ร่วมรับการประเมินหลักสูตร (มคอ.๗)

วันที่  ๑๗ กรกฎาคม ๒๕๖๑ มีการประเมินหลักสูตรประจำปีการศึกษา  (ประเมิน มคอ.๗) ผมมาทำหน้าที่เป็นกรรมการประจำหลักสูตร ระหว่างเข้าร่วม ผมจะจับประเด็นๆ สำคัญ ๆ  ที่ท่านประธานผู้ประเมิน (ตัวแทน สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา (สกอ.)) ได้ให้คำแนะนำไว้  เพื่อประโยชน์ต่อการเรียนรู้ต่อไป

๑)  รูปแบบ ของ มคอ.๗

• สกอ. กำหนดรูปแบบชัดเจน ว่าต้องจัดทำ มคอ.๗ อย่างไร  ต้องมีหน้าลายมือชื่อของใครบ้าง 
• หลักสูตรที่เรากำลังรับการประเมิน ใช้เกณฑ์ประเมินของ สกอ. ปี พ.ศ. ใด?
• หากหลักสูตรปัจจุบันปรับปรุงหลังปี พ.ศ. ๒๕๕๘ ให้ใช้รูปแบบการทำ มคอ.๗ หากหลักสูตรยังไม่ยังไม่ครบวงรอบ ๕ ปี ในการปรับปรุง ยังไม่ได้ปรับปรุง  ให้ใช้รูปแบบ มคอ.๗ ตามเกณฑ์ สกอ. ปี ๒๕๔๘
• รูปแบบใหม่ จะมีการเช็คลิสท์ว่า ผลงานในรอบ ๕ ปี มีกี่เรื่อง  

๒) หมวดที่ ๑ ของ มคอ.๗  ข้อมูลทั่วไป 

• กรรมการประจำหลักสูตร ป.ตรี ต้อง ๕ คน  คุณสมบัติเบื้องต้นคือ ต้องเป็นอาจารย์มหาวิทยาลัย และมีผลงานเผยแพร่อย่างน้อย ๑ ผลงาน ภายใน ๕ ปี 
• จำนวนกรรมการประจำหลักสูตรจะต้องครบถ้วน ๕ คน ตลอด ๕ ปี หากมีการย้ายเข้า-ออก ต้องมีการทำเรื่องขออนุมัตจากสภามหาวิทยาลัย 
• เกณฑ์ใหม่ พ.ศ. ๒๕๕๘  จะเรียกอาจารย์ "ผู้รับผิดชอบหลักสูตร" ที่เขียนไว้ใน มคอ.๒ ว่า "อาจารย์ประจำหลักสูตร" 
• ผลงานของอาจารย์ประจำหลักสูตร 
• การเผยแพร่ในที่ประชุม (Proceeding) ผลงานระดับชาติ ๐.๒ ระดับนานาชาติ ๐.๔ ....   ผมเห็นว่าเกณฑ์นี้ น่าจะใช้เฉพาะองค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์กายภาพ ที่ไม่มีมิติของสังคมหรือวัฒนธรรมเกี่ยวข้อง   แต่หากเป็นสาขาด้านสังคมหรือมนุษย์ศาสตร์ ควรจะใช้เกณฑ์คะแนนระดับเดียวกันเลยคือ ๐.๔ ทั้งสองระดับ (อย่าเหมาเข่งแบบไม่มีเหตุผล ไม่มีคนอ่าน)
• ผลงานที่นำมาใส่ไว้ใน มคอ.๗ ต้องเผยแพร่ภายในปีการศึกษาที่ขอรับการประเมิน  เช่น  ประเมินประจำปีการศึกษา ๒๕๖๐  ผลงานที่เผยแพร่หลังจากวันที่ ๑ สิงหาคม ๒๕๕๙ เท่านั้นที่จะเป็นไปตามเกณฑ์ 
• วารสารต้องอยู่ในฐานข้อมูล Scopus (1.0) หรือ TCI  (Thaiand Citation Index) (TCI กลุ่ม 1=0.8, TCI กลุ่ม 2 = 0.6)
• ผลงานที่กรรมการประจำหลักสูตรมีชื่อซ้ำกัน จะสามารถนำมานับคะแนนได้เพียงครั้งเดียว

๓) หมวดที่ ๒ อาจารย์

• ๒.๑) คุณภาพอาจารย์  ตัดสินด้วย ๓ องค์ประกอบ คือ ร้อยละอาจารย์ที่จบปริญญาเอก  ร้อยละอาจารย์ที่มีตำแหน่งวิชาการ  และผลงานวิชาการในวงรอบของอาจารย์   ... คิดเทียบเป็นคะแนนเต็ม ๕ คะแนน ....  หากจะเป็นอาจารย์มหาวิทยาลัยต่อไป ต้องยอมรับเดิมตามทางนี้ไป 
• ๒.๒) รายงานผลการดำเนินงาน การบริหาร และพัฒนาอาจารย์   .... ฟังว่า ต้องการที่จะสร้างระบบและกลไกในการทำหน้าที่อาจารย์ในการพัฒนานิสิต หากสามารถเล่าเรื่องให้กรรมการเห็นชัดว่า มีการสร้างระบบอะไรเด็กดีขึ้นอย่างไร หากอาจารย์ท่านใหม่เข้ามา มีระบบให้ปฏิบัติตามและพัฒนาต่อไป   สกอ. กำหนดประเด็น (ในสมมติฐานของตน) ว่าระบบที่ดีต้องมี ๔ สิ่งต่อไปนี้ 
• ระบบการรับและแต่งตั้งอาจารย์ประจำหลักสูตร  .... คำแนะนำคือ ให้เขียนเป็นขั้นตอนและโฟลชาร์ท (Flochart)  เพื่อผู้ที่จะมาทำงานต่อไปเข้าใจและปฏิบัติพัฒนาต่อเนื่องได้เลย 
• ระบบบริหารอาจารย์ ... คือ การบริหารจัดการบทบาทหน้าที่ของอาจารย์ในการบริหารหลักสูตร  มีการประชุม 
• ระบบบริหารงานวิจัย ... คือ กระบวนการตั้งแต่ต้นจนจบในการ 
• ระบบส่งเสริมและพัฒนาอาจารย์ ...  เป็นการส่งเสริมศักยภาพในการผลิตบัณฑิต ส่งเสริมศักยภาพของอาจารย์ หรือส่งเสริมความก้าวหน้าทางวิชาชีพของอาจารย์ เช่น การส่งเสริมการเข้าสู่ตำแหน่งทางวิชาการ โดยใช้ระบบพี่เลี้ยง  ฯลฯ
• ๒.๓) รายงานผลการดำเนินงาน ผลที่เกิดกับอาจารย์  

เสียดายที่ไม่สามารถอยู่ร่วมได้ตลอดการประเมิน  จึงไม่สามารถจะนำเอาคอมเมนต์กรรมการแชร์  แต่หลังจากร่วมในภาคเช้า  เกิดแรงบันดาลใจจะสรุปตีความไว้ตรงนี้ว่า  สกอ. เขากำลังทำอะไรเพืี่ออะไรกันแน่ (ตามความเข้าใจของตนเอง)

ประเด็นทั้งหมดที่อยู่ในรูปแบบ มคอ.๗ ที่ สกอ.กำหนด (๒๕๔๔) มีดังนี้ครับ

• หมวดที่ ๑ ข้อมูลทั่วไป  สกอ.กำหนดไว้  หากไม่เป็นตามนั้น หลักสูตรไม่ผ่านการรับรองตั้งแต่แรก 
• หมวดที่ ๒ อาจารย์ 
• ๒.๑) คุณภาพอาจารย์   วัดด้วยเกณฑ์ ๓ ข้อ ดังกล่าวไปแล้วคือ  วุฒิการศึกษา ตำแหน่งวิชาการ และผลงานตีพิมพ์  .... (ไม่มีเกณฑ์ด้านคุณธรรมอยู่ในนั้น)
• ๒.๒) การบริหารและพัฒนาอาจารย์  เช็คว่า  รับอาจารย์ประจำฯ ยังไง  แบ่งหน้าที่กันบริหารหลักสูตรฯ อย่างไร บริหารการวิจัยอย่างไร ส่งเสริมหรือพัฒนาอาจารย์อย่างไร 
• ๒.๓) รายงานผลที่เกิดกับอาจารย์ และความพึงพอใจของอาจารย์ 
• หมวดที่ ๓ นิสิตและบัณฑิต 
• ๓.๑) ระบบรับนิสิต 
• ๓.๒) การเตรียมความพร้อมก่อนเข้าศึกษา 
• ๓.๓) รายงานผลการดำเนินการส่งเสริมและพัฒนานิสิต
• การควบคุมดูแลให้คำปรึกษา
• ระบบพัฒนาศักยภาพนิสิตและการเสริมสร้างทักษะในศตวรรษที่ ๒๑
• กิจกรรมนอกห้องเรียน
• กิจกรรมในห้องเรียน
• ๓.๔) รายงานผลการประเมินคุณภาพบัณฑิตตามกรอบ TQF  เช็ค ความสำเร็จ ๕ ด้าน + ๑ ทักษะการจัดการเรียนรู้ 
• ๓.๕) รายงานผลภาวการณ์ได้งานทำของบัณฑิต ....  ข้อนี้สำคัญที่สุด 
• ๓.๖) รายงานผลที่เกิดกับนิสิต ได้แก่ การคงอยู่ การสำเร็จการศึกษา และความพึงพอใจ
• หมวดที่ ๔ ข้อมูลสรุปรายวิชา  
• ๔.๑) แสดงตารางผลการศึกษา (เกรด) ว่ามี A กี่คน B กี่คน
• ๔.๒) มีวิชาใดมีผลการเรียนไม่ปกติหรือไม่ 
• ๔.๓) รายวิชาที่สอนเนื้อหาไม่ครบ 
• ๔.๔) รายวิชาที่มีการประเมินคุณภาพการสอน และปรับปรุงแผนการสอนจากผลการประเมิน
• ๔.๕) ประสิทธิผลของกลยุทธ์การสอน 
• ๔.๖) การปฐมนิเทศอาจารย์ใหม่
• ๔.๗) กิจกรรมการพัฒนาวิชาชีพของอาจารย์ 
• ๔.๘) การออกแบบหลักสูตรและสาระของรายวิชาในหลักสูตร 
• ๔.๙) รายงานผลการวางระบบผู้สอนและการจัดการเรียนการสอน
• ๔.๑๐) รายงานผลการดำเนินงาน การประเมินผู้เรียน 
• ๔.๑๑) รายงานผลการดำเนินงาน ผลการดำเนินหลักสูตรตามกรอบ TQF
• หมวดที่ ๕ การบริหารหลักสูตร
• ๕.๑) การบริหารหลักสูตร 
• ๕.๒) รายงานผล สิ่งสนับสนุนการเรียนรู้ 
• หมวดที่ ๖ ข้อคิดเห็น
• ๖.๑) ข้อคิดเห็นของกรรมการประเมินหลักสูตรเกี่ยวกับ คุณภาพ 
• ๖.๒) สรุปการประเมินหลักสูตรจากผู้สำเร็จการศึกษา
• ๖.๓) สรุปการประเมินหลักสูตรจากผู้เกี่ยวข้อง  (ผู้ใช้บัณฑิต)
• หมวดที่ ๗ การเปลี่ยนแปลงที่มีผลกระทบต่อหลักสูตร 
• ๗.๑) การเปลี่ยนแปลงภายใน
• ๗.๒) การเปลี่ยนแปลงภายนอก
• หมวดที่ ๘ แผนการดำเนินงานเพื่อพัฒนาหลักสูตร
• ๘.๑) บันทึกแผนปฏิบัติการประจำปี
• ๘.๒) ความก้าวหน้าของการดำเนินงานตามแผนและข้อเสนอแนะในการพัฒนาหลักสูตร 

ข้อสังเกตเชิงวิพากษ์

เพราะไม่เคยศึกษาละเอียดและลงมือเขียน มคอ.๗ ด้วยตนเอง (เพราะไม่เคยเป็นประธานหลักสูตร)  จึงมีหลายประเด็นที่เพิ่งเห็นและเข้าใจความเชื่อมโยงทางเจตนาของ สกอ. ต่อ มคอ.๒ มคอ.๓ และ มคอ.๗  อย่างไรก็ดี ก็มีข้อคิดเห็นเชิงวิพากษ์ ดังนี้  

• ระบบการผลิตบัณฑิตแบบ OBE ที่กำลังรณรงค์กัน (ผมเขียนไว้ที่นี่) บอกว่า สิ่งที่เป็นเป้าหมายของการผลิตบัณฑิตคือการได้งานทำ  แต่ในเกณฑ์ของ สกอ. มคอ.๗ เรื่องนี้เป็นเพียง ข้อท้ายๆ ในหมวดที่ ๓ 
• สิ่งที่เน้นใน มคอ.๓ คือ Learning Outcome ทั้ง ๕ ด้าน ไม่สอนคล้องกับการกำหนด "คุณภาพ" ของอาจารย์  ขาดด้าน "คุณธรรม" ไป ... คงจะมองว่ามีอยู่แล้วในจรรยาบรรณอาจารย์ 
• กรรมการประเมิน มคอ.๗ มีพลังขนาดที่สามารถระดับกำหนดทิศทางหลักสูตรได้เลย เพราะ ข้อสุดท้าย กำหนดไว้ชัดว่า หากแนะนำอะไรไว้ ต้องให้ทำตาม ไม่ทำตามจะเสียคะแนน  ดังนั้น  กรรมการผู้ประเมินต้องเป็นปราชญ์ผู้ชี้ทางในสาขาที่เกี่ยวข้องเท่านั้น ... 
• การประเมินแบบนี้ ไม่น่าจะเรียกได้ว่า การประเมินเพื่อพัฒนา เพราะทุกประเด็นต้องตัดสินตอนท้ายให้กลายเป็นคะแนนได้-ตก ตามเกณฑ์ของสกอ.  ไม่ได้ปรับเมินพัฒนาการหรือลักษณะของการปรับตัว

โดยภาพรวม  การประเมินแบบนี้อาจจะหายไปเร็วๆ นี้  เพราะจะมีผู้มาเรียนก็เฉพาะหลักสูตรที่จบไปมีงานทำเท่านั้น