เล็บมือนางนี้หนึ่ง นขา เรียมฤๅ
ต้องดั่งต้องบุษบา นิ่มน้อง
ชงโคคิดชงฆา นุชนาฏ เหมือนฤๅ
เรียมระเมียรเดื่อปล้อง ดั่งปล้องศอสมรฯ
จากวรรณคดีเรื่องลิลิตตะเลงพ่าย ของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ตอนพระมหาอุปราชยกทัพมีลักษณะเป็นสำนวนนิราศที่ไพเราะงดงาม พรรณไม้ในโคลงบทนี้ได้แก่ ดอกเล็บมือนาง ดอกชงโค มะเดื่อ ส่วน"ต้องดั่งต้องบุษบา นิ่มน้อง" นั้น นักเรียนมักจะเข้าใจว่าเป็น"บุษบา"ซึ่งหมายถึงดอกไม้โดยทั่วไป
"ต้อง" คำแรกเป็นคำนาม หมายถึง"มะต้อง"
"ต้อง" คำหลังเป็นคำกริยา มีความหมายว่า แตะต้อง สัมผัส
"มะต้อง" เป็นคำโบราณ หมายถึงต้น"กระท้อน" สะท้อน ก็เรียก
ภาษาถิ่น-พายัพ เรียกว่า "มะติ๋น"
กระท้อนเป็นไม้ผลเขตร้อน มีถิ่นกำเนิดอยู่ในบริเวณเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เป็นผลไม้ตามฤดูกาล ให้ผลระหว่างเดือน พฤษภาคม - กรกฎาคม ภายหลังมะม่วงวาย ก่อนลำไยจะให้ผล
แม้ว่าจะไม่ใช่ผลไม้ยอดนิยมเช่นทุเรียน ราชาแห่งผลไม้ หรือ มังคุด ราชินีแห่งผลไม้ แต่กระท้อนก็เป็นผลไม้ที่มีรสชาติเฉพาะตัวน่าลิ้มลอง พันธุ์ที่ปลูกมากและเป็นที่นิยมสูงสุดในจังหวัดนนทบุรีได้แก่กระท้อนพันธุ์ปุยฝ้าย ซึ่งมีผลใหญ่ เนื้อเป็นปุยนุ่มนวล รสชาติดี
นอกจากการรับประทานผลสดแล้ว กระท้อนยังสามารถนำมาทำอาหารคาวหวานได้หลากหลายชนิด เช่น แกงคั่วกระท้อน ยำกระท้อน ตำกระท้อน น้ำพริกกระท้อน กระท้อนแช่อิ่ม กระท้อนลอยแก้ว กระท้อนกวน กระท้อนทรงเครื่องฯลฯ
กระท้อนเป็นผลไม้ตามฤดูกาลไม่ได้มีตลอดทั้งปี ช่วงนี้กระท้อนกำลังเริ่มออกสู่ตลาด ควรรีบไปซื้อหามาลิ้มลอง ก่อนที่กระท้อนจะวายและต้องรอไปจนถึงฤดูกาลหน้า
ร้อยกรอง : ลิลิตตะเลงพ่าย สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
สถานที่ : สวนพฤกษศาสตร์ โรงเรียนพิชญศึกษา ปากเกร็ด นนทบุรี
ภาพ : นายทวยเทพ ถวัลย์ภิญโญ ฝ่ายประชาสัมพันธ์ โรงเรียนพิชญศึกษา
จะน่าเสียดาย..หากว่า..พืชชนิดนี้..อาจจะ..สูญพันธุ์ไปจาก โลกนี้..เพราะเรื่องสิ่งแวดล้อมและรสนิยมในการกิน..ปัจจุบัน