ลายแมงมุม เชื่อมโยงชีวิตโลก สู่ สวรรคาลัย

ลายผ้าข้างบนที่นำมาลงนี้เป็นลายแมงมุม โดยมีการผูกลดลายที่เป็นโยงใยคล้ายใยแมงมุม ลายนี้เป็นลายที่ได้รับความนิยมมาก

เมื่อสืบหาที่มาของลวดลายจากชาวบ้าน พบเรื่องของแมงมุมอยู่ในคติชนของอีสานอยู่สองเรื่องนั้นคือแมงมุมในคติชนเรื่องพระยาคันคาก และทุงแมงมุม

ในแนวคิดคติวิทยาเรื่องพระยาคันคากเมื่อครั้งไปปราบพระยาแถนที่ไม่ยอมให้ฝนแก่โลกมนุษย์ทำให้พระยาคันคากต้องไปรบ คราวนั้นได้รับความร่วมมือจากบริวารที่เป็นสัตว์มากมายช่วยสร้างถนนเชื่อมโยงจากโลกไปสวรรค์แดนแห่งพระยาแถน

สัตว์ที่ว่ามีแมงมุมร่วมด้วยที่ชักใยและเชื่อมโยงให้ถนนที่ร่วมกับสัตว์อื่น ๆ สร้างจนถึงสวรรค์แดนพระยาแถนได้และคราวนั้นพระคันคากก็ชนะ คติวิทยาเรื่องนี้นำมาซึ่งการเล่นบั้งไฟด้วยเพื่อเตือนพระยาแถนไม่ให้ลืมให้ฝนแก่ชาวนาอีสาน

การเชื่อมโยงโลกมนุษย์กับโลกแห่งสวรรค์ของแมงมุมนั้นแสดงอย่างเป็นรูปธรรมผ่านศิลปหัตถกรรมของชาสบ้านอีสานที่เรียกว่า ตุงหรือ ทุงใยแมงมุม หรือ ยู้แมงมุม ก็เรียก

ตุง หรือ ทุง  ในความเชื่อของชาวอีสานเป็นสื่อนำวิญญาณของผู้ล่วงลับไป แล้วที่มีผู้ถวายตุงให้ขึ้นสวรรค์ หรือหลุดพ้นจากความทุกข์ทรมานอันเนื่องมาจากวิบากกรรม

โดยตุงแมงมุมมีลักษณะสำคัญคือตุงที่ทำด้วยเส้นด้ายหรือเส้นไหมผูกคล้ายใยแมงมุมทั้งประเภทสี่ด้าน หกด้านโดยใช้เส้นไหมหรือเส้นด้านที่มีหลากหลายสีสันมัดกับไม้ไผ่ที่เหลาแล้วขนาดหนึ่งฝ่ามือ มัดและม้วนจนเป็นวงรอบคล้ายใยแมงมุมที่โยงไปโยงมา การที่แมงมุมมีใยนี่เองที่ชาวบ้านใช้แทนการเชื่อมโยงวิณญาณ บุญกุศล ไปสู่ภพหลังความตายได้เป้าหมายคือสวรรค์นั้นเอง

เมื่อเสร็จแล้วจะนำมาร้อยเข้าด้วยกันหลายอันเป็นสายเดียวหรือร้อยเป็นโมบายแล้วนำไปตกแต่งศาลาหรือปริมณฑลที่ทำพิธีทางศาสนา การใช้ตุงชนิดนี้ขึ้นอยู่กับความนิยมของแต่ละหมู่บ้านดังนั้นตุงแมงมุมเปรียบเสมือนตัวกลางเชื่อมโยง ในการติดต่อระหว่างสิ่งศักดิ์สิทธิ์กับมนุษย์   

การทำตุงในชุมชนทางภาคอีสานนั้นชาวบ้านถือว่าเป็นประเพณีที่ศักดิ์สิทธิ์และได้บุญกุศลมาก มีความเชื่อที่ว่าตุงนั้นจะสามารถช่วยดึงให้วิญญาณที่ตกนรกกลับขึ้นสวรรค์ได้ดังนั้นก่อนวันบุญชาวบ้านต่างมาช่วยกันทำตุงเพื่อตกแต่งวัดวาอารามให้สวยงามต่อไป

นี่เป็นความเชื่อและที่มาของลวดลายผ้าอีสานที่ถอดความผ่านคติชนวิทยา

[แก้ว..อุบล จ๋วงพานิช]

ผ้ามัดหมี่ลายแบบนี้ชาวบ้านทำขายไหมคะ

พี่เห็นแต่มัดหมี่ลายขาวดำค่ะ

[ออต ญาณพิสิษฐ์]

พี่อุบลครับ

• ลายนี้ยังคงนิยมทำกันอยู่
• มีสีสันมากขึ้นและลวดลายยังคงเค้าโครงแบบเดิมหรือปรับไปนิดหน่อยตามท้องถิ่นต่าง ๆ
• ส่วนขาวดำหรือคราม นิยมทำในมัดหมี่ฝ้ายครับเพราะย้อมสีอื่น ๆได้หลากหลายยากกว่าไหม
• ยืนนี้ถ่ายจากผ้าไหมของเล้าข้าวครับ