เอาละสิ..ยายหนูฉีกตำราทำนาทิ้ง!!


กล้าได้ กล้าเสีย กล้าทดลอง จนพบนวัตกรรมการทำนาที่ตำราการเกษตรต้องถูกฉีกทิ้ง เพราะแม่หนูพวนปล่อยให้ควายกินต้นข้าวไปเรื่อยๆจนกล้าตั้งท้อง แทนที่ต้นข้าวจะยับเยินเพราะควายย่ำ แกกลับได้ข้าวมากกว่าคนอื่น

 

เมื่อวานนี้ผมตระเวนไปเยี่ยมครัวเรือนสมาชิก ที่เราจะเอาคุณอำนวยจากปูนซิเมนต์ไทยไปปล่อยไว้เป็นจุดๆ ให้สัมผัสกับกลิ่นไอของชีวิตชนบท ไปดูสิว่าเพื่อนร่วมแผ่นดินเขาอยู่เขากินเขานอนกันอย่างไร มือก่ายหน้าผาก หรือเอามือไปวางไว้ที่ไหน มือเขาอยู่ในสภาพอย่างไร ถูกมัดมือชก รึเปล่า คำว่าถูกมัดมือชก ขอร้องให้พิจารณาช้าๆ..คนที่ถูกมัดมือชกนั้นตกอยู่ในสภาวการณ์อย่างไร ขอให้ชาวSCG.ค้นให้เจอเบื้องหลังของการถูกมัดมือ นอกจากนี้แล้วเขาโดนมัดตรงไหนอีก โดนกรอกความเชื่อผิดๆ วิธีคิดโง่ๆ หรือโงหัวขึ้นมาก็เหยียบคอให้จมดินต่อไปอีก ผลของการเอื้ออาทรเสร่อๆที่ไม่มีความรู้กำกับเป็นอย่างไร  เอ้อ! อย่าลืมดูมือดูใจตัวดัวยละ ว่าถูกรัดรึงด้วยอะไรรึเปล่า

   

"ลูกชายเรียนชั้นม.2 ถูกตราหน้าว่าโง่ผูกคอตายที่บ้านหลังนี้-ควายกำลังให้อาหารปลา-บางตัวเล็มกินต้นข้าว"

 

(ประชุมวางแผนจัดกิจกรรม เช่น ลงแขกดำนากับโรงเรียนและผู้นำชุมชน)

คัดเลือกกรณีศึกษาได้ 6ตัวอย่าง ดังนี้ 

1.พ่อทอง ศรีธรรมมา ผู้อาวุโสที่ตกผลึกทางความคิด ปีที่แล้วพิชิตน้ำป่าไหลหลาก ผลหมากรากไม้ล้มตายระเนระนาด นอกจากพ่อแกจะกอบกู้วิกติให้พืชผลแล้ว ไปกระแซะดูสิว่าแกกอบกู้พลังจิตพลังใจตนเองอย่างไร บ้านแก้จนคนสู้งานนั้นเป็นฉันใด ชาว SCG.ถอดรหัสใจแกออกมาให้ได้

2.พ่อวิจิตร จันทรานุวงค์ มนุษย์บ้างาน อยากจะทำทุกอย่างที่ขวางหน้า ตั้งโรงแรมหมู วิจัยเรื่องสมุนไพรหมู ผสมอาหารเอง ปลูกหญ้าเลี้ยงโค เลี้ยงไก่ไข่ เลี้ยงกบ เลี้ยงปลา ทำนา ทำสวน ทำปุ๋ยชีวภาพ สนใจเชื้อราทุกประเภท ชาว SCG.ถอดวิธีคิดวิธีทำของแกออกมาได้ละเยี่ยมเลย 

  

(แม่จันทร์แดงอยู่คนเดียว ขาดแคลนทุกอย่าง แม่สะอิ้งมีครอบครัว ฐานะดี อยู่ตรงกันข้ามกันคนละฝั่งถนน เป็นกรณีศึกษาที่เราจัดให้)

3.แม่จันทร์แดง เที่ยงไธสง หญิงหม้ายหัวใจทองคำ มีลูก5คน ทุกคนนัดกันทิ้งแม่ไปดูแลเฉพาะครอบครัว ปล่อยให้แม่อายุ 62 ปี โดดเดี่ยวอยู่คนเดียว ปลูกพืชผักในเนื้อที่70ตารางวาเอาไปแลกข้าวปลาอาหาร รับจ้างทำงานเพื่อนบ้าน ไปนวดเส้น ชีวิตล้มลุกคลุกคลาน ชาว SCG.ไปพิจารณาวิธีสู้งาน สู้ชีวิต ของคนที่มีแผลใจขนาดใหญ่ เผลอทุบอกทุกครั้งที่เล่า กลั่นความเจ็บปวดภายใน ใครๆฟังนั่งสะอื้นกับความขื่นและขมของแม่

 

4.พ่อกว้าง สุวรรณวงค์ เคยเป็นไปขายแรงงานรุ่นบุกเบิก ข้ามน้ำข้ามทะเลไปพร้อมกับพ่อวิจิตร พ่อทอง มีความเป็นช่างอยู่ในหัวใจ ชอบงาน ประดิดประดอยรถซิ่งมาใช้งาน สร้างบ้านในฝันคนเดียว 10 ปีแล้วก็ยังไม่เสร็จ จินตนาการเหลือล้ำ ทำหน้าที่ผู้นำชุมชน มีภาวะผู้นำในตัวสูง แต่เรียนไม่สูง ชาวบ้านยกย่องเรียกว่าครู ชาว SCG.ไปดูสิว่า..คนที่เป็นครูโดยธรรมชาติที่ชุมชนยอมรับนั้นเป็นฉันใด

5.แม่สมบัติ เพียพยัคฆ์  เป็นครอบครัวที่น่าสนใจ ตรงแม่ลูกผูกพัน ดูแลกัน ระหว่างหนูกิ่งบัณฑิตคืนถิ่น มาอยู่ในอ้อมกอดแม่ ดูแลแม่ แทนที่จะบอกว่ารักแม่แต่ปาก ชาว SCG. ควรศึกษาวิถีคืนถิ่นของบัณฑิตในยุคที่เรียนแต่วิชาทิ้งถิ่น ดูสิว่าจะทำช่วยกันสร้างกระแสคืนถิ่นได้อย่างไร วิธีคิด วิธีทำของสาวน้อยผู้นี้ทำอย่างไร

6.แม่หนูพวน ศรีสวัสดิ์ โอ้ว! แม่คนนี้ละเด็ดสะระตี่ มีความชัดเจนในวิธีคิดวิธีทำที่มหัศจรรย์มาก เอาจริงกับชีวิตจนถึงขั้นไล่สามีขี้เกียจทิ้ง กล้าได้ กล้าเสีย กล้าทดลอง จนพบนวัตกรรมการทำนาที่ตำราการเกษตรต้องถูกฉีกทิ้ง เพราะแม่หนูพวนปล่อยให้ควายกินต้นข้าวไปเรื่อยๆจนกล้าตั้งท้อง แทนที่ต้นข้าวจะยับเยินเพราะควายย่ำ แกกลับได้ข้าวมากกว่าคนอื่น มันเป็นไปได้อย่างไร ไปดูให้เห็นกับตา แม่แกบอกว่าไม่ใช่เพิ่งทำ ปล่อยควายกินต้นข้าวมา20ปีแล้ว

บ่อปลาแกก็ปล่อยควายลงไปนอน ควายขี้ลงน้ำเป็นอาหารปลา แกยังทำบ้าๆไม่เหมือนใครอีกเยอะ  วันที่ชาว SCG.ลงไป แกจัดลงรายการแขกดำนา มีชาวบ้านกับนักเรียนไปร่วมนับ100คน แกบอกว่าจะให้พวกปูนซิเมนต์ไทย ไถนา ถอนกล้า หาบกล้า ดำนา กินข้าวปลาที่นาแก เจอบทเรียนนี้ คุณอำนวยจากSCG.จะว่ายังไงครับ โดนท้าถ้าไม่สู้ก็ร้องไห้ขี้มูกโป่งกลับได้

ประเด็นการบ้านทุกกลุ่ม

 
  1. วิธีคิด เขาคิดอย่างไร อะไรชวนให้คิด คิดแล้วทำอย่างไร ทำตามที่คิดได้กี่%
  2. วิธีทำ ทำไมถึงทำเช่นนี้ มีปัจจัย/อิทธิพล หรือเงื่อนไขอะไร เขาใช้พลังอะไรในการทำงาน
  3. วิธีแก้ปัญหา เขาแก้ปัญหาอย่างไร ใช้อะไรเป็นเครื่องมือ แก้ไขได้เหมาะสมรึไม่ เราเห็นด้วยเห็นต่างอย่างไร
  4. อะไรเป็นจุดเด่น จุดด้อย ปริศนาที่พบมีอะไรบ้าง (เบื้องหลังที่ผิดปกติ)
  5. เราเห็นอะไรที่เป็นกระบวนการเศรษฐกิจพอเพียง วิจารณ์เรื่องนี้ในบริบทคุณอำนวย
  6. ไปรู้เห็นแล้วต้องอธิบายได้ เรามีข้อเสนอแนะอย่างไร
หมายเลขบันทึก: 104452เขียนเมื่อ 19 มิถุนายน 2007 08:55 น. ()แก้ไขเมื่อ 3 มิถุนายน 2012 10:45 น. ()สัญญาอนุญาต: จำนวนที่อ่านจำนวนที่อ่าน:


ความเห็น (27)
เรียน ท่านพี่สุทธินันท์ ตามาเรียนรู้ ชีวิตแต่ละท่าน หากเป็นตัวเรา คงเฉาไปแล้วครับ

ศึกษาหาความจริงไปเรื่อยๆครับท่านJJ.เรายังเป็นกบในกะลาครอบ

  • ไม่รู้ว่าชาวบ้านคิดอะไร
  • หน่วยงานที่เกี่ยวข้องคิดอะไร
  • พวกหอคอยงาช้างคิดอะไร
  • ทำไมมันถึงเละตุ้มเป๊ะเอาตัวไม่รอดกันทั้งประเทศ
  • บางคนสร้างปัญหาแล้วก้ยังไม่วางมือ
  • ป่วนกันไปจนไม่รู้จะร้องเพลงชาติไทยให้ใคร..
  • เรียน รู้  จากชาวบ้าน
  • ขี้คร้านจะเรียน ตามไม่ทัน
  • เพราะท่านเหล่านั้นอยู่ในเหตุการณ์จริงๆ
  • ทุกวันช่วงเย็น และ ก่อนทานข้าว ๒ ทุ่ม ทางทีวีหลายๆช่อง มีชีวิต กลุ้มๆ ให้ดู
  • ทานข้าวทีไร ติดใจ ติดคอ ครับ
  • ยิ่งไปบางประเทศเพื่อนบ้าน จิตใจยิ่งห่อเหี่ยว
  • อย่ามานั่งทะเลาะกันเลยเนาะ
  • มาร่วมพัฒนา
  •  อย่างท่านพี่ครูบาสุทธินันท์ ทำดีกว่า

สวัสดีค่ะ

3.แม่จันทร์แดง เที่ยงไธสง หญิงหม้ายหัวใจทองคำ มีลูก5คน ทุกคนนัดกันทิ้งแม่ไปดูแลเฉพาะครอบครัว ปล่อยให้แม่อายุ 62 ปี โดดเดี่ยวอยู่คนเดียว ปลูกพืชผักในเนื้อที่70ตารางวาเอาไปแลกข้าวปลาอาหาร รับจ้างทำงานเพื่อนบ้าน ไปนวดเส้น ชีวิตล้มลุกคลุกคลาน ชาว SCG.ไปพิจารณาวิธีสู้งาน สู้ชีวิต ของคนที่มีแผลใจขนาดใหญ่ เผลอทุบอกทุกครั้งที่เล่า กลั่นความเจ็บปวดภายใน ใครๆฟังนั่งสะอื้นกับความขื่นและขมของแม่

ทำไมเป็นอย่างนี้ล่ะคะ แล้วแกอยู่กับใครอีกคะ

  • เข้ามายก 2 มือเชียร์ พ่อครูบาฯช่างมีความละเอียดอ่อนจริง ๆ นะ  ตามเยี่ยมเยียนได้ครบทุกคนเลยค่ะ

สวัสดีค่ะพี่ครูขา

ช่วงนี้ยุ่งมากเลยอ่ะค่ะ  ไม่ค่อยได้เข้า G2K ในเวลาราชการเลย  แถมตอนเย็นก็ไปเป็นพญามาร เอ๊ย พยาบาลสนาม  คอยดูแลเก็ๆในการประชุมเชียร์อ่ะค่ะ   กลับไปก็ง่วง....หลับ !!  (นอนสะสมพลัง  อิอิ )

วันนี้คิดถึงพ่อครูม๊ากกกกก  มาก  แต่โทรหาไม่ได้..มีแต่ผู้หยิงรับสายตลอดเลยค่ะพ่อ  เธอบอกว่า...หมายเลขที่ท่านเรียกไม่สามารถติดต่อได้ในขณะนี้  อิอิ

P
  • อยู่คนเดียว โดดเดี่ยวสุดๆ ชะตา หนอ ชะตากรรมวาสนาไม่ดีที่มีลูกใจร้ายใจดำ
  • ฟังแกเล่าแล้วน้ำตาตกใน
  • ผมหาวิธีเติมกำลังใจให้แกอยู่
  • อาจารย์ลองติดตามดูนะครับ ว่าคุณอำนวยจากปูนซิเมนต์ไปเจอแล้วจะเกิดอะไรขึ้น
  • คืนพรุงนี้จะแจ้งผลครับ
P
โทรศัพท์เป็นหวัดมั๊ง อิอิ..ผีตานีที่ไหนบอกว่าไม่ว่าง

P

หนิงได้รับหนังสือ พรบ.คนพิการที่ส่งไปแล้วยัง

ขอบพระคุณค่ะพ่อครูขา...

  • เหลียวหลังแลหน้าการประกันคุณภาพภายนอก
  • จดหมายข่าวการเมืองเรื่องคนพิการ

หนิงได้รับทั้งหมดแล้วค่ะ  และได้ติดตามจดหมายข่าวการเมืองเรื่องคนพิการ  ไปจนทราบความคืบหน้า และเขียนไว้ สิทธิของคนพิการในรัฐธรรมนูญใหม่ แล้วค่ะพ่อ

  • โห พ่อน่าศึกษามาก
  • แค่คนนี้คนเดียวก็สนุกแล้ว
  • แม่หนูพวน ศรีสวัสดิ์ โอ้ว! แม่คนนี้ละเด็ดสะระตี่ มีความชัดเจนในวิธีคิดวิธีทำที่มหัศจรรย์มาก เอาจริงกับชีวิตจนถึงขั้นไล่สามีขี้เกียจทิ้ง กล้าได้ กล้าเสีย กล้าทดลอง จนพบนวัตกรรมการทำนาที่ตำราการเกษตรต้องถูกฉีกทิ้ง
  • ขอเอาใจช่วยชาว SCG ทุกๆๆท่านครับ
  • รออ่านต่อ
  • อยากทราบว่า ชาว SCG พบอะไร
  • ขอบคุณครับ
  • ที่อยู่พี่อัมพรครับพ่อ
  • ชื่อจริง: อัมพร
    นามสกุล: อรุณศรี
       
       
       
    อาชีพ: รับราชการ
    ตำแหน่ง: นักกิจการนักศึกษาชำนาญการ 8
    องค์กร/บริษัท: มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ว.หาดใหญ่
    ที่อยู่: 15 ถนนกาญจนวณิชย์
    อำเภอ: คอหงส์
    จังหวัด: สงขลา
    รหัสไปรษณีย์: 90112
    ประเทศ: ไทย

สวัสดีค่ะพ่อครูฯ

      ขอเพิ่มเติมในส่วนที่อยู่ของพี่อัมพร  เพื่อที่หนังสือจะได้ถึงเร็วขึ้นค่ะ

         อัมพร  อรุณศรี

        กองกิจการนักศึกษา

        มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่

         อ.หาดใหญ่ จ.สงขลา  90112

เรียน ท่าน ครูบาฯ ที่เคารพ

(ผมได้รับหนังสือแล้วครับ อ่านแล้วยิ่งตอกย้ำให้ไม่กล้าลืมท้องถิ่น แล้วคิดทบทวนความทะเยอทะยานที่มากเกินไป ซึ่งห่างไกลจากประโยชน์ของคนในชุมชนครับ ขอบคุณนะครับที่กรุณาส่งมาให้)

เป็นกำลังใจให้คุณอำนวยแห่ง SCG ทุกท่านทุกคนนะครับ ขอให้เรียนรู้ได้อย่างเต็มที่นะครับ

ขอบคุณครับ

กราบเรียน ครูบาฯ ที่เคารพ

ตอนนี้คณะ C-Building รุ่นที่ 2 เดินทางกลับสระบุรี เป็นที่เรียบร้อยแล้วครับ

ต้องกราบขอบพระคุณครูบาฯมากๆเลยครับที่ทำให้พวกเราได้เรียนรู้ "ชีวิต" ได้อย่างตกผลึกจริงๆ

เป็นกำลังใจให้ชาว Inno-Fa ของ SCG ทุกคนนะครับ

เคารพครูบาฯมากครับ

เหน่ง : Cotto Tiles

สวัสดีครับท่นพ่อ ครูบา สุทธินันท์ ปรัชญพฤทธิ์

  • ขอเป็นกำลังใจให้ท่านและชาว SCG. ด้วยนะครับ
  • "ลูกชายเรียนชั้นม.2 ถูกตราหน้าว่าโง่ผู้คอตายที่บ้านหลังนี้-ควายกำลังให้อาหารปลา-บางตัวเล็มกินต้นข้าว"

  • ขอบคุณครับ

คำที่ครูบา ฯ  บอกว่า "ปริศนาที่พบมีอะไรบ้าง" =  Sensing   ในความหมายของผมครับ

การเฉลียวใจ  ผมเรียกว่า sense 

คนหลายคนฉลาด ได้ปริญญา  แต่ ไม่เฉลียว  คือ ไม่มี sense

เรียน ครูบาสุทธินันท์ ที่เคารพ

  • การเรียนจากของจริง ชีวิตจริง เป็นการเรียนที่สนุก ไม่น่าเบื่อ และเป็นความรู้ที่สดด้วยครับ
  • การเรียนรู้จากธรรมชาติ ทำให้จิตใจอ่อนโยน และปลอดโปร่ง
  • การเรียนรู้กับชุมชน ทำให้เกิดความเห็นอกเห็นใจระหว่างกันมากขึ้น
  • บรรยากาศแบบนี้หายากครับ ถ้าไม่ใช่มหาชีวาลัยอีสาน

ด้วยความเคารพ

อุทัย   อันพิมพ์

 

สวัสดีค่ะ ครูบา

อ่านแล้วเห็นภาพจนอยากไปสัมผัสบ้าง น่าสนใจทุกครอบครัว แล้วเขาอยู่กันยังไง

อยากเห็นรูปแม่หนูพวนที่สุดเลยค่ะ ตั้งแต่ที่ไปครั้งที่แล้ว ก็ไม่เจอ จนนึกว่าไม่มีตัวตนจริงๆ ซะอีกค่ะ

P

เรื่องแม่หนูพวนแต่ละอย่างช็อคโลกได้ทั้งนั้น อาจารย์ต้องให้กลุ่มที่ไปศึกษาชีวิตแม่หนูพวน ไปดำนา-กินข้าวป่า-ไปบ้าน-สัมภาษณ์ ใส่คะแนนไม่ทัน

ดูภาพลูกศิษย์อาจารย์ตอนทราบว่าแม่หนูพวนแต่งตัวเป็นดรัมเมเยอร์แข่งกับลูกสาวที่แต่งเป็นเทพีในงานกีฬาสีโรงเรียน

  • ผมก็ว่าหน้าคุ้นๆๆ
  • แหมป้าหนูนี่เอง
  • น้องเอก(ปาย)จัดการให้แล้วนะครับ

สวัสดีค่ะ ครูบา

เห็นรูปแม่หนูพวนแล้ว สุดยอดจริงๆ ไม่รู้อะไรทำให้คิดทำแบบนี้ คงชอบสนุกใช่ไหมคะ มันส์จริงๆ อยากเจอมากเลย ทำไงดี จะไปก็ไม่ได้ ดูรูปไปก่อนก็สนุกแล้วค่ะ ขอบพระคุณ ครูบาค่ะ

เรียนครูบาที่เคารพ

เดือนนี้เปิดเทอมเป็นช่วงที่วุ่นวายพอสมควร และไดเดินทางไปต่างประเทศด้วยค่ะ จึงห่างหายหน้าไปนานค่ะ ...ได้รับหนังสือที่ครูบากรุณาส่งให้แล้วนะค่ะ ขอบพระคุณมากๆ ค่ะ (http://gotoknow.org/blog/paew/102855)

  1. ไม่รู้ว่าชาวบ้านคิดอะไร
  2. หน่วยงานที่เกี่ยวข้องคิดอะไร
  3. พวกหอคอยงาช้างคิดอะไร
  4. ทำไมมันถึงเละตุ้มเป๊ะเอาตัวไม่รอดกันทั้งประเทศ
  5. บางคนสร้างปัญหาแล้วก้ยังไม่วางมือ
  6. ป่วนกันไปจนไม่รู้จะร้องเพลงชาติไทยให้ใคร..

ขอตอบเล่นๆ 

ชาวบ้านที่มี "สติ"  ก็คิดได้  ----> ชาวบ้าน ที่  ขาดสติ  ไม่เฉลียว  ก็โดน กระแสพาไป     วันก่อน ผมเจอชาวบ้านที่ ปากช่อ เขาบอกว่า   "เชื่อครู ไปเรียน หนังสือ จบออกมา จนกันหมด  ทิ้งบ้านกันหมด  .... "  ปัญหาชนบทเรื้อรัง  เอาคนกรุงเข้าไปแก้   เอาคนคิดแบบบริโภคนิยมเข้าไปแก้   ก็อย่างที่ ครูบาฯ บอก  "ยิ่งแก้ ยิ่งสร้างปัญหา"  อยู่เฉยๆ  น่าจะดีกว่า    หรือ ยิ่งแก้ ยิ่งโกงกิน

 พนักงานที่เกี่ยวข้อง มีหลายแบบ  หลายสันดาน  เช่น  จ้องจะ "กิน"  โครงการยิ่งมา ยิ่งโกงง่าย    .....  คิดไม่ออก  คิดแบบเดิมๆ   กลัวๆกล้าๆ   เจ้านาย ยิ่ง "ตาบอด"กว่าอีก  ... มันยากนะ  การแก้ปัญหาระดับรากหญ้าเนี่ย    ก็ เราชาวกรุง ชาวเมือง   โดนระบบการศึกษ หลอกไป คิดแบบตะวันตก  กลับเอามาแก้ปัญหาตะวันออก  มันก็เละ    เราไม่ศึกษา "กำพืด" เราไม่สนใจ "วิธีคิด" ในบริบทของเรา   ฯลฯ   กรรมครับ

พวกหอคอยงาช้าง   ก็ยังอยู่ในกะลาที่ยอดหอคอย  มองลงมาแบบหยาบๆ  สั่งงานลงมาแบบมั่วๆ   เอาผลงาน  เอาเรื่องไปสร้างตำแหน่ง   พวกนี้ ตอนอายุทำงาน มาถล่มทำลายล้างท้องถิ่น  ตอนเกษียณกลับไปนอนตีพุง ตีกอล์ฟที่ กทม   

กรรมครับ   เราเจอผู้นำแบบ  หาเงิน สร้างๆๆ  ไม่มีผู้นำ ที่ เอาการศึกษานำเลย   .....  ลอกระบบการศึกษาต่างชาติมาแบบไม่คิด   ตอนนี้ต้องขดใช้แล้วครับ   ... ไปลอกเขามาใหม่ๆ ก็ดูดี   แต่  นานๆเขา  เจอวิกฤต defect ของระบบที่ลอกมา.....  ดวงเมือง ด้วยครับ  ทำให้ต้องออกมาแบบนี้     แต่   ตอนจบสวยครับ

ไม่อยากวางมือหรอก   ตำแหน่ง เงิน เบิกได้อื้อเลย  ดื้อดึง เอามันส์    "หลง"   ..... สันดาน

ผมว่า รอ น้ำท่วมโลก   ยิ่งมาเร็วยิ่งดี    จบๆ กันไป .... เปรต เยอะจริงๆ   

 

 

ใจเย็นๆ อะไรจะเกิดมันก็ต้องเกิด ช้าเร็วมันก็เป็นไปตามธรรมชาติ คนที่เรียนรู้แล้วก็อย่าทำลายอีก ช่วยๆกันฟื้นฟูและพัฒนา
พบปัญหาการใช้งานกรุณาแจ้ง LINE ID @gotoknow
ClassStart
ระบบจัดการการเรียนการสอนผ่านอินเทอร์เน็ต
ทั้งเว็บทั้งแอปใช้งานฟรี
ClassStart Books
โครงการหนังสือจากคลาสสตาร์ท