เพลงขอทาน

เพลงขอทานหรือวณิพก เป็นเพลงพื้นบ้านชนิดหนึ่งมีมาตั้งแต่ครั้งโบราณ คงเนื่องมาจากการเล่านิทาน ให้คนฟังสมัยก่อนมีการรับจ้างเล่านิทาน วันใดไม่มีคนมาจ้างก็ต้องตระเวนไปเล่าในที่ต่างๆ เพื่อขอแลกเปลี่ยนเป็นเงิน หรือสิ่งของ

...แม่เฒ่าเล่าขาน ตำนานเพลง
ขับกล่อมบรรเลง เพลงขอทาน
เศษเงินอาหาร ให้เจือจาน
ผ่านพ้นคืนวัน อันหนาวเหน็บ
ตาแกบอด (ตาแกบอด)
มองไม่เห็น (มองไม่เห็น)
ร้องเพลงขอทาน ด้วยความจำเป็น
ชีวิตลำเค็ญ หนอยายสำอาง

ยายสำอาง ...เพลงขอทาน...บทเพลงเพื่อชีวิตของคาราบาว...หลายคนที่ได้ฟังคงเกิดสุนทรียะ...เกิดความจรรโลงใจ..ฟังแล้วทำให้คิดถึงความเป็นจริงของวิถีประชาที่อยู่ร่วมกันในสังคมซึ่งมีผู้คนอยู่ร่วมกันทุกชนชั้น

ศิลปะเกือบทุกแขนงมักได้รับถ่ายทอดออกมาจากศิลปินพื้นบ้านผู้นำเอาเรื่องราว และตำนานในท้องถิ่นออกมานำเสนอเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่ตกทอดสู่ลูกหลาน ทำให้เยาวชนมองเห็นถึงภูมิปัญญาของบรรพบุรุษและรากเหง้าของตนเอง

เป็นความโชคดีของคณะครูและนักเรียนโรงเรียนจ่านกร้องที่มีโอกาสได้ใกล้ชิด ศิลปินพื้นบ้านสุโขทัย ครูประทีป สุขโสภา ซึ่งท่านเสียสละเวลามาบรรยายด้านวิชาการและถ่ายทอดศิลปะการละเล่นเพลงพื้นบ้าน โดยเฉพาะเพลงขอทานได้อย่างไพเราะงดงาม ประทับใจ

เพลงขอทาน

จะกล่าวสุนทรกลอนสาธก เป็นวณิพก .......พระยาช้าง ( ลูกคู่รับ)

พระยาฉัตทันต์ชื่อนั้นหรือ มันก็คือ .......พระยาช้าง

มีหูมีหัว มีตัวใหญ่โต รูปร่างอักโข .......พระยาช้าง

มันมีสี่ขา มีตาอีกสอง มีอะไรอยู่ใต้ท้อง ......พระยาช้าง

มีตัวมีตา มีขาอีกด้วย ไอ้ตัวผู้มี..(......) ......พระยาช้าง

มีงวงมีงา มีขาอีกสี่ ไอ้ตัวเมียมี...(...) .....พระยาช้าง

พระยาฉัตทันต์ว่ากันหลายอย่าง มันก็คือช้าง ทั้งนั้นแหละเอย

(ประทีป สุขโสภา)

สาระความรู้ที่ได้รับจากครูประทีป สุขโสภา ศิลปินพื้นบ้านสุโขทัย คือ

เพลงขอทานหรือวณิพก เป็นเพลงพื้นบ้านชนิดหนึ่งมีมาตั้งแต่ครั้งโบราณ คงเนื่องมาจากการเล่านิทาน ให้คนฟังสมัยก่อนมีการรับจ้างเล่านิทาน วันใดไม่มีคนมาจ้างก็ต้องตระเวนไปเล่าในที่ต่างๆ เพื่อขอแลกเปลี่ยนเป็นเงิน หรือสิ่งของ
เพลงขอทาน มีทำนองเป็นเอกลักษณ์โดยเฉพาะ สมัยก่อนเวลามีงานวัด จะต้องมีการหาของไว้เข้าโรงครัว บรรดาทายกหรือกรรมการวัดจะต้องออกไปเรี่ยไรข้าวสารอาหารแห้งเป็นประจำ จึงต้องมีการร้องขอ ครั้นจะร้องธรรมดา ก็รู้สึกว่าไม่จูงใจคนทำบุญ จึงแต่งเนื้อเพลง โดยยึดเอานิทานชาดกเป็นหลัก ใส่ทำนอง มีลูกคู่ และเพิ่มเครื่องกำกับจังหวะตามถนัด เมื่อได้สิ่งของมาก็เอาเข้าวัด ต่อมามีผู้เลียนแบบและยึดเป็นอาชีพไปเลยก็มี

การขอแบบมีเสียงเพลงหรือเสียงดนตรีแลกเปลี่ยน เรียกว่า "วณิพก " แต่ถ้าไม่มีเสียงเพลงหรือเสียงดนตรีแลกเปลี่ยน เรียกว่า "ยาจก"หรือ "กระยาจก "

รูปแบบของเพลงขอทาน

เนื้อร้อง เป็นกลอนประเภทกลอนหัวเดียวเหมือนกับเพลงฉ่อย เพลงเรือ คือเป็นกลอนสัมผัสท้ายไปเรื่อยๆ แล้วไปลงสัมผัสกันระหว่างสามวรรคหลัง ก่อนจะร้องต้องมีบทเกริ่นเหมือนกับเป็นการโหมโรงก่อนจะเล่น เนื้อร้องจะลงเป็นตอนๆ ความยาวแล้วแต่เรื่องที่จะร้อง ถ้าเล่นหลายๆคนจะมีลูกคู่ร้องรับในสองวรรคสุดท้ายทุกตอน

เครื่องดนตรี จะใช้ตามที่แต่ละคนถนัด บางคนอาจเล่นคนเดียวได้มากกว่า ๑ ชิ้น ส่วนมากจะเป็นเครื่องกำกับ จังหวะ เช่น ฉิ่ง ฉาบ กรับ โหม่ง และโทน เป็นต้น แต่ถ้าเล่นเป็นคณะอาจมีหลายชิ้น ตามแต่จะหาได้

วิธีเล่น แบ่งออกได้เป็น ๓ ประเภท คือ

๑. ทำนองโทน ผู้ร้องอาจตีโทนหรือตีฉิ่งไปด้วยเป็นจังหวะชั้นเดียว ดำเนินเรื่องช้าๆ สามารถยืดเสียงไป ตามที่ต้องการได้ ซึ่งเป็นเทคนิคของคนร้อง ถ้ามีหลายคน ลูกคู่จะคอยร้องรับในสองวรรคท้ายของแต่ละท่อนเสมอไป

๒. ทำนองโหม่ง ผู้ร้องอาจตีโหม่งเองหรือให้คนอื่นตีก็ได้ ในจังหวะชั้นเดียวค่อนข้างเร็วปานกลาง เนื้อร้อง จะเป็นแนวตลกเสียมากกว่า มีการร้องแก้กันระหว่างพ่อเพลงกับแม่เพลง เมื่อร้องจบแต่ละบทจะต้องตีโหม่งรับ ซึ่งส่วนมากจะเป็นโหม่ง ๓ ใบ

๓. ทำนองกรับ ผู้ร้องต้องมีความชำนาญเป็นพิเศษ ขณะร้องต้องตีกรับไปด้วย ลักษณะกรับเป็นกรับชนิดกลมสองคู่ มีเสียงทุ้มกับเสียงแหลม ในมือทั้งซ้ายและขวาตีสลับพลิกแพลงเป็นจังหวะเหมือนฉิ่ง ฉาบ เร็วบ้างช้าบ้าง ดูสนุกสนาน มีการรัวกรับและออกลีลาท่าทางต่างๆ ซึ่งเป็นความสามารถเฉพาะตัว ปัจจุบันหาคนเล่นได้ยากมาก การรัวกรับของครูประทีป สะกดคนฟังได้พอๆกับการเป่าขลุ่ยด้วยลมหายใจทางจมูก ( กว่าจะเชี่ยวชาญได้ครูคงใช้ความพยายาม ความอดทน เวลาฝึกฝน นานพอดู )

แม้จะเป็นเวลาสั้นๆ ในการได้มีโอกาสใกล้ชิดครูประทีป แต่ความประทับใจยาวนานมิรู้ลืม แต่จะเป็นจุดฝันสร้างแรงบันดาลใจให้เยาวชนรุ่นหลังได้รับการถ่ายทอดศิลปะการร้องเพลงขอทานและสืบสานต่อจากครูประทีปได้หรือไม่นั้น คงเป็นเรื่องที่ครูและศิษย์ผู้ได้ชมการแสดงจะร่วมมือกันจัดกิจกรรมเพื่อสืบทอด และหากได้รับการส่งเสริมจากองค์กรต่างๆอีกแรงหนึ่ง คงจะช่วยให้ศิลปะเพลงขอทานเป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำค่าของไทยต่อไป

ขอขอบคุณครอบครัวสุขโสภา...สายตระกูลสุโขทัย ... ซึ่งทำให้ผู้เขียนได้มีโอกาสเป็นศิษย์ที่ได้เรียนรู้ทั้งศิลปะการวาดภาพและการเขียน ( จากอาจารย์เทพศิริ สุขโสภา แห่งมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เจ้าของวรรณกรรมเลื่องชื่อ “บึงหญ้าป่าใหญ่”) และครูประทีป สุขโสภา ศิลปินพื้นบ้านสุโขทัย (เจ้าของตำนานเพลงขอทาน ผู้เผยแพร่ผลงานทั้งภายในประเทศ และต่างประเทศมามากมายหลายประเทศ ) ....ขอให้คุณความดีในการสร้างสรรค์และเผยแพร่ผลงานเพื่อเยาวชน จงส่งผลให้ทั้งสองท่านก้าวสู่ทำเนียบ ศิลปินแห่งชาติ ต่อไป

ภาพเมื่อครั้งได้มีโอกาสไปชื่นชมผลงานอาจารย์เทพศิริ สุขโสภา (ซ้ายสุด)

ในงานส่งเสริมศิลปะและการอ่าน ณ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เมื่อปี 2548

เขียนใน GotoKnow โดย กิติยา เตชะวรรณวุฒิ
ใน ดินสอ

คำสำคัญ (Tags): #เพลงขอทาน

หมายเลขบันทึก: 344002เขียนเมื่อ 13 มีนาคม 2010 14:55 น. ()แก้ไขเมื่อ 20 มิถุนายน 2012 12:36 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-อนุญาตแบบเดียวกันจำนวนที่อ่าน

ความเห็น (85)

ราชิต สุพร

เขียนเมื่อ 13 มีนาคม 2010 15:04 น. ()

เยี่ยมมากเลยนะครับ

คิม นพวรรณ

เขียนเมื่อ 13 มีนาคม 2010 17:49 น. ()

สวัสดีค่ะ

นับว่าเป็นการสืบทอดภูมิปัญญานะคะ
เป็นวิถีชีวิตและความเป็นจริงของวิถีประชาที่อยู่ร่วมกันในสังคมซึ่งมีผู้คนอยู่ร่วมกันทุกชนชั้นจริง ๆค่ะ
ขอขอบคุณค่ะ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

เพลงขอทาน

เพลงขอทาน

จะกล่าวสุนทรกลอนสาธก เป็นวณิพก .......พระยาช้าง ( ลูกคู่รับ)

พระยาฉัตทันต์ชื่อนั้นหรือ มันก็คือ .......พระยาช้าง

มีหูมีหัว มีตัวใหญ่โต รูปร่างอักโข .......พระยาช้าง

มันมีสี่ขา มีตาอีกสอง มีอะไรอยู่ใต้ท้อง ......พระยาช้าง

มีตัวมีตา มีขาอีกด้วย ไอ้ตัวผู้มี..(......) ......พระยาช้าง

มีงวงมีงา มีขาอีกสี่ ไอ้ตัวเมียมี...(...) .....พระยาช้าง

พระยาฉัตทันต์ว่ากันหลายอย่าง มันก็คือช้าง ทั้งนั้นแหละเอย

(ประทีป สุขโสภา)

สาระความรู้ที่ได้รับจากครูประทีป สุขโสภา ศิลปินพื้นบ้านสุโขทัย คือ

รูปแบบของเพลงขอทาน

วิธีเล่น แบ่งออกได้เป็น ๓ ประเภท คือ

ความเห็น (85)

ราชิต สุพร

คิม นพวรรณ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

ต้นเฟิร์น

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

KRUJOY (ครูจ่อย)

ยูมิ

เดชา

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

รีไซเคิลแมน

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

วอญ่า-ผู้เฒ่า-natachoei--

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

วอญ่า-ผู้เฒ่า-natachoei--

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

Baby

มนัญญา ~ natachoei ( หน้าตาเฉย)

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

คิม นพวรรณ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

หยั่งราก ฝากใบ

กิตติพัฒน์

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

ขจิต ฝอยทอง

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

ครูใจดี

อ้อยควั้น_ชายแดนใต้

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

ครูบันเทิง

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

Kukiat KM

มาตายี

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

ธนิตย์ สุวรรณเจริญ

Dr.Anongpanuch

พ.ต.อ.ชาญเดช

วราภรณ์

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

ธรรศ ธนบรมัตถ์ (สายป่าน; WisdomInside)

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

หยั่งราก ฝากใบ

ราชิต สุพร

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

เดชา

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

นาง...มณีวรรณ ตั้งขจรศักดิ์

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

ครูต้อย

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

เดชา

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ

ครูใจดี

กิติยา เตชะวรรณวุฒิ