบหลักฐานที่ยังไม่นำไปทิ้ง ก็ทนไม่ได้ เลยเก็บลูกอ่อนที่ถูกตัดทิ้งใส่เรือไม้ถ่ายรูปไว้ดู (ลูกมะม่วงหาวเป็นสมุนไพรที่กินแก้โรคได้หลายอย่าง แต่เราไม่เคยกิน ปลูกไว้ดูอย่างเดียว) ตอนที่ยายไอดินไปเดินซื้อพันธุ์ไม้ ในงานเกษตรอีสานใต้ที่ม.อุบลราชธานี เมื่อวันที่ ๓ พฤศจิกายน ที่ผ่านมา เห็นมีวางขายอยู่หนึ่งกระถาง มีผลเต็มต้น ต้นขนาดใกล้เคียงกับที่ฟาร์ม (ถ้าไม่ถูกตัดให้เป็นทรงพุ่มทุกปี คงสูงพอๆ กัน) ติดราคา ๗,๐๐๐ บาท พ่อใหญ่สอบอก ราคาสูงแบบบนี้ใครจะกล้าซื้อ แกคงลืมไปว่า แกเองซื้อมาต้นสูงประมาณ ๑ เมตร ยังไม่มีลูก ราคาละ ๕๐๐ บาท อยู่ได้ไม่นานก็แกร็นและตายไป   

"หมวกจีน" ต้นนี้ได้มาโดยบังเอิญ ยายไอดินเคยห็นที่สวนแห่งหนึ่งต้นสูงมากออกดอกเต็มต้น แต่ไม่มีขาย ยายไอดินถามทุกสวนก็ไม่มีสวนไหนมี วันหนึ่งเดินไปท้ายสวน ดูต้นไม้ในกระถางที่เจ้าของปล่อยทิ้งแล้ว มีกระถางหนึ่งนอนแอ้งแม้ง เขียนป้ายว่า หมวกจีน ยายไอดินดีใจมากหยิบมาบอกคนขายที่บอกแต่แรกว่าไม่มี เขาคิดราคาแค่ 30 บาทต้นเล็กๆ แกร็นๆ เพราะถูกปล่อยทิ้งแล้ว เลยไม่แน่ใจว่าจะเลี้ยงรอดไหม แต่สุดท้ายก็รอดและออกดอกให้ชื่นชมตลอด ต้นนี้ก็ไม่เว้นที่พ่อใหญ่สอจะแอบตัดแต่งเป็นทรงพุ่ม สุดท้ายยายไอดินต้องห้ามขาด บอกว่า เขาเป็นไม้ประเภทรอเลื้อยไม่ใช่ไม้พุ่ม

                     (ไหมจุรี รักแรกพบ สราญรมย์ และหมวกจีน ออกดอกตลอดปี)  

ภารกิจทั้ง ๓ ประการ ยายไอดินได้เริ่มทำมาตั้งแต่ปี ๒๕๔๘ ที่ได้ไปสร้างฟาร์ม แต่ยังทำได้ไม่มากนัก เพราะติดภารกิจทางราชการ เมื่อยายไอดินหมดพันธะทางราชการแล้ว ก็จะได้สานต่องานดังกล่าวให้ก้าวหน้าขึ้นไปตามลำดับ ขณะนี้ได้ปลูกไม้ประจำจังหวัดไปแล้วประมาณ ๔๐ จังหวัด โดยได้จัดทำฐานข้อมูลไว้ในคอมพิวเตอร์ ทั้งไฟล์ภาพ และไฟล์ข้อมูลความรู้เกี่ยวกับไม้แต่ละชนิด

เนื่องจากมีกัลยาณมิตรคือ "น้องดา" สงสัยว่า ทำไมข้อมูลไม้ประจังหวัดที่เธอรู้มา จึงไม่ตรงกับที่ยายไอดินระบุไว้ คือ ยายไอดินระบุว่า ดอกสุพรรณิการ์ เป็นดอกไม้ประจำจังหวัดสุพรรณบุรี แต่เธอรู้มาว่า ต้นมะเกลือ เป็นพันธุ์ไม้ประจำจังหวัดสุพรรณบุรี ยายไอดินได้อธิบายข้อสงสัยดังกล่าว ให้กับเธอไปแล้ว และคิดว่า อาจจะมีบางท่านสงสัยเช่นกัน จึงขอนำคำอธิบายนั้น มาใส่ไว้ในบันทึกนี้ด้วย ดังนี้

สำหรับข้อมูล "ไม้ประจำจังหวัด" ในประเทศไทย ที่น้องดาทักท้วงขึ้นมานั้น เป็นสิ่งที่ดีทีเดียวค่ะ ... คำว่า "ไม้ประจำจังหวัด" นั้นมีอยู่ 2 ประเภทท คือ 1) ประเภทต้นไม้ (Tree) ซึ่งข้อมูลจังหวัดของกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย จะระบุเอาไว้ โดยแต่ละจังหวัดจะมีต้นไม้ประจำจังหวัดไม่ซ้ำกัน เช่น กรุงเทพมหานคร คือ ต้นไทรย้อย จังหวัดสุพรรณบุรี คือ ต้นมะเกลือ และ จังหวัดอุบลราชธานี คือ ต้นยางนา เป็นต้น และ  2) ประเภทดอกไม้ (Flower) มีการระบุไว้ในแหล่งต่างๆ ซึ่งระบุไว้ไม่ครบทุกจังหวัดและบางจังหวัดก็ระบุดอกไม้ประจำจังหวัดซ้ำกัน เช่น สุพรรณิการ์ ระบุว่า เป็นดอกไม้ประจำจังหวัด สุพรรณบุรี นครนายก อุทัยธานี และบุรีรัมย์ เป็นต้น

ที่ฟาร์มไอดินฯ จะปลูกทั้ง "ต้นไม้" และ "ดอกไม้" ประจำจังหวัดคู่กัน (ถ้ามีข้อมูลดอกไม้ประจำจังหวัดนั้นๆ และหาพันธุ์ไม้นั้นๆ ได้) เช่น จังหวัดสุพรรณบุรี ก็ปลูกต้นมะเกลือ (ต้นไม้ประจำจังหวัด) และดอกสุพรรณิการ์ (ดอกไม้ประจำจังหวัด) จังหวัดสระบุรี ก็ปลูกต้นมะขามป้อม (ต้นไม้ประจำจังหวัด) และดอกแก้ว (ดอกไม้ประจำจังหวัด) และจังหวัดชุมพร ก็ปลูกต้นมะเดื่อ (ต้นไม้ประจำจังหวัด) และดอกพุทธรักษา (ดอกไม้ประจำจังหวัด) เป็นต้น ดังภาพ "ต้นไม้และดอกไม้" ประจำจังหวัด "สระแก้ว" และจังหวัด "ชุมพร" ในภาพล่างค่ะ 

ดังที่ได้กล่าวไปแล้วว่า ฟาร์มไอดิน-กลิ่นไม้ มีภารกิจด้าน "การพิทักษ์รักษาสิ่งแวดล้อม" ด้วย โดยการใช้ระบบเกษตรอินทรีย์หลีกเลี่ยงการใช้สารเคมี และการปลูกพันธุ์ไม้ต่างๆ อย่างหลากหลาย ทั้งนี้ เพื่อให้เป็นที่อยู่อาศัยและเป็นแหล่งอาหารของสัตว์ตามธรรมชาติ ยายไอดินเคยตื่นเต้นยินดีที่ได้พบ "ค้างคาวปีกผีเสื้อ" อาศัยนอนอยู่ใต้ใบกล้วยฟาร์มไอดิน-กลิ่นไม้ เพราะเป็นค้างคาวที่เคยมีการลงข่าวในหน้าหนังสือพิมพ์ ว่า เป็นพันธุ์ที่หายากและเป็นสัตว์ที่บ่งบอกถึงการมีระบบนิเวศน์ที่ดี แต่ตอนหลังยายไอดินไม่พบ ไม่แน่ใจว่า จะเกิดจากสาเหตุที่ เกษตรกรที่มีที่ดินติดกับฟาร์มไอดินฯ ได้ใช้สารเคมีฉีดพ่น ถั่วฝักยาว พริก มะเขือ ที่ปลูกจำหน่ายหรือไม่ (บริเวณที่ปลูกอยู่ติดกับสวนกล้วย) ยายไอดินได้แต่หวังว่า สักวันหนึ่ง เขาจะกลับมาอยู่อาศัยในฟาร์มไอดินฯ อีกครั้ง เพราะ ณ ขณะนี้ ฟาร์มไอดินฯ มีสวนกล้วยให้อยู่พักพิงได้เป็นอย่างดี...ดีกว่าตอนที่พวกเขาเคยอยู่ ซึ่ง ณ ขณะนั้น ฟาร์มไอดินฯ มีกล้วยต้นผอมๆ เพียงไม่กี่ต้น