หมอลําโสภา พลตรีกบฏผูมีบุญอีสาน แหงบานสาวะถี


อาจารยสุวิทยธีรศาศวัต ภาควิชาประวัติศาสตรและโบราณคดีคณะมนุษยศาสตรและสังคมศาสตรมหาวิทยาลัยขอนแกนได เขียนไวอยางนาสนใจเกี่ยวกับหมอลําโสภา พลตรีกบฏผูมีบุญอีสาน แหงบานสาวะถี กบฏหมอลําโสภา พลตรีพ.ศ. ๒๔๘๓ (รัชกาลที่๘) อีกหนึ่งตํานานของสาวะถีคําทํานายทานกอนโดนขอหากบฎ ที่เคยไดยินจากคนเฒาคนแกเลาใหฟงที่พอจําได มาปงเขา เสาออกดอก งอศอกคุยกัน เร็วกวามาซายามซาฮายกวาเกวียน หัวดําออกกอนหัวดอนตามหลัง ผูหญิงหาผัวคือ เจาหัวหาเงิน มารบแมนลูก ขาวปลูกบงอก พายเรือในนํ้าขาวหมา เอาไมตอยบักเขือเฮือนบมีซาน หลานบมีพอแมผัวเมียสิบ พอหนา สิบพอคายกมือไหวพอนา กบฏผูมีบุญอีสาน ๒๔๔๔­๔๕ เกิดขึ้นเพราะราษฎรไมพอใจการเก็บภาษีสวยจากชายฉกรรจคนละ ๔ บาท มิหนําซํ้ามาเกิดภัย แลงติดตอกัน ๒­๓ ปสวนขุนนางทองถิ่นไมพอใจการปฏิรูปการปกครองที่เอาอํานาจไปจากพวกเขาแลวยังเอาผลประโยชน คือ ภาษีที่เขาเคยไดสวนแบงมากไปจากพวกเขาดวย ประกอบกับการคุกคามจากฝรั่งเศส ทําใหไทยตองเสียดินแดนฝงซาย ไปทั้งหมด และเสียอธิปไตยบางสวนในเขต ๒๕ กิโลเมตร แลวยังมีขาวลือวา ฝรั่งเขามายึดกรุงเทพฯ พวกกบฏไดใชวิธีการ ขยายความเชื่อ เพื่อเพิ่มจํานวนผูเขารวมกระบวนการหลายอยาง ทั้งใชหมอลํา การบอกตอ แตที่นาทึ่งมาก การใช"จดหมาย ลูกโซ" คัดลอก "คําพยากรณ" ตอๆ กันไป ทําใหกบฏขยายตัวอยางกวางขวางถึง ๑๓ จังหวัด แตดวยอาวุธที่ทันสมัยกวา ของรัฐบาลไทยจึงสามารถปราบปรามลงอยางรวดเร็ว ภายใน ๒ เดือน โดยฝายรัฐบาลสูญเสียกําลังเพียงเล็กนอย หลังกบฏครั้งนั้นรัฐบาลไทยไดใหความสนใจในการพัฒนาภาคอีสาน โดยเริ่มจากการปฏิรูปการศึกษา พัฒนาการเกษตร และ สรางตํารวจภูธรขึ้นเปนแหงแรกของประเทศไทย แตกบฏผูมีบุญอีสานที่ขยายความเชื่อไดกวางขวางที่สุดคือ กบฏผูมีบุญอีสาน พ.ศ. ๒๔๔๔­๔๕ โดยมีผูตั้งตัวเปน "ผูมีบุญ" ถึง ๖๐ คน กระจายอยูถึง ๑๓ จังหวัด คือ อุบลราชธานี๑๔ คน ศรีสะเกษ ๑๒ คน มหาสารคาม ๑๐ คน นครราชสีมา ๕ คน กาฬสินธุสุรินทรจังหวัดละ ๔ คน รอยเอ็ด สกลนคร จังหวัดละ ๓ คน ขอนแกน นครพนม อุดรธานีชัยภูมิและบุรีรัมย จังหวัดละ ๑ คน(๑) เพราะเหตุใดการกบฏจึงขยายออกไปทั้งเกือบทุกจังหวัดของภาคอีสาน มากกวากบฏผีบุญทุกครั้ง พวก กบฏผูมีบุญนาจะมีวิธีการขยายความเชื่อเพื่อถึงคนเขามารวมใหมากที่สุด จึงเปนประเด็นที่นาสนใจซึ่งผูเขียนจะเนนใน บทความ แตเพื่อใหผูอานเขาใจภาพรวมของกบฏผูมีบุญครั้งนี้ทั้งหมดจึงจะกลาวถึงความหมายของกบฏผูมีบุญ สาเหตุของ การกบฏ เปาหมายของกบฏ การปราบปรามของทางการ และผลของกบฏครั้งนี้โดยใน ๕ ประเด็นหลังจะกลาวพอสังเขป สาเหตุของกบฏผูมีบุญอีสาน พ.ศ. ๒๔๔๔­๔๕ สาเหตุของกบฏผูมีบุญครั้งนี้มิไดเกิดจากสาเหตุเดียว แตเกิดจากสาเหตุหลายอยางประกอบกัน จากเอกสารเปนจํานวนมาก พอสรุปไดดังนี้ ๑. สาเหตุทางการเมือง อาจจําแนกได๒ ประการ คือ การเมืองภายนอกประเทศ ไดแกการขยายอํานาจอยางนากลัวของ จักรวรรดินิยมฝรั่งเศสสูอินโดจีน ยึดเวียดนามใตไปปกครอง ตอมาก็เขามายึดเขมรซึ่งเปนประเทศราชของไทยในปลายสมัย รัชกาลที่๔ (๒๔๑๐) ตอมาก็ยึดสิบสองจุไทยในพ.ศ. ๒๔๓๑ สมัยรัชกาลที่๕ และที่รุนแรงมากคือ ยึดฝงซายแมนํ้าโขง (คือ ประเทศลาวในปจจุบัน) ใน พ.ศ. ๒๔๓๖ หลังจากนั้นจากชองโหวของสนธิสัญญาไทย­ฝรั่งเศส ฉบับ ๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๓๖ ซึ่งฝรั่งเศสสรางขึ้น เพื่อจงใจที่จะขยายอํานาจเขามาในภาคอีสาน ทําใหไทยไมสามารถมีกําลังทหารในเขตรัศมี ๒๕ กิโลเมตรทางฝงขวา แมกระทั่งจะเก็บภาษีในพื้นที่ดังกลาวก็ไมได(๓) นอกจากนี้ขาราชการฝรั่งเศสและเอเยนตฝรั่งเศสยังใช กําลังขมเหงคนไทยและขาราชการไทยในภาคอีสานที่อยูในเขต ๒๕ กิโลเมตรดวย ตอมาก็เกิดขาวลือวา "ผูมีบุญจะมาแต ตะวันออก เจาเกาหมดอํานาจ ศาสนาก็สิ้นแลว...บัดนี้ฝรั่งเศสเขาไปเต็มกรุงเทพฯ แลว กรุงจะเสียแกฝรั่งเศสแลว"(๔) อํานาจที่ถดถอยลงของรัฐบาลไทยในสายตาของชาวอีสานจึงเห็นเปนโอกาสที่จะรวมพลังกันตอตานจึงไดเกิดขึ้น สวนประเด็นสาเหตุจากภายในก็คือ การปฏิรูปการปกครองของรัชกาลที่๕ เพื่อใหระบบการปกครองกระชับ สวนกลางสามารถ ควบคุมหัวเมืองไดเต็มที่โดยการสงขาหลวงใหญและขาราชการเปนจํานวนมากมาทํางานในภาคอีสาน ทําใหขุนนางทองถิ่น ไมพอใจ ยิ่งสวนกลางสงคนมาเก็บภาษีตางๆ โดยตรง ยิ่งทําใหขุนนางทองถิ่นไมพอใจยิ่งขึ้น เพราะผลประโยชนที่เคยไดรับ ลดลงมาก เชน ภาษีสวย หรือเรียกในตอนนั้นวา "เงินขาราชการ" ซึ่งชายฉกรรจอีสานจะตองเสียคนละ ๔ บาท ขุนนางทอง ิ่น ๗­๘ ตําแหนง ไดรับรวมกันเพียง ๕๕ สตางคหรือรอยละ ๑๓.๖๗ เทานั้น สวนกลางไดรับถึง ๓.๔๕ บาท หรือรอยละ ๘๖.๓๓(๕) ๒. สาเหตุดานสังคมเศรษฐกิจ ประเด็นที่สรางความเดือดรอนใหกับชาวอีสานเปนอันมาก คือ ภาษีสวยหรือเงินขาราชการที่ เก็บจากชายฉกรรจคนละ ๔ บาท (มูลคาปจจุบันประมาณ ๓,๕๐๐­๔๐๐๐ บาท) ที่เดือดรอนเพราะคนอีสานสมัยนั้นเกือบ ทั้งหมดมีชีวิตอยูไดโดยไมตองใชเงิน เพราะผลิตปจจัยสี่ไดเอง อยูในระบบเศรษฐกิจแบบพอเพียง มีแตคนที่อยูในเมืองซึ่งมี จํานวนนอยมากที่ตองใชเงิน ชายฉกรรจอีสานในชนบทจึงลําบากมากในการหาเงินมาเสียภาษีสวย ๔ บาท เชน ผูเฒาคน หนึ่งอายุเกือบ ๑๐๐ ปใหสัมภาษณผูเขียนเมื่อ ๒๓ ปที่แลววา ทานตองหาบไก๑๖ ตัว เดินทาง ๑๔๐ กิโลเมตร จากอําเภอ มัญจาคีรีเอาไปขายที่ตลาดเมืองโคราชตัวละ ๑ สลึง ไดเงินมาเสียภาษีสวย ๔ บาทดังกลาว สําหรับคนไมมีเงินเสียภาษีดัง กลาวก็ถูกเกณฑไปทํางานโยธา ๑๕ วัน เชน ขุดสระนํ้า (เชน บึงผลาญชัย จังหวัดรอยเอ็ด) สรางถนน สนามบิน ถางหญา ขางศาล เปนตน(๖) ประกอบกับชวงกอนเกิดกบฏผูมีบุญเกิดฝนแลงในมณฑลอีสานติดตอกัน ๒­๓ ป(๗) ยิ่งเปนการซํ้าเติม ความเดือดรอนใหกับชาวอีสาน เมื่อมีคนมาปลุกระดมในรูปหมอลํา ทําใหชาวอีสานเกิดความหวังวาจะมีชีวิตที่ดีขึ้น (นักการ เมืองไทยปจจุบันก็ทําอยางนี้) จึงมีชาวอีสานเปนจํานวนมากเชื่อตาม บางสวนก็เขารวมกระบวนการไปเลย เปาหมายของฝายกบฏผูมีบุญ เมื่อพูดถึงเปาหมายของฝายกบฏตองพิจารณาวาเปาหมายของใคร เพราะฝายกบฏมีหลายกลุมและหลายระดับ หากพิจารณา ในกลุมผูนํา อาจแบงได๓ กลุม กลาวคือ กลุมองคมั่นซึ่งเปนกลุมที่มีอํานาจมากที่สุด มีเขตอิทธิพลอยูในพื้นที่จังหวัด อุบลราชธานีอํานาจเจริญ และบางสวนของมุกดาหารและลาวใตริมแมนํ้าโขงฝงซายในปจจุบัน กลุมนี้มีเปาหมายชัดเจนมาก คือขับไลอํานาจของไทยออกไป โดยเฉพาะการยึดเมืองอุบลราชธานีศูนยกลางอํานาจของไทยในอีสานตะวันออกแลวตั้งรัฐ ขึ้นมาใหมโดยจะใหองคมั่นปกครองอยูที่เวียงจันทนสมเด็จลุนวัดบานไชยปกครองที่อุบลราชธานีองคเล็ก (เหล็ก) บานหน องซําปกครองที่หนองโสน (เมืองอยุธยา) องคพระบาทและองคคุธปกครองที่พระธาตุพนม(๘) สวนลาวใตดานฝงซายแมนํ้า โขง ถาขับไลฝรั่งเศสออกไปไดองคแกวและองคกมมะดํา (ผูนําชาวขา) จะเปนผูปกครอง(๙)

หมายเลขบันทึก: 591475เขียนเมื่อ 21 มิถุนายน 2015 23:54 น. ()แก้ไขเมื่อ 21 มิถุนายน 2015 23:54 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-ไม่ดัดแปลงจำนวนที่อ่านจำนวนที่อ่าน:


ความเห็น (1)
พบปัญหาการใช้งานกรุณาแจ้ง LINE ID @gotoknow
ClassStart
ระบบจัดการการเรียนการสอนผ่านอินเทอร์เน็ต
ทั้งเว็บทั้งแอปใช้งานฟรี
ClassStart Books
โครงการหนังสือจากคลาสสตาร์ท