ภูมิปัญญาหม่อนไหมไทยอิสาน

 

ภูมิปัญญาผ้าไหมไทยอิสาน

สังคมไทยปัจจุบันมีการเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตคนอิสานก็เปลี่ยนไปตามจากเดิม การผลิตเครื่องนุ่งห่มและสิ่งของเครื่องใช้ในครัวเรือนกลายเป็นผลิตเพื่อจำหน่ายและการค้ามากขึ้น โดยเฉพาะการทอผ้าไหมเป็นงานฝีมือที่นำเอาภูมิปัญญามาประยุกต์ใช้เข้ากับสภาพสังคมไทย เป็นเอกลักษณ์ที่โดดเด่น สามารถทำรายได้และชื่อเสียงให้กับท้องถิ่น เช่น ผ้าไหมลายสาเกตที่เป็นเอกลักษณ์ของจังหวัดร้อยเอ็ด หรือผ้าไหมลายสร้อยดอกหมากที่เป็นเอกลักษณ์ของจังหวัดมหาสารคาม

ภูมิปัญญาผ้าไหมลายสาเกต 

ผ้าไหมมัดหมี่ลายสาเกต เป็นเอกลักษณ์ประจำจังหวัดร้อยเอ็ดโดยใช้สีอินทนิลบก (ดอกตะแบก) หรือสีม่วงเป็นสีหลักเป็นลายมัดหมี่ประยุกต์ ที่นำเอาลายผ้าไหมมัดหมี่โบราณของท้องถิ่นมาประกอบเข้าด้วยกันโดยจังหวัดร้อยเอ็ด ได้กำหนดเอกลักษณ์ผ้าไหมโดยได้ระดมความคิดจากผู้ร่วมสัมมนาแนวทางการพัฒนาการผลิตหม่อนไหมและผลิตภัณฑ์จากผ้าไหมเพื่อกำหนดชื่อผ้า สีผ้า และลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์ของจังหวัดร้อยเอ็ดดังนี้

ชื่อผ้า “สาเกต” ความหมายจากคำว่า “สาเกตนคร” เป็นชื่อเดิมของจังหวัดร้อยเอ็ด สีผ้าคือสีดอก “อินทนิลบก” เป็นสีของดอกของต้นไม้ประจำจังหวัดร้อยเอ็ด ส่วยลายผ้าประกอบด้วย “ค้ำเพา หมี่หมากจก หมี่โคมเจ็ด หมี่นาคน้อย และหมี่คองเอี้ย” และประกาศให้ทราบทั่วกันว่า ผ้าสาเกตเป็นผ้าเอกลักษณ์ประจำจังหวัดร้อยเอ็ด ประกาศ ณ วันที่ ๑๓ กันยายน ๒๕๕๔ โดยกำหนดมาตรฐานผ้าสาเกตจังหวัดร้อยเอ็ดไว้ดังนี้

ลายผ้า เริ่มต้นจากลายโคมเจ็ด นาคน้อย คองเอี้ย คำเพา หมากจับ ตามลำดับ ซึ่งลายนาคน้อยต้องมีตัวนาค ๑๒ ตัว ลายหมากจับ ยังคงเป็น ๓ ลำเหมือนเดิม

ความหนา ใช้ฟืมขนาด ๔๒ เส้นไหมยืนและเส้นไหมพุ่งใช้ขนาด ลัง ๔-๖ (ขนาด ๘๐-๑๒๐ ดีเนียร์) และมีช่องไฟขนาดลายเก่ากับ ๑.๕ ซ.ม.

ความหมาย ลายโคมเจ็ด หมายถึง ความสว่างไสวในผืนผ้าบ่งบอกถึงความเป็นอยู่ที่ดี มีความสดใสในชีวิต เป็นโคมไฟส่องสว่างสู่ความรุ่งเรืองไม่รู้จบ

ลายคำเพา หมายถึง ความซื่อตรง ความมั่นคง มุ่งมั่นเข้มแข็งและยั่งยืน

ลายหมากจับ เป็นสัญลักษณ์ของดอกหญ้าเจ้าชู้ มีความหมายโดยนัยคือ เป็นสิ่งผูกมัดจิตใจหากใครมาเที่ยวเมืองร้อยเอ็ดเมื่อกลับไปแล้วอยากกลับมาอีกครั้ง

ลายนาคน้อย ความหมาย นาคน้อยเป็นสัตว์ใน นวนิยายที่มีความผูกพันกับคนท้องถิ่นมาช้านานเชื่อว่าเป็นพญานาคพ่นน้ำเพื่อให้เกิดความชุ่มชื้นฝนตกต้องตามฤดูกาล นำความอุดมสมบูรณ์มาให้เกษตรกร

ลายคองเอี้ย หมายถึง ลายน้ำที่นำความอุดมสมบูรณ์มาสู่เกษตรกรเปรียบเสมือนสายน้ำ สายเลือดที่เอื้อต่อวิถีความเป็นอยู่ของเกษตรกรของไทยตลอดไป

ภูมิปัญญาผ้าไหมลายสร้อยดอกหมาก พบกันต่อไปในฉบับหน้า

 

                                                               ขอบคุณครับ

                                                           นายสุบรรณ โสภา

                                    ผู้อำนวยการศูนย์หม่อนไหมเฉลิมพระเกียรติฯ ร้อยเอ็ด