เห็ดป่า กับการใส่เชื้อเพื่อความเกื้อกูล
การปลูกเห็ดมัยคอร์ไรซา (Mycorrhizas) เป็นเห็ดที่อาศัยอยู่บริเวณรากพืชแบบได้ประโยชน์ซึ่งกันและกัน ในฤดูฝนเมื่อสภาพแวดล้อมเหมาะสมก็เกิดดอกเห็ดขึ้น เช่น เห็ดเผาะ (เห็ดถอบ) เห็ดผึ้ง (เห็ดห้า, เห็ดตับเต่า) เห็ดระโงก เห็ดไค เห็ดน้ำหมาก เห็ดแดง เห็ดขิง เห็ดปะการัง เห็ดหล่ม ฯลฯ ตามที่ผมได้นำเสนอไปแล้วเมื่อวาน
การใส่เชื้อเห็ดลงไปในดิน เพื่อให้เห็ดสามารถเจริญเติบโตร่วมกับต้นพืชและเอื้อประโยชน์ซึ่งกันและกัน มีวิธีการใส่เชื้อที่นิยมอยู่ 4 วิธี ประกอบด้วย
1.การใช้สปอร์ ( Spore inoculums) สปอร์ของเห็ดราบางชนิดสามารถเก็บได้ในปริมาณมาก เช่น เห็ดเผาะ ( Astraeus hygrpmetricus) เห็ดลูกฝุ่น ( Rhizopogon spp.) และเห็ดทรงกลม ( Scleroderma spp.) เราสามารถนำสปอร์ไปละลายน้ำหรือใช้สปอร์โดยตรงคลุกกับเมล็ดพันธุ์ก่อนเพาะกล้า หรือนำสปอร์ละลายน้ำในอัตราส่วน 1 :500 แล้วนำไปรดต้นกล้า หรือในแปลงเพาะเมล็ด หรือรดที่โคนต้นของพืชอาศัย (พืชที่เราเห็นเห็ดชนิดนั้นๆ เกิดในธรรมชาติ)เป็นวิธีที่ทำได้ง่าย สะดวก แต่มีข้อเสีย คือสปอร์มีระยะพักตัว มีการงอกที่ไม่สม่ำเสมอ สปอร์บางชนิดมีอัตราการงอกต่ำ
2. การใช้ดินเชื้อ ( Soil inoculums) โดยใช้ดินหัวเชื้อไมคอร์ไรซ่าซึ่งเก็บจากบริเวณแหล่งกำเนิดของต้นไม้ที่มีเชื้อไมคอร์ไรซ่าอยู่ในธรรมชาติ เป็นวิธีปฏิบัติอย่างได้ผลดีมานาน และในปัจจุบันก็ยังเป็นที่นิยมใช้กันอยู่ วิธีการ คือ นำดินเชื้อไมคอร์ไรซ่าที่ปริมาณห่างจากลำต้นไม่เกิน 50 ซม. โดยรอบ และขุดลึกประมาณ 10-20 ซม. ให้มีรากเดิมติดมาด้วย แล้วนำไปใช้ทันที หรือจะนำไปคลุกกับดินเพาะเมล็ดอัตรา 1 : 5 ส่วน แล้วเพาะเมล็ด เป็นวิธีที่ประหยัดเสียค่าใช้จ่ายน้อย ไม่ต้องใช้วิธียุ่งยากซับซ้อน ง่ายต่อการปฏิบัติ ข้อเสียคือดินมีน้ำหนักมาก ขนย้ายระยะทางไกล ๆ ไม่สะดวก เราไม่สามารถทราบชนิดเชื้อเห็ดราไมคอร์ไรซ่าที่เหมาะสมกับต้นกล้าได้ และดินอาจมีเชื้อโรคติดมาระบาดต้นกล้าได้ง่าย วิธีการแก้ไข ต้องเลือกดินรากต้นแม่ที่สมบูรณ์ปราศจากโรค และควรปัดกวาดซากพืชหน้าดินออกให้สะอาดก่อนขุดดินนำเอาไปใช้เพาะต้นกล้า
3. การใช้เนื้อเยื่อดอกเห็ด ( Sporocarp inoculum) การใช้ดอกเห็ดหรือชิ้นส่วนของดอกเห็ดนำไปบดให้มีขนาดเล็กแล้วนำไปผสมน้ำที่สะอาดอัตราส่วน 1 :100 รดต้นกล้าในแปลงเพาะเป็นวิธีการใช้ได้ผลดีแต่มีข้อเสียตรงที่การเก็บดอกเห็ดต้องรอช่วงฤดูฝน จึงจะสามารถเก็บดอกเห็ดในปริมาณมาก ๆ ได้ และวิธีการนี้ต้องรีบนำดอกเห็ดมาใช้ทันทีมิฉะนั้นดอกเห็ดจะเน่าสลายเสียก่อน
4. การใช้เส้นใย ( Mycelial inoculum) การเลี้ยงขยายเชื้อจากดอกเห็ดเป็นวิธีการที่นิยมกันมากในปัจจุบัน เพราะเราสามารถคัดเลือกสายพันธุ์เห็ดราไมคอร์ไรซ่าพันธุ์ดี นำไปเลี้ยงเชื้อในอาหารเทียม เช่น Potato-Dextrose Agar (พี ดี เอ) เติมวิตามินบี 1 ขององค์กรเภสัช 1 เม็ด และเติมภูไมท์ซัลเฟต 30 กรัม ต่อลิตร เลี้ยงเชื้อได้ภายใน 3-4 เดือน ก็นำเอาหัวเชื้อไปใช้คลุกดิน หรือนำไปปั่นผสมน้ำนำไปรดต้นกล้าได้ วิธีการนี้มีข้อเสียคือ ต้องใช้เทคนิคเครื่องมือและอุปกรณ์ค่อนข้างซับซ้อนและต้องการความรู้และความชำนาญเป็นพิเศษจึงดำเนินการได้ แต่ข้อดีก็คือ หัวเชื้อที่ได้จะบริสุทธิ์ปราศจากเชื้อปนเปื้อน และได้สายพันธุ์เชื้อราที่เป็นพันธุ์ดีที่ได้คัดเลือกสายพันธุ์เหมาะสมแล้วมาใช้และมีประสิทธิภาพ
จากข้างต้นเป็นรายละเอียด และแนวทางปฏิบัติที่เสริมต่อจากเมื่อวาน ซึ่งค่อนข้างที่เป็นเทคนิควิชาการนิดหนึ่งนะครับ ต้องขออภัยเป็นอย่างสูง แต่ผมก็ได้พยายามที่จะนำเสนอให้อ่านแล้วเข้าใจได้ง่ายครับ สำหรับตัวอย่างประกอบขอเป็นวันพรุ่งนี้นะครับ เพราะวันนี้รู้สึกเป็นเรื่องเล่าที่ยาวแล้ว เกรงว่าท่านจะเหนื่อยสายตา
ขอบคุณครับ
อุทัย อันพิมพ์
อุทัย อันพิมพ์
ความเห็น (5)
ทฤษฎีเหล่านี้ work ในสภาพใดบ้าง กับพืชใด อายุสักเท่าไหร่
แค่นี้ภาพยังไม่ชัดพอในการทำงานจริง
เรียน ผศ.ดร.แสวง รวยสูงเนิน
ขอบคุณมากครับอาจารย์ แต่ในเบื้องต้นผมขอเรียนอย่างนี้ครับ
- เห็ดที่สามารถเกิดได้ในสภาพแวดล้อมของเมืองไทยมีมากมายหลายชนิด แต่ที่ผมสนใจศึกษาและมีข้อมูล จะเป็นเห็ดที่นิยมในการบริโภค ได้แก่ เห็ดเผาะ เห็ดระโงก และเห็ดผึ้ง
- การเพาะปลูกสามารถทำได้ตลอดฤดูกาล ขึ้นกับปัจจัยความพร้อมของเกษตรกร และเชื้อเห็ด
- เห็ดทั้ง 3 ชนิดสามารถเจริญเติบโตได้กับกลุ่มของไม้ Dipterocarp (ต้นยางนา พลวง ชาด กะบาก พยอม รัง) และ หูลิง แค เหมือด หว้า ฯลฯ
- การปลูกเชื้อสามารถใส่ได้ต้งแต่ระยะต้นกล้า และต้นโต หากเป็นต้นกล้าพบว่ากลุ่มที่ใส่เชื้อเห็ดเข้าไปจะทำให้โตเร็วขึ้น และจะให้ผลผลิตเห็ดตอนต้นไม้โตประมาณ 2-5 ปี แล้วแต่ชนิดของไม้ หากเป็นต้นที่โตก็จะสามารถเห็นผลผลิตได้ในฤดูกาลต่อไป
แต่อย่างไรก็ตามในการจัดการความรู้เรื่องเห็ดป่า เราต้องมีความเข้าใจในธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และความต้องการของเห็ด อีกทั้งการทำให้เกิดดอกเห็ดเป็นเรื่องที่ละเอียดอ่อน จึงค่อยๆ เริ่มทำความเข้าใจ และเรียนรู้ จะเกิดความชำนาญต่อไปครับ
ด้วยความเคารพ
อุทัย อันพิมพ์
ขอรายละเอียดได้ไหมครับเกี่ยวกับวิธีเพาะเห็ดที่คุณ อุทัย มีอยู่ครับ
ขอ email หน่อยครับ
ขออนุญาตครับอาจารย์เห็ดหล่มหรือเห็ดไค เพาะแบบเดียวกันไหมครับ? ขอบคุณครับ
ขออนุญาตครับอาจารย์เห็ดหล่มหรือเห็ดไค เพาะแบบเดียวกันไหมครับ? ขอบคุณครับ