กัวะข้าว

การนึ่งข้าวเหนียวในปัจจุบัน ทันสมัย ไม่มีอะไรยุ่งยากสักนิดคงไม่มีใคร รู้จัก กัวะข้าว อีกต่อไป

เมื่อสองสามวันก่อน แม่ต้อยไปทำงานแถวๆจังหวัดพิษณุโลก พอเสร็จงานตอนเย็น น้องทีมงานพาไปทานข้าวเย็นที่ร้านอาหารแห่งหนึ่ง ตรงข้ามมหาวิทยาลัยนเรศวร

ที่จริงแม่ต้อยเคยมาร้านนี้แล้ว เพราะว่าหากมาทำงานหรือมาแวะเยี่ยมที่ HACC ที่ตั้งในคณะแพทย์ศาสตร์ เราก็จะใช้ร้านนี้เป็นที่รับประทานเป็นประจำ เพราะว่าสะดวกที่สุด

ที่จริงแม่ต้อยนึกรักการตบแต่งและบรรยากาศของร้านนี้เป็นทุนเดิม เพราะมีต้นไม้ และดอกไม้ร่มเย็น เข้ามาแล้วจิตใจผ่อนคลายคะ

บริเวณร้าน ร่มรื่น ดอกไม้สวยคะ

ที่แม่ต้อยจะเอามาเล่าในวันนี้คือ เมื่อเข้ามาในร้าน แม่ต้อยเห็นของชิ้นหนึ่งที่ทำให้แม่ต้อยนึกถึงสมัยแม่ต้อย ยังเป็นเด็กๆ

ทางร้านใช้ของชิ้นนี้มาทำเป็นที่วางจำพวกแก้ว ขวดเครื่องดื่ม กระติกน้ำแข็ง ข้างๆโต๊ะใหญ่ที่ใช้วางอาหาร

ด้วยความที่ความจำอาจจะเสื่อม แม่ต้อยพยายามนึกชื่อของชิ้นที่ว่านี้ พยายามถามน้องๆที่มาต้อนรับ เขาก็อธิบายเพียงว่า “ เป็นที่พัก เวลา นึ่งข้าวเหนียว ก่อนที่จะนำข้าวเหนียวใส่ไปในกระติ้บ หรือไหข้าว “

ที่จริงแม่ต้อยรู้ว่าเราใช้ทำอะไร แต่จำชื่อไม่ได้...นึกเท่าไหร่ก็นึกไม่ออกสักที จนคุณครูคิมที่ไปด้วยกันบอกว่า ..เดี๋ยวก็นึกออกเองละคะ แม่ต้อย

จนกลับมาที่กรุงเทพฯ แม่ต้อยยังค้างคาใจอยู่ในเรื่องชื่อที่สมัยก่อน เรียกทุกวัน แต่ตอนนี้ชักลืมเสียแล้ว จึงไปถามคุณยาย

คุณยาย ไม่ต้องนึกอะไรเลย ตอบทันที่ว่า “ เขาเรียกว่า กัวะข้าวไง”

ดุสิ ความจำยังสู้คุณยายไม่ได้เลย อิอิ..

กัวะข้าว เป็นภาษาเหนือ น่าจะหมายความถึงถาด ทำจากไม้สัก เป็นเครื่องมือชิ้นหนึ่งของการนึ่งข้าวเหนียว การนึ่งข้าวเหนียวทางเหนือนั้น เมื่อข้าวสุกได้ที่แล้ว จะต้องยกไหข้าวลงมาเทข้าวลงบน กัวะข้าวนี้ เพื่อให้ความร้อน หรือไอ จากการนึ่งออกไป ให้ความร้อนพอดี ไม่ให้ข้าวที่จะใส่ในไหแฉะ จนเกินไป

กัวะข้าว ตอนนี้ไม่ได้ทำหน้าที่ดั้งเดิมแล้ว แต่มาวางขวดน้ำแทน

วิธีการทำจะใช้ไม้พาย คนไปรอบๆ ข้าวที่ร้อนๆไปมา หรือวนรอบๆพอประมาณ คะเนว่าไอร้อนคลายออกไปแล้วจึงใช้มือปั้นข้าวเหนียวให้เป็นก้อนโตๆใส่ในไหข้าว

“ เมื่อนึกถึงการนึ่งข้าวหนียวในสมัยเด็กนั้น นับว่าเป็นวิชาหนึ่งที่ต้องเรียนรู้ และเป็นศิลปะอย่างหนึ่งในความคิดของแม่ต้อย

เริ่มจากตอนกลางคืนก่อนนอน เขาจะต้องมีการแช่ข้าวไว้ หรือที่ภาษาเหนือเรียกว่า” หม่าข้าว” เพราะจะต้องมีน้ำเชื้อหรือน้ำข้าวที่หม่าไว้ก่อนใส่ลงไปนิดหนึ่ง เพื่อให้ข้าวเหนียวมีความอ่อนนุ่มเกาะกัน ไม่แข็งกระด้าง หากใส่ในไหข้าวไว้ตลอดวัน( สมัยก่อน ไม่มี เตาไฟฟ้า หรือ ไมโครเวฟ ที่จะอุ่นได้เพียงใช้มือสัมผัสเหมือนสมัยนี้) ดังนั้นข้าวเหนียวที่ใส่ไว้ในไหข้าวจะเหนียว นุ่มตลอดเวลา

เช้ามืดก่อนจะไปโรงเรียน... เราจะถูกฝึกให้มานึ่งข้าวเหนียว เริ่มจากการล้างข้าวที่หม่าไว้ตั้งแต่เมือคืนนี้ โดยเอาใส่ในภาชนะ คล้ายๆตระกร้า สานด้วยไม้ไผ่ เราเรียกว่า “ ซ้าหวด” ให้การล้างนี้ต้องล้างหลายๆครั้งให้สะอาด ไม่ให้มีกลิ่นจากการที่หม่าไว้ค้างคืน

คุณยาย หรือกำเมืองเรียกว่า แม่อุ้ย สอนแม่ต้อยว่าหากอยากมีใบหน้าสวยใสให้ใช้น้ำที่หม่าข้าวข้ามคืนนี้แหละมาล้างหน้าของเราทุกๆเช้า รับรองผิวพรรณจะผ่องใส แน่นอน..ตอนนั้นแม่ต้อยไม่เอาด้วย เพราะว่า น้าที่หม่าข้าวนั้นจะมีกลิ่นเปรี้ยวๆ

แต่เมื่อมาทบทวนตอนนี้เห็นทีจะจริง เพราะว่าก็คือน้ำข้าวที่มีสิ่งที่มีประโยชน์จากเมล็ดข้าวออกมา หากเชื่อคุณยายทวด...ป่านนี้แม่ต้อยใสผ่องไปแล้ว 5555 ( แม่ต้อยเคยอ่านข่าวว่ามีนางสาวไทยคนหนึ่ง เขาบอกว่าเขาเคยทำ เพราะว่าแม่อุ้ยบอกให้ทำ เห็นไหมคะว่าการเชื่อผู้ใหญ่มันดีอย่างนี้แหละ )

เมื่อล้างข้าวเสร็จ ก็ต้องมาตั้งหม้อน้าและไหข้าว เพื่อนึ่งข้าว หม้อนึ่งจะ เป็นหม้อดิน และไหข้าวจะเป็นไหไม้ทำจากไม้สักเช่นกัน การตั้งไหข้าวบนหม้อดินนี้ไม่ใช่ของง่ายๆนะคะ เพราะต้องตั้งให้ตรงๆ ไม่อย่างนั้นข้าวจะไม่สุกทั่วกัน ระหว่างหม้อที่ใส่น้ากับไหข้าวนั้น เขาจะมีผ้าเป็นเกลียวสายยาวๆ เรียกว่า “ ผ้าเตี่ยวหม้อ” จะต้องเอาผ้าเตี่ยวนี้ชุบน้ำให้เปียกเพื่อเอามาพันระหว่างรอยต่อระหว่างหม้อและ ไหข้าว เพื่อไม่ให้ไอน้ำจากหม้อดิน

การพันผ้าเตียวนี่ เรียกได้ว่าต้องใช้ความปราณีตเพราะต้องวางให้พอดีรอบขอบหม้อดิน แล้วใช้ปลายนิ้วมือกดบนผ้าเตียวนี้ให้แนบสนิทกับขอบหม้อ

แล้วมาถึงตอนสำคัญ คือการค่อยๆเทข้าวสารจาก ซ้าหวด ลงในไหข้าวที่ตั้งไว้แล้ว การเท ต้องค่อยๆเท เพื่อไมให้แน่นจนเกินไป ข้าวจะสุกไม่ทั่วกัน หรือแข็ง จำได้ว่าเมือเริ่มต้นฝึกใหม่ๆ แม่ต้อยแทบจะไม่หายใจเลยทีเดียว

การกวนข้าวในกัวะ เป็นตอนที่ดีที่สุดในขั้นตอนทั้งหมด เพราะว่าแสดงถึงความสำเร็จ หรือไม่สำเร็จของเรา จะถูกดุ หรือไม่ก็ตอนนี้แหละคะ เพราะรู้เลยว่าเห็นว่าข้าวแข็งไป( ยังไม่สุก หรือแน่นมากไป) หรือแฉะเกินไป ผู้ตรวจการทั้งหลาย เช่น แม่ อุ้ย ก็จะมาดูผลงาน พร้อมกับคำติชม แฮะๆๆ

“ กลิ่นข้าวที่หอมสุกใหม่ๆ นั้น คล้ายๆกับการเริ่มชีวิตในวันใหม่ ไอข้าวที่สุกแล้ว เมื่อถูกกับใบหน้าของเรา ที่สาละวนตั้งหน้าตั้งตาคนข้าวเหนียวให้เข้ากัน จากกัวะข้าว ดูคล้ายกับกับ ความปราณีที่จะบอกว่า.. อย่างน้อย เราก็ทำงานสำเร็จงดงามแล้วในวันนี้

แม่ต้อยเห็น เครื่องมือ เครื่องใช้ในการนึ่งข้าวเหนียวแบบที่แม่ต้อยเล่าอย่างครบชุดในพิพิธภัณท์ แถวภาคหนือ เช่น ที่จังหวัดน่าน เป็นต้น

แม่ต้อยจึงเอาเรื่องราวเก่าๆมาเล่าให้ฟัง จากร้านอาหารที่นี่เองคะ

สวัสดีคะ

เขียนใน GotoKnow โดย แม่ต้อย
ใน ทำงานไป..เที่ยวไป..ใจสบาย

คำสำคัญ (Tags): #กัวะข้าว ข้าว

หมายเลขบันทึก: 253647เขียนเมื่อ 5 เมษายน 2009 18:40 น. ()แก้ไขเมื่อ 6 กันยายน 2013 20:33 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-อนุญาตแบบเดียวกันจำนวนที่อ่าน

ความเห็น (13)

คิม นพวรรณ

เขียนเมื่อ 5 เมษายน 2009 18:45 น. ()

สวัสดีค่ะ

อีกละ..ไม่ไดพูดเล่นนะคะ
กำลังจะปิดเครื่อง ไปออกกำลังกายสักพัก
ครูคิมก็ไปถามมาค่ะ..ภาษานครไทยเรียกว่า..ฮาง..ค่ะ

ชาดา ~natadee

เขียนเมื่อ 5 เมษายน 2009 19:37 น. ()

สวัสดีค่ะ

มาอ่านเรื่อง ซ้าหวด กะ กัวะข้าว ค่ะ

เมื่อก่อนที่บ้านก็เคยมีค่ะ จำได้ว่าตอนสมัยเด็ก เคยเห็นคุณตาทำค่ะ ทำเองไม่เป็นเพราะยังเด็ก ข้าวร้อนมาก คุณตาไม่ให้ทำ ก็เลยนั่งดูเฉยๆ ค่ะ แล้วคอยแอบหยิบมาทานเรื่อยอะค่ะ ร้อนๆ หอมอร่อยดีค่ะยิ่งคลุกงาดำกะเกลือแล้วล่ะก้อ อร่อยสุดๆ

อ่านที่แม่ต้อยเขียนเล่าแล้วนึกถึงคุณตาขึ้นมาเลยค่ะ คุณตาเป็นคนทำทุกขั้นตอนที่แม่ต้อยเล่าเลยค่ะ

ขอบคุณค่ะ