ป่าโคกข่าว อำเภอชื่นชม จังหวัดมหาสารคาม

ข้อมูลทั่วไปเกี่ยวกับป่าโคกข่าว

ป่าโคกข่าว เป็นผืนป่าที่เกี่ยวข้องกับวิถีชีวิตของคนในอำเภอชื่นชม ทั้งด้านอาหาร อากาศ สมดุลของธรรมชาติ และการพึ่งพาอาศัยป่าเพื่อดำเนินชีวิตในด้านต่างๆ โดยได้รับการประกาศเป็นป่าสงวนแห่งชาติเมื่อปีพ.ศ 2506 ในเขตพื้นที่ครอบคลุม 1 อำเภอชื่นชม 1 เขตจังหวัดมหาสารคามมีพื้นที่รวมทั้งหมด 5,387 ไร่ พื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติป่าโคกข่าวเป็นป่าไม้เบญจพรรณที่อุดมสมบูรณ์มีพื้นที่ครอบคลุม 3 ตำบล 9 หมู่บ้านประกอบด้วย บ้านนาคำน้อย บ้านส้มกบ บ้านผักแว่น หมู่ที่ 3 และหมู่ที่ 4 ตำบลเหล่าดอกไม้ บ้านโคกอินทนิล บ้านหลุบแซง บ้านหนองกุง บ้านน้ำจันทร์ บ้านโคกกลาง บ้านหนองหว้า ตำบลชื่นชม อำเภอชื่นชม จังหวัดมหาสารคามซึ่งแต่เดิมนั้นเป็นแหล่งไม้ใช้สอยประชาชนมีการตัดไม้แผ้วถางป่าโดยรอบ เพื่อนำมาทำการเกษตรซึ่งในพื้นที่ป่าแห่งนี้กลายเป็นแหล่งอาหารทั้งเห็ดและพืชผักสมุนไพร รวมทั้งสัตว์ป่าขนาดเล็ก เช่น สุนัขจิ้งจอก กระต่าย นก หนู ต่างๆสถานที่เลี้ยงสัตว์ในอดีตป่าโคกข่าวได้มีการใช้ประโยชน์อย่างขาดการควบคุมสภาพป่าเสื่อมโทรมไปเรื่อยๆจนกระทั่งปี พ.ศ 2537 สำนักงานป่าไม้เขตจังหวัดมหาสารคามสำนักงานป่าไม้เขตจังหวัดขอนแก่นส่วนป้องกันและปราบปรามที่ 2 ภาคตะวันออกเฉียงเหนือกองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในภาค 2 ส่วนที่ 1 จะทำโครงการฝึกอบรมราษฎรอาสาพิทักษ์ป่า (รสปท.)

นอกจากนี้แล้วยังมีองค์กรทั้งภาครัฐและเอกชนได้ให้ความร่วมมือช่วยเหลืออาทิเช่นการปิโตรเลียมแห่งประเทศไทย (ปตท.) ได้ส่งเจ้าหน้าที่เข้ามาแนะนำให้ความรู้ราษฎรในเขตพื้นที่รอบรอบๆป่า มีการจัดตั้งโครงการหมู่บ้าน ปตท. พัฒนาช่วยเหลือในเรื่องแหล่งอาหารใกล้ตัวจะทำโครงการเลี้ยงปลาเลี้ยงกบในครอบครัวขึ้น รวมทั้งให้ทุนการดำเนินการจัดตั้งกองทุนทั้ง 9 หมู่บ้านเพื่อช่วยเหลือราษฎรอีกครั้งหนึ่ง ศูนย์พัฒนาชนบทผสมผสานมหาสารคาม ศูนย์มีชัยก็นับเป็นอีกองค์กรที่มีบทบาทสำคัญต่อการฟื้นฟูสภาพป่าโคกข่าวโดยเข้าช่วยเหลือให้ความรู้แก่ราษฎรอย่างต่อเนื่อง

ในส่วนราชการอำเภอชื่นชมทุกหน่วยงาน องค์การบริหารส่วนตำบลเหล่าดอกไม้ เทศบาลตำบลหนองกรุง องค์การบริหารส่วนตำบลชื่นชมรวมทั้งองค์การบริหารส่วนจังหวัดมหาสารคามได้จัดงบประมาณเพื่อฟื้นฟูป่าจัดโครงการฝึกอบรมรวมทั้งโครงการปลูกต้นไม้ทดแทน ก็ทำทุกวิถีทางที่จะฟื้นฟูป่าไม้ให้กลับมาเป็นสภาพที่สมบูรณ์โดยเร็ว จากความพยายามของหน่วยงานภาครัฐและภาคเอกชนที่กล่าวมานี้ ทำให้เกิดผลสัมฤทธิ์อย่างยิ่งราษฎรเกิดจิตสำนึกและหวงแหนในทรัพยากรป่าไม้ ที่เสื่อมโทรมให้กลับคืนสู่ความเขียวชอุ่มอุดมสมบูรณ์โดยเร็ว

ปัจจุบันสภาพป่าไม้โคกข่าว ได้รับการฟื้นคืนชีพเขียวชอุ่ม ต้นไม้กำลังเจริญงอกงามสัตว์ป่ามีที่พักพิงอาศัยและได้ขยายพันธุ์ไปพอสมควร เกิดแหล่งเก็บพักน้ำจากแรงกายแรงใจของราษฎรทำให้มีแหล่งของสัตว์น้ำสร้างความชุ่มชื้นให้แก่พื้นดิน ต้นไม้กำลังเจริญงอกงามได้ดี ทั้งนี้พลังที่สำคัญคือองค์กรราษฎรอาสาสมัครพิทักษ์ป่าที่เข้มแข็ง ทุ่มเทแรงกายแรงใจอุทิศเวลาให้กับพื้นป่า และจะรักษาไว้ให้ยั่งยืนสืบไป อนึ่งในการดูแลรักษาป่าไม้ในเขตป่าชุมชนแห่งนี้ได้รับความร่วมมือจากกลุ่มชาวบ้านในแต่ละหมู่บ้านการดูแลป่าจะให้ต่อเนื่องชาวบ้านต้องมีความรู้ในการดูแลและตรวจสอบในกรณีต่างๆจึงทำให้มีการจัดการฝึกอบรมโดยตัวแทนชาวบ้านแต่ละตำบลแต่ละหมู่บ้านต่างๆที่เข้าร่วมอบรมให้มีความรู้เกี่ยวกับอาชีพและการดำเนินชีวิตของชาวบ้านและความเป็นอยู่ที่ดีในหมู่บ้านทำให้ชาวบ้านมีความรู้เกี่ยวกับป่าที่ดีขึ้น

จากความร่วมมือทั้งหลายทั้งปวงเหล่านี้ตลอดทั้งการเสียสละแรงกายแรงใจพ้นจากความพยายามของความตั้งใจในขบวนการปลูกป่าการดูแลรักษาตลอดระยะเวลาที่ผ่านมาส่งผลให้องค์กรราษฎรอาสาสมัครพิทักษ์ป่าเพื่อรักษาชีวิตป่าโคกข่าว (รสทป.) ได้รับพระราชทานธงพิทักษ์ป่าเพื่อรักษาชีวิตชั้นที่ 1  เมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายนพ. ศ. 2543 ณ วัดผาน้ำทิพย์จังหวัดร้อยเอ็ดจากสมเด็จพระบรมราชินีนาถแสดงได้ว่าผืนป่าโคกข่าวได้รับการเยียวยาดูแลรักษาอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้ของหมู่บ้านของชาติเป็นส่วนรวมโดยร่วมแรงใจการอนุรักษ์ป่าไม้ในชุมชนของตนรักษาชีวิตสัตว์ป่ารักษาสิ่งแวดล้อมโดยไม่เข้าไปตัดไม้ทำลายป่าเท่าฐานทำไร่เลื่อนลอยหรือล่าสัตว์จนเป็นที่ยอมรับระดับจังหวัดนับเป็นความภาคภูมิใจของเหล่าพสกนิกรชาวอำเภอชื่นชมที่ได้รับจนหาเปรียบมิได้ จากรางวัลเกียรติยศที่ยิ่งใหญ่ในครั้งนี้ส่งผลต่อการดำเนินงานที่ต่อเนื่องของพี่น้องกลุ่มราษฎรอาสาสมัครพิทักษ์ป่า  เพื่อชีวิตอำเภอชื่นชม มีพลังแรงใจที่จะมุ่งไปฟื้นฟูผืนป่าแห่งนี้ให้มีสภาพที่อุดมสมบูรณ์ให้สรรพสัตว์ได้มีที่อยู่อาศัย ตลอดทั้งการขยายพันธุ์ที่แพร่หลายต้นไม้ได้เจริญงอกงามไม่มีที่สิ้นสุด สุดท้ายผู้อยู่อาศัยได้รับประโยชน์อย่างยั่งยืน

 

ผืนป่าแห่งธัญญาหารและสมุนไพร

ป่าโคกข่าวมีพื้นที่ประมาณ 5,000 87 ไร่ สภาพเป็นป่าไม้เบญจพรรณประกอบด้วยป่าไม้เต็งรังมีความหลากหลายทางชีวภาพมีพันธุ์ไม้ชนิดต่างๆขึ้นอยู่มากมาย เช่นไม้เต็ง ไม้รัง ไม้ประดู่ ไม้พวง ไม้กระบาก ศึกษาพันธุ์ไม้ต่างๆ

ภายในบริเวณป่าโคกข่าว การทางทิศใต้ของสันปันน้ำเป็นแนวลาดเอียงจากการไหลของน้ำทำให้เกิดร่องดินเป็นคอแพงมากมายราษฎรได้ทำฝายกั้นน้ำเพื่อกักเก็บน้ำไว้ใช้สำหรับสัตว์เลี้ยง เป็นที่อาศัยของปลาและสัตว์ป่า ได้อาศัยและทำให้ผืนดินมีความชุ่มชื้นทำให้ต้นไม้เจริญเติบโตได้ดีและราษฎรยังได้แหล่งหาอาหาร และเป็นพื้นที่แหล่งเรียนรู้ เกิดสถานที่พักผ่อนหย่อนใจจึงถือว่าได้รับประโยชน์เป็นอย่างยิ่งต่อวิถีชีวิตของราษฎรในพื้นที่ใกล้เคียง

นอกจากนี้แล้วป่าโคกข่าวมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวกล่าวคือ พื้นดินเป็นดินที่มีสีแดงจัด เมื่อมองดูจะเกิดภาพตัดระหว่างความเขียวชอุ่มของแมกไม้นานาพันธุ์ ประกอบด้วยห้วยแอ่งขอบคุณคันดิน ร่องลึกของทางน้ำไหล ทำให้เกิดความสวยงามตามธรรมชาติ จนมีผู้ที่ดื่มด่ำกับความงามของธรรมชาติเหล่านี้ได้ตั้งสมญานามให้ว่า ป่าทับทิม

นอกจากนี้ยังมีเห็ดชนิดต่างๆดังมีคำกล่าวว่า ป่าโคกข่าวคือ supermarket  ป่าโคกข่าวมีความอุดมสมบูรณ์  ป่าโคกข่าวมีความอุดมสมบูรณ์ป่าโคกข่าวมีความอุดมสมบูรณ์ ตลอดระยะเวลา 7 ถึง 8 ปีมานี้ยังไม่เคยเกิดไฟป่าเลย  ปีมานี้ยังไม่เคยเกิดไฟป่าเลย ด้วยเหตุนี้จึงทำให้เกิดเห็ดชนิดต่างๆมากมายเป็นอาหารให้กับคนทั่วไป จนกลายเป็นสินค้าสร้างรายได้ให้กับราษฎรการดำเนินงานขององค์กรชุมชนรักษาป่า ดำเนินกิจกรรมตั้งแต่ พ.ศ. 2542 อย่างต่อเนื่อง ราษฎรในเขตพื้นที่รอบป่าโคกข่าวเกิดความตระหนักและเห็นคุณค่าของการอนุรักษ์ป่า มีการป้องกันไฟป่า การตัดไม้ทำลายป่า ทำให้ป่ามีความอุดมสมบูรณ์ขึ้นจากผลของอุดมสมบูรณ์ของป่า ทำให้มีสัตว์ป่ามาอาศัยอยู่หลายชนิด มีสุนัขจิ้งจอกกระต่ายกระแตนกต่างๆงูเห็ดมีสมุนไพรและพืชผักอาหารป่าตามธรรมชาติ ราษฎรได้อาศัยเป็นแหล่งอาหารทำให้มีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น ทำให้ราษฎรรักและหวงแห่งป่าอันเป็นสมบัติของชุมชน

 

ความสำคัญและลักษณะเด่นของป่าโคกข่าว

1) เป็นแหล่งอาศัยและหล่อเลี้ยงชีวิตของสัตว์มากมายหลายชนิดทั้งที่อาศัยทั้งในและนอกพื้นป่า

2) เป็นแหล่งต้นน้ำไหลลงสู่อ่างเก็บน้ำห้วยโสกไร่

3) เป็นแหล่งอาหารธัญญาหารอันอุดมสมบูรณ์

4) เป็นแหล่งศึกษาเรียนรู้วิจัยทางธรรมชาติ

5) เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศ

6) เป็นแหล่งรวมสมุนไพรพื้นบ้าน

การบริหารจัดการเพื่ออนุรักษ์ผืนป่าโคกข่าว

1) การจัดการป่าไม้เพื่อเก็บพื้นป่าไม้เป็นต้นน้ำลำธาร โดยมีการก่อสร้างคันดินกั้นและกักเก็บน้ำให้มีน้ำใช้ตลอดปีมีการเลี้ยงสัตว์และการกักเก็บให้พืชได้ดูดซับเป็นหลังอาหารตลอดปี เช่นสร้างแนวคันดินกั้นน้ำและกักเก็บน้ำฝายโสกใหญ่ เป็นต้น

2) งานจัดการป่าไม้เพื่อป้องกันการพังทลายของดิน โดยมีการจัดทำฝายกั้นน้ำเป็นช่วงๆ เพื่อลดความเชี่ยววกราดของกระแสน้ำที่ชะล้างผิวหน้าดิน และกั้นบริเวณพื้นที่เสี่ยงสำหรับการพังทลายของดิน

3) งานจัดการป่าชุมชนเพื่อการผลิตอาหารสมุนไพรและของป่าอื่นๆ ผักและสมุนไพรในป่าเช่น ผักติ้ว ผักอีรอก(บุกหรือบอนป่า) ดอกกระเจียว เห็นตะไคขาว เป็นต้น

4) งานจัดการป่าเพื่อการเพิ่มจำนวนต้นไม้ในป่า โดยในแผนงานรักษาป่าโคกข่าวมีข้อตกลงเป็นมาตรการเดียวกันว่าจะไม่มีการตัดไม้ทำลายป่าเพื่อนำไปใช้สอยอย่างเด็ดขาด ยกเว้นการเก็บหาปืนจากต้นไม้ที่ตายแล้วเท่านั้นและผู้ที่จะเข้าไปเก็บฟืนได้ต้องได้รับอนุญาตจากผู้ดูแลป่า ซึ่งจะจำกัดปริมาณในแต่ละครั้งเป็นรายกรณีไป แผนการอนุรักษ์ป่าโคกข่าวเน้นการปลูกป่าเพิ่มเติม โดยใช้พันธุ์ไม้ที่เหมาะสมกับสภาพพื้นที่ เช่น การปลูกต้นยางนา เป็นต้น

5) งานจัดการป่าเพื่ออนุรักษ์สัตว์ป่า โดยมีการออกกฎระเบียบข้อปฏิบัติเกี่ยวกับการรักษาป่า โดยการติดป้ายประกาศทางเข้าป่าและประชาสัมพันธ์ผ่านหอกระจายข่าวหมู่บ้านให้ทราบโดยทั่วกันเป็นประจำ สัตว์ในป่าเช่น สุนัขจิ้งจอก แย้ งู กระต่าย บึง นก แมลงต่างๆ และสัตว์เลื้อยคลานต่างๆ เป็นต้น

6) งานป่าชุมชนเพื่อป้องกันภัยพื้นที่เสี่ยงภัย โดยมีการวางแผนสำรวจพื้นที่เสี่ยงภัยที่อาจเกิดจากการพังทลายของหน้าดิน และดำเนินการแก้ไขจุดเสี่ยงต่างๆ เช่น การก่อสร้างฝายกั้นน้ำ การเปิดช่องทางน้ำไหลที่เกิดจากการทับถมหรือกีดขวางทางไหลของน้ำไม่ให้น้ำเปลี่ยนทางเดิน

7) การจัดการป่าชุมชนเพื่อเป็นแหล่งพันธุกรรม โดยมีการจัดทำฐานข้อมูลเพื่อรวบรวมพันธุ์ป่าไม้ของป่าโคกข่าวเพื่อใช้ในการศึกษาวิจัยพันธุ์พืชโดยสถานศึกษารอบรอบป่าโคกข่าว เช่น โครงงานคุณธรรมเฉลิมพระเกียรติ เยาวชนไทยทำดีถวายในหลวง พันธุ์ไม้ดีที่ป่าโคกข่าวโดยกลุ่มต้นกล้าป่าโคกข่าว นักเรียนโรงเรียนบ้านส้มกบร่วมกับองค์การบริหารส่วนตำบลเหล่าดอกไม้อำเภอชื่นชมจังหวัดมหาสารคาม เป็นต้น

8) งานจัดการป่าชุมชนเพื่อเป็นเขตกันชน โดยมีการก่อสร้างถนนเป็นทางกันแนวเขตครบรอบป่าบริเวณป่าโคกข่าวเพื่อป้องกันการรุกล้ำแนวเขตป่า และจัดทำป้ายบอกแนวเขตและหลักเขตแดน ที่แสดงแนวเขตป่าอย่างชัดเจนรอบๆแนวเขตป่าโคกข่าว

9) การจัดการป่าชุมชนเพื่อการท่องเที่ยว โดยทางอำเภอชื่นชมจังหวัดมหาสารคามได้ส่งเสริมให้ป่าโคกข่าวเป็นสัญลักษณ์ของอำเภอชื่นชมดังคำขวัญของอำเภอที่ว่า ชื่นชมถิ่นคนดี กะหล่ำปลีและอ้อยหวาน ลำธารห้วยสายบาตร ธรรมชาติเห็ดป่าโคกข่าว กราบเจ้าหลวงปู่หิน และคำขวัญของป่าโคกข่าวที่ว่า เที่ยวน้ำตกโศก กินแกงเห็ดระโงกป่าโคกข่าว นอนเบิ่งดาวลานดินแตก

10) การควบคุมไฟป่าในพื้นที่ป่าชุมชน โดยมีงานป้องกันและควบคุมไฟป่า เช่นการจ้างผู้ดูแลรักษาป่า จากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่มีเขตติดกับป่าโคกข่าว มีการจัดทำถนนและแนวเขตกันไฟป่า จะทำหอคอยดูไฟเพื่อระวังและตรวจการณ์ทั่วไป จะทำป้ายรณรงค์การป้องกันไฟป่า ประชาสัมพันธ์งดการเผาหญ้าหรือเผาฟางเพื่อทำการเกษตรบริเวณรอบรอบป่าโคกข่าวให้ทราบโดยทั่วกัน เป็นต้น

11)  การมีส่วนร่วมในการพัฒนาป่าชุมชนของท้องถิ่น โดยองค์การปกครองส่วนท้องถิ่นและชุมชนมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ป่าโคกข่าว เช่นการตั้งงบประมาณจ้างเจ้าหน้าที่ดูแลรักษาป่าโคกข่าวตำบลละ 2 คน จัดการฝึกอบรม รสปท. จัดกิจกรรมปลูกป่าร่วมกัน เป็นต้น

12) แนวทางการจัดการอนุรักษ์ผืนป่าโคกข่าว ได้แก่ การอบรมให้ความรู้ประชาชนที่อาศัยอยู่บริเวณรอบป่าโคกข่าว นำประชาชนเข้าศึกษาดูงานชุมชนต้นแบบด้านการจัดการป่ายั่งยืน นำความรู้สู่การปฏิบัติจริงภายใต้แนวคิด “คนอยู่ได้ป่าอยู่รอด” และการขยายฐานความรู้แนวทางการทำหลุมพอเพียง

อ้างอิง

อำเภอชื่นชม จังหวัดมหาสารคาม. (2558). รายงานนำเสนอแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ การท่องเที่ยวเชิงนิเวศป่าโคกข่าว อำเภอชื่นชม จังหวัดมหาสารคาม. มหาสารคาม: อำเภอชื่นชม จังหวัดมหาสารคาม.

[ธีระวุฒิ ศรีมังคละ]

ตอนนี้กำลังจะพาเด็กๆเรียนรู้เรื่องอำเภอ ครับผม

[เพชรน้ำหนึ่ง]

-สวัสดีครับ

-ได้รับรู้เกี่ยวกับพื้นที่ป่าของอำเภอชื่นชมมาบ้างตามสื่อต่างๆ

-น่าสนใจมากๆ ครับ

-ขอบคุณสำหรับข้อมูลนะครับ.

[อ.ต๋อย]

นี่คือการบุกเบิกกระบวนการเรียนรู้ สู่ ความภาคภูมิใจในท้องถิ่น ที่สำคัญยิ่ง ... จะติดตามต่อไปครับ