คำนี้ ใครๆ ก็เข้าใจ ตามภาษาไทย และหลายๆ คนก็อาจไม่รู้ว่ามาจากบาลี.. สมัย ตามความหมายไทยๆ ก็คือ ช่วงหนึ่งของเวลา มีความหมายใกล้เคียงกับคำว่า ยุค ซึ่งบางครั้งก็ใช้แทนกันได้ (ยุค ก็เป็นคำบาลี)...
แต่ เมื่อมาเรียนบาลี สมัย เป็นคำที่มีความหมายหลากหลาย ยากต่อการแปลทุกครั้งเมื่อเจอคำนี้ ซึ่งทำให้ผู้เขียนสงสัยและต้องค้นคว้าอีกครั้ง...
ตาม คัมภีร์อภิธานัปปทีปิกา สมัย มี ๙ ความหมาย คือ
- ความถึงพร้อมแห่งเหตุ
- หมู่คณะ
- สาเหตุ
- ขณะ หรือโอกาส
- การแทงตลอด หรือการบรรลุ
- กาลเวลา
- การละ หรือการสละ
- การได้รับ
- ลัทธิ ความเชื่อ หรือความคิดเห็น
ดังนั้น เมื่อเจอคำว่า สมัย ถ้าแปลไม่ถูกต้อง บางครั้งก็อาจสอบตกเอาได้ง่ายๆ (การสอบบาลีระดับสูง แปลผิดศัพท์เดียว ถ้าเนื้อหาประเด็นนั้น ผิดธรรมะ ก็ปรับตก)
เมื่อแยกตามศัพท์ สมัย มาจาก สํ เป็นอุปสรรคบทหน้า และผสมกับ อิ รากศัพท์ (สํ + อิ) ..แปลง นิคหิต เป็น ม.ม้า (สํ - สม) ..แล้วก็แปลง อิ รากศัพท์ เป็น อยะ (อิ - อย)...สำเร็จรูป เป็น สมัย (สม+อยะ = สมยะ)...
หมายเหตุ ...
ศัพท์เดียวแต่มีหลายความหมายทำนองนี้ ในภาษาไทยก็มีมากมาย เพียงแต่ถ้าแบบไทยๆ เราจะรู้เลย เช่น
คน หมายถึง สัตว์มนุษย์ การผสม การทำให้ปนเปกันไป...
หมา หมายถึง สัตว์สี่เท้าชนิดหนึ่ง พฤติกรรมของคนที่พึงรังเกียจ หรือภาชนะสำหรับตักน้ำ (นี้เป็นคำถิ่นปักษ์ใต้)