เลี้ยงผีน้ำ

...

วันนี้ผมควรจะอิดโรยไม่มากก็น้อย อันเนื่องมาจากเมื่อคืนผมได้นอนเพียงไม่เกิน ๓ ชั่วโมง

แต่ทั้งวันของวันนี้ ผมกลับดำเนินชีวิตได้อย่างแช่มชื่น อิ่มเอิบ ม่วนอกม่วนใจไม่น้อย จากการจัดพิธีเลี้ยงผีน้ำ กิจกรรมของ de’Musoi ที่ปีนี้ริเริ่มจัดขึ้นเป็นปีแรก และตั้งใจไว้ว่าจะจัดพิธีเช่นนี้ไปทุก ๆ ปี

.....

การเลี้ยงผีน้ำเป็นพิธีกรรมที่พบได้ในกลุ่มชนเผ่าพื้นเมืองทั่วไป พิธีนี้จัดขึ้นเพื่อแสดงความนอบน้อมขอบคุณธรรมชาติและสิ่งเหนือธรรมชาติที่ได้ประทานความอุดมสมบูรณ์มาให้ รวมทั้งเป็นการขอขมาลาโทษกับสิ่งที่ได้พลั้งเผลอล่วงล้ำลงไปทั้งกาย-วาจา-ใจ ทั้งนี้รูปแบบการทำพิธีแตกต่างกันไปตามบริบทของแต่ละพื้นที่

จะเรียกว่าโดยรูปแบบอาจแตกต่างกัน แต่โดยสาระแก่นสารแล้วคือสิ่งเดียวกัน

การเลี้ยงผีน้ำนี้ โดยทั่วไปมักจะกระทำกันปีละครั้ง ผู้กระทำและมาร่วมพิธีโดยมากจะเป็นผู้ที่ใช้ประโยชน์จากลำน้ำสายนั้น ลำน้ำใหญ่คนใช้มากก็จะมีคนไปร่วมพิธีมาก

ในอดีตการหาพื้นที่ตั้งชุมชน ส่วนใหญ่จะเลือกทำเลที่ไม่ไกลน้ำ เพื่อที่จะได้มีน้ำใช้น้ำทั้งอุปโภคและบริโภค การเลี้ยงผีน้ำในหลายแห่งจึงเป็นพิธีกรรมระดับชุมชนที่ทุกคนหรืออย่างน้อยตัวแทนจากครัวเรือนต้องเข้าไปร่วม อย่างไรก็ตามสำหรับบางครอบครัวที่มีพื้นที่ทำกินและใช้น้ำจากลำน้ำสาขาก็อาจจะร่วมกับเพื่อนบ้านบางครอบครัวที่ใช้น้ำร่วมกัน ร่วมกันประกอบพิธีเลี้ยงผีน้ำเพิ่มขึ้นมาอีกต่างหาก

หากจะหาเหตุผลอธิบายเพิ่มเติมถึงที่ไปที่มาของการเลี้ยงผี อาจอธิบายได้ว่า

พิธีกรรมนี้เป็นการตอกย้ำถึงความเป็นบึกแผ่น ความร่วมไม้ร่วมมือ ความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกันของชุมชน ซึ่งความสัมพันธ์แบบนี้เป็นสิ่งที่จำเป็นสำหรับการเอื้อให้วิถีชีวิตดำเนินไป

นอกจากนั้น โอกาสในการเลี้ยงผีน้ำ โดยจะประกอบพิธีกันในบริเวณป่าต้นน้ำ จึงเป็นโอกาสให้ผู้คนมีเข้ามาในผืนป่าที่เป็นต้นกำเนิดแห่งสายน้ำที่ไหลลงไปหล่อเลี้ยงสรรพชีวิต ซึ่งในวาระปกติอาจไม่ค่อยมีโอกาสย่างกรายเข้ามา ได้เข้ามาพบเห็นสภาพผืนป่า และหากพบสิ่งผิดปกติใด ๆ ก็อาจจะช่วยกันป้องกันแก้ไขเพื่อให้มีน้ำกินน้ำใช้ตลอดไป

เนื้อหาส่วนนี้คื่อเรื่องราวที่ผมเล่าแบ่งปันกับบรรดากัลยาณมิตรจากแดนไกลที่มาร่วมพิธีเลี้ยงผีน้ำที่จะเกิดขึ้นในอีกไม่กี่ชั่วโมงข้างหน้า หลังอาหารมื้อเช้าและระหว่างรอการเสริฟกาแฟอาราบิก้าสด ผลผลิตหนึ่งที่ได้จากผืนป่า

สนทนา-จิบกาแฟอาราบิก้าหอมกรุ่น จากเครื่องชงใหม่เอี่ยมของขวัญสุดประเสริญจากครูคิม

.....

พิธีเลี้ยงผีน้ำที่ de’Musoi ถูกกำหนดขึ้นของถึงวันศีลของชาวลาหู่ ๑ วัน หลังจากปรึกษาพ่อเฒ่าจะทอ ปราชญ์ชาวลาหู่จากหมู่บ้านห้วยปลาหลด

เช้าวันงานหลังอาหารเช้า พวกเราจับวงคุยกันไปพลางจิบกาแฟไปพลาง

วงพูดคุยที่จิบกาแฟอาราบิก้าสดหอมกรุ่น จากเครื่องชงกาแฟใหม่เอี่ยม สลายลงเมื่อพ่อเฒ่าจะทอ และชาวบ้านจากห้วยปลาหลด เดินทางมาถึง

เดินไปรับพ่อเฒ่าจะท่อ ปราชญ์ชาวลาหู่จากบ้านห้วยปลาหลด

จำปา สหายรุ่นน้องชาวลาหู่ของผมแบกหมูที่ดิ้นขลุกขลักอยู่ในกระสอบข้าวสาร มุ่งหน้าไปยังเรือนลาหู่ที่อยู่ด้านล่าง ขณะที่พ่อเฒ่าจะทอ และบรรดาหลานเหลนของท่าน ช่วยกันถือสิ่งของที่จะนำมาเซ่นไหวคนละไม้ละมือเดินตามจำปาไป

ผมนำสิ่งของที่เตรียมไว้ไปสมทบเพื่อใช้เป็นของเซ่นไหว มีเหล้ากลั่นที่สหายจากนครปฐมนำมาให้ น้ำอัดลม ๒ ขวดใหญ่ ขนมปัง ๑ ห่อ ข้าวสวยหุงใหม่ ๑ หม้อ รวมทั้งภาชนะจำพวกถ้วยชามและช้อน

มิตรสหายที่ล้อมวงพูดคุยกันอย่างออกรสเมื่อครู ก็ทะยอยเดินตามชาวบ้านลงไปที่เรือน ส่วนผมอยู่ต้อนรับแขกอีกคณะหนึ่ง เป็นเจ้าหน้าที่จาก ททท.สำนักงานจังหวัดตาก ซึ่งมาพร้อมกับสื่อมวลชนท้องถิ่น

ผมได้พูดคุยเล่าเรื่องราวเกี่ยวกับพิธีกรรมนี้ให้คณะจาก ททท. ฟัง ซึ่งก็ได้รับความสนใจไม่น้อย คณะนี้อยู่ร่วมพิธีจนกระทั่งสิ้นสุด ผมให้ข้อมูลด้วยว่านี้เป็นเพียงพิธีกรรมหนึ่งในรอบปี ยังมีพิธีกรรมอื่น ๆ ที่จะจัดขึ้นอีกตามวาระโอกาสที่จะมาถึง

ผมใจไม่แข็งพอที่จะไปดูการเชือดหมู เพื่อนำไปประกอบพิธีเลี้ยงผี จึงยืนคุยอยู่กับคณะที่มาจาก ททท. มิตรสหายจากกรุงเทพฯ และถ่ายภาพเก็บไว้

พ่อเฒ่าจะทอ และลูก ๆ ช่วยกันเชือดหมู

หมูที่ถูกเชือดเสร็จก็จะนำไปลนไฟ เพื่อขูดเอาขนออก จากนั้นก็นำมาชำแหละ เอาเลือดและบรรดาเครื่องในเตรียมไว้เพื่อนำไปประกอบพิธี ส่วนอื่น ๆ นำเสียบไปไม้ย่างไฟ

ขั้นตอนการชำแหละหมูสำหรับใช้ในพิธีกรรม

ขณะที่จำปากำลังทำชำแหละหมูอยุ่นั้น พ่อเฒ่าจะทอก็ตัดไม้ไผ่มาสานเป็นแผ่นใหญ่สำหรับเป็นแท่นประกอบพิธี รวมทั้งชิ้นส่วนอื่น ๆ ที่จะใช้ในพิธี อยู่ข้างเรือนลาหู่

สานแคร่และเตรียมของเซ่นไหว้อื่น ๆ

ข้าง ๆ พ่อเฒ่าจะทอ แม่เฒ่าคนหนึ่งก็ช่วยจัดเตรียมอุปกรณ์ เช่น การตัดกระดาษ ฝั้นเทียน ฯลฯ

กระทั่งการจัดเตรียมของเซ่นไหว้เรียบแล้ว พ่อเฒ่าจะทอก็นำพวกเราเดินลงไปสู่บริเวณป่าต้นน้ำ ซึ่งเดินจากเรือลาหู่สถานที่ตระเตรียมสิ่งของเลาะไปตามไหล่เขาระยะทางประมาณ ๓๐๐ เมตร

บริเวณป่าตันคร้ำครึ้มไปด้วยไม้ยืนต้นนานาชนิด บริเวณที่น้ำซักออกมามีต้นกล้วป่าลำต้นสูงใหญ่ขึ้นอยู่หนาแน่น ความหนาแน่นของพืชพรรณทำให้แสงแดดส่องลงมาไม่ถึง

ไปถึงบริเวณนั้น พ่อเฒ่าเลือกเนินดินข้างตาน้ำ ด้านหลังมีกล้วยป่าสองต้นยืนคู่กันอยู่

ปัดกวาดเศษไม้ใบหญ้าแล้วก็ตั้งแทนประกอบพิธี โดยมีจำปาเป็นลูกมือ ทำแท่นเสร็จแล้วก็นำสิ่งของเซ่นไหว้ไปวางไว้

พ่อเฒ่าจะทอจัดทำแคร่/แท่นบูชา

บนแท่นนั้นมีของเซ่นไหว้หลายชนิด เช่น หัวหมู ใส้หมู ข้าวสาร ข้าวสุก ขนมปัง เทียน กระดาษตัดเป็นริ้ว แก้วทำจากไม้ไผ่ ๔ อัน

เครื่องเซ่นไหว้ผีน้ำ

ด้านบนของเสาที่วางแคร่ไม้ไผ่ มีตอกไม้ไผ่ม้วนวงวงกลมคล้องกันอยู่เสาละ ๔ วง

ส่วนเหล้า น้ำอัดลมและหมูย่างวางอยู่ด้านล่างของแคร่ไม้ไผ่

หลังจากจัดวางของเซ่นไหว้เสร็จ พ่อเฒ่าจะทอก็เริ่มทำพิธี พวกเรานั่งลงพนมอยู่หน้าแคร่ไม้ไผ่ พ่อเฒ่าจะทอก็สวดมนต์เป็นภาษาลาหู่ รอบแรกใช้เวลาประมาณ ๕ นาที พักครู่หนึ่งแล้วสวดต่ออีกราว ๓ นาที

พ่อเฒ่าจะทอทำพิธีไหว้ผีน้ำ

แล้วก็บอกให้พวกเราที่เข้าร่วมพิธีว่า ให้ช่วยกันกินของเซ่นไหว้เหล่านี้ ทั้งข้าว หมูที่ย่างสุกมาแล้ว ขนมปัง น้ำอัดลมรวมทั้งเหล้า

พ่อเฒ่าบอกว่า ของเซ่นไหว้เหล่านี้เป็นอาหารมงคล กินแล้วจะโชคดีมีสุข คนที่อยู่ใกล้ ๆ ก็หยิบอาหารส่งจ่อไปผู้ร่วมพิธีที่อยู่ทางด้านหลังคนละเล็กละน้อย ส่วนผมรินเหล้าแจกทุกคนที่มาร่วมงาน

บรรดาของเซ่นไหวที่เป็นของกิน อนุญาติให้กินได้บริเวณนี้เท่านั้น ห้ามมิให้นำออกไปจากบริเวณนี้ ขณะเดียวกันก็ให้นำภาชนะกลับไปด้วยทั้งหมด มิให้หลงเหลือไว้ที่นี่ ไม่ว่าจะเป็นขวดพลาสติก แก้ว ถ้วยชาม ฯลฯ

เสร็จพิธีแล้ว พวกเราก็กลับขึ้นไปยังเรือนลาหู่ เพื่อกินข้าวกลางวันร่วมกัน เป็นอันเสร็จพิธี

.....

วันนี้เป็นวันที่ผมมีความสุขมาก ๆ วันหนึ่ง ที่ได้จัดพิธีนี้ขึ้น ได้คารวะขอบคุณผีและธรรมชาติที่เอื้อเฟื้อความอุดมสมบูรณ์มาให้หล่อเลี้ยงชีวิต ท่ามกลางการมาร่วมพิธีของมิตรสหายจากแดนไกลหลายคน

แม้ว่าจะสุขใจ แต่ก็คาใจเล้กน้อย เนื่องจากชาวบ้านราว ๔ ครอบครัวที่จะมาร่วมพิธีเลี้ยงผีน้ำด้วย เมื่อเห็นคนต่างถิ่นมาร่วมพิธีจำนวนมากก็ไม่กล้ามาร่วมพิธีด้วย แม่บอกว่าชาวบ้านอายไม่กล้ามาร่วม นี่เป็นสิ่งที่ผมคาดไม่ถึง...

ปีหน้าคงคิดให้มากขึ้นเพื่อมิให้เหตุการณ์เป็นเช่นนี้อีก

พบกันในพิธีเลี้ยงผีน้ำปีหน้านะครับ...

.....

เขียนใน GotoKnow โดย หนานเกียรติ
ใน de' Musoi ที่ ดอยมูเซอ

คำสำคัญ (Tags): #de musoi#ดอยมูเซอ#เลี้ยงผีน้ำ

หมายเลขบันทึก: 359321เขียนเมื่อ 17 พฤษภาคม 2010 13:18 น. ()แก้ไขเมื่อ 6 กันยายน 2013 22:55 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-อนุญาตแบบเดียวกันจำนวนที่อ่าน

ความเห็น (41)

ขจิต ฝอยทอง
เมื่อ จ. 17 พฤษภาคม 2553 @ 13:22
#2001958 [ ลบ ] [ Report Abuse ]

ว่าจะโทรไปชวนบังโดยตรง แต่ก็เกรงใจครับ การเดินทางมิใช่ใกล้ ๆ
เพราะรู้ว่าถ้าชวนแล้วอย่างไรเสียบังน่าจะมา
อีกเหตุหนึ่งเป็นเพราะบังจะต้องขึ้นมาค่ายฯ ตอนต้นเดือนมิถุนา
มาบ่อย ๆ ไม่น่าจะสนุก
เตรียมบ้านไว้รออาจารย์แล้วครับ
ที่ว่าจะพามาด้วยนี่ใครหนอ...

หนานเกียรติ