เปิดประตูชุมชน (๑) เรียนรู้ร่วมกับชุมชน

เริ่มบันทึก “ระบบข้อมูลชุมชน” ในบันทึกก่อนหน้านี้ คิดว่าพอเห็นภาพแล้วว่าเดินเข้าไปในชุมชนในฐานะนักวิจัย หรือนักพัฒนาที่ต้องการนำข้อมูลเพื่อการศึกษา พัฒนาชุมชน เราเห็นภาพกว้างของของระบบชุมชนอย่างไรบ้าง แต่กระบวนการเก็บข้อมูลนั้นมีหลากหลายวิธีการครับ...จะได้นำเสนอในโอกาสต่อไป

งานวิจัยและพัฒนา กลายเป็นการขับเคลื่อนชุมชนที่อาศัยรูปแบบการเรียนรู้คู่กับการพัฒนาที่ได้ผลดี ผลลัพธ์ที่ได้นอกจากเป็นการพัฒนาชุมชนในรูปแบบการมีส่วนร่วมแล้ว เรายังได้พัฒนาศักยภาพทั้งคนในชุมชนและนักวิจัยเอง

“ก้าวแรกในการเปิดประตูชุมชน”กับงานวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research: PAR) 

คงคุ้นชินกันนะครับสำหรับการวิจัยแบบ PAR ที่เรียกกัน การวิจัยแบบนี้เหมาะสำหรับการเรียนรู้และจักเก็บข้อมูลร่วมกับชุมชน ในกระบวนการมีทั้ง การเรียนรู้ การถ่ายทอดความรู้ และแสวงหาข้อมูล นำไปสู่การเชื่อมโยง สังเคราะห์ ให้เห็นในภาพองค์รวมของชุมชน

ถามว่ามุมมองที่เป็นองค์รวม คืออย่างไร? <p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">มุมมองที่เป็นองค์รวมหมายความถึง </p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p>กิจกรรมเรียนรู้ ถ่ายทอด ปรับตัวและพัฒนาตามรูปแบบที่เกิดขึ้น (การออกแบบการวิจัย+วิถีการเรียนรู้ธรรมชาติของชุมชน) <p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">กิจกรรมการวิจัยที่ศึกษาปรากฏการณ์ภายใต้บริบทและมิติต่างๆของชุมชน</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">ในประสบการณ์ของผู้เขียนที่ทำงานพัฒนาร่วมกับชุมชน มีความเห็นว่า  การทำงานพัฒนากับชุมชน ต้องมีความยึดหยุ่นสูง ให้ชุมชนเป็นศูนย์กลาง มีเวลาที่เหมาะสม ที่สำคัญคือ ความเป็นธรรมชาติ ของวิถีชนบท เป็นพลวัตรที่เปลี่ยนไปอย่างช้าๆ ตามเหตุปัจจัยที่มี</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม กับการศึกษา เรียนรู้ ชุมชน  จะขอแบ่งเป็นประเด็นใหญ่ๆ ๓ ประเด็นครับ  </p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">J การเรียนรู้ร่วมกับชุมชน</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">J ศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่น</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">J การใช้กระบวนการวิจัยทางสังคมศาสตร์</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">ในบันทึกนี้ขอเปิดพื้นที่เรียนรู้ ประเด็นแรก  เป็นการเรียนรู้ร่วมกับชุมชน </p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">ความสำเร็จของการการเรียนรู้ชุมชนได้แก่ การเรียนรู้ ที่เนียนไปกับวิถีชีวิตชุมชน ที่เป็นธรรมชาติ นักวิจัยเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของชุมชน สัมผัสปรากฏการณ์ร่วมกัน กระบวนการเก็บข้อมูลที่เป็นไปโดยอัตโนมัติ ตามเงื่อนไขเวลาของชุมชน</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">ในช่วงที่ทำวิทยานิพนธ์ ประเด็น “สมุนไพรลีซู” ใช้เวลานานทีเดียวในการเข้าถึงข้อมูล กว่าจะใช้เวลาสร้างความสัมพันธ์กับหมอยาลีซู ที่ใช้เวลาค่อนข้างนาน เพราะประเด็นความรู้ท้องถิ่นบางเรื่อง มีการปกปิดมีเงื่อนไขด้วยความเชื่อต่างๆ เข้าไปเก็บสมุนไพรกับหมอยาลีซู แต่ละชนิดในป่าลึกซึ่งก็ลำบาก ทุลักทุเลพอสมควร พบว่ากว่าจะได้สมุนไพรที่ต้องการก็ต้องเดินทางไกล มีกระบวนการมากมายในการเก็บสมุนไพร นับตั้งแต่การทำพิธี “แนจึเดี๊ยะ” เป็นพิธีขอยาจากเจ้าป่า การเก็บสมุนไพรที่ แบ่งตัดเพียงชิ้นส่วนเดียวเพื่อให้ต้นสมุนไพรนั้นได้เติบโตต่อไป  สิ่งเหล่านี้เป็นองค์ความรู้อันเป็นภูมิปัญญาในการจัดการทรัพยากรของคนภูเขา และการนำสมุนไพรมารักษาก็มีขั้นตอนของพิธีกรรมเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal" align="center"><div style="text-align: center"></div> <div style="text-align: center">ภาพร่างพืชสมุนไพรที่ผมเก็บข้อมูลพร้อมหมอยาชาวลีซู</div> <div style="text-align: center">————————————————</div></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">จากเรื่องราวการเก็บข้อมูลที่เล่ามานั้น การเรียนรู้ชุมชน เพียงประเด็นเดียว มีปัจจัยต่างๆที่เกี่ยวข้องมากมาย ที่พอประมวลได้ดังนี้</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">J มนุษยสัมพันธ์ของนักวิจัย กับชุมชน (ความเคารพ ความนอบน้อมถ่อมตนรวมถึง ให้เกียรติผู้อื่น)</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">J ความพยายาม - ความอดทนในการเข้าไปร่วมกระบวนการเรียนรู้</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">J เวลาที่เหมาะสมในการเข้าถึงการเรียนรู้ และระยะเวลาการเรียนรู้ตามกระบวนการ</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">J ภูมิปัญญาที่แทรกอยู่ระหว่างกิจกรรม การเชื่อมโยงสิ่งต่างๆเข้าไปด้วยกัน</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">J อาศัยทักษะต่างๆ เช่น การสังเกต การสัมภาษณ์ พูดคุย การจดจำ และการบันทึกสิ่งที่เห็นโดยใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ </p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">เราพอที่จะถอดบทเรียนในมิติของ ภูมิปัญญาท้องถิ่น เหล่านี้ได้โดยการทำความเข้าใจกับปรากฏการณ์ต่างๆ ด้วยตนเองการวิเคราะห์ภูมิปัญญาจำเป็นต้องอาศัยการตีความจากข้อมูลทางสังคมและวัฒนธรรมที่จัดเก็บได้ เป็นการค้นหาความหมายที่ซ่อนอยู่ โดยการอาศัยการมองแบบเป็นองค์รวม แล้วหาความเชื่อมโยงเข้าหากันอย่างมีเหตุผล อาจเกิดภาพได้หลากหลายมิติ</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">ประเด็น การเรียนรู้ร่วมกับชุมชน  อาศัยความคุ้นเคย และการกระชับความสัมพันธ์ระหว่างนักวิจัยกับชุมชน  ไม่มีสูตรสำเร็จที่ตายตัว แล้วแต่กลวิธี ศิลปะของนักวิจัยแต่ละท่าน สิ่งที่อยากฝากไว้ก็คือ การทำใจให้เป็นกลาง ไปเพื่อจะเรียนรู้ศาสตร์ที่เป็นของชุมชน อ่อนน้อม ถ่อมตน ไม่อหังการ์ เราจะได้เรียนรู้ภูมิปัญญาในเชิงลึก เพื่อไปเชื่อมต่อกับองค์ความรู้ข้างนอก เชื่อมโยงเพื่อต่อภาพ เนื้อหาความรู้ใหม่ๆ</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">ในบันทึกต่อไปผมจะนำเสนอ “ การศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่น”  ซึ่งเป็นหัวใจสำคัญในการศึกษาชุมชน  เดินเข้าหา “องค์ความรู้” ที่มีคุณค่าของชุมชน  เป็นเรื่องยาก หากเราไม่เข้าใจ และเป็นเรื่องไม่ยากหากเราเข้าถึง</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"><hr></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">บันทึกที่เกี่ยวข้อง กับกระบวนการศึกษาชุมชน</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">ลีซู...ราชินีแห่งขุนเขาู : เริ่มแรกงานวิจัยในหมู่บ้าน </p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">งานวิจัย การจัดการความรู้ท้องถิ่น "กลุ่มชาติพันธุ์ลีซู" </p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">ไปเก็บสมุนไพรกับพ่อเฒ่าลีซู...กิจกรรมเก็บข้อมูลงานวิจัย </p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">วิจัยเพื่อท้องถิ่น กับวิธีวิทยาการวิจัย...ถอดบทเรียนงานติดอาวุธทางปัญญาให้ชุมชน </p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">ต้มเหล้าข้าวโพด : กิจกรรมการเก็บข้อมูลนักวิจัยคนจน </p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"> “โลว์เทค” วิธีเก็บข้อมูลของนักวิจัย “คนจน” : Life on the Mountain </p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">________________________</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">จตุพร วิศิษฏ์โชติอังกูร</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal">[email protected]</p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p><p style="margin: 0in 0in 0pt" class="MsoNormal"></p> 

[จตุพร วิศิษฏ์โชติอังกูร]

การนำเสนอบันทึก "เปิดประตูเข้าสู่ชุมชน"

เป็นการเขียนเพื่อเป็นข้อมูลเพื่อเรียนรู้สำหรับ นศ.ปริญญาโท สาขา "การส่งเสริมสุขภาพ" มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และสำหรับผู้ที่สนใจ เข้ามาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เพื่อสร้างพื้นที่การเรียนรู้ใหม่ๆร่วมกันครับ

เป็นการเริ่มต้นเข้าไปทำงานชุมชน โดยใช้ กระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research)ในที่นี้ผมจะเขียนในหัวข้อนี้ ๓ ประเด็นหลักก่อน

J การเรียนรู้ร่วมกับชุมชน (ในบันทึกนี้)   New!!!

J ศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่น

J การใช้กระบวนการวิจัยทางสังคมศาสตร์

[พีรฉัตร อนุวงศ์]

ผมมีความสนใจ งานวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม เหมือนกันโดยผมเห็นว่าน่าจะเป็นประโยชน์ในการศึกษาข้อมูลเพื่อนำมาพัฒนาชุมชนในการแก้ปัญหา และตอบสนองความต้องการของชุมชนได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยเฉพาะในเรื่องภูมิปัญญาท้องถิ่น ซึ่งมีการพูดถึงกันมานานแล้ว แต่ก็ยังไม่ได้รับการจัดเป็นแหล่งเรียนรู้ หรือแหล่งถ่ายทอดความรู้กันอย่างเป็นรูปธรรมที่ชัดเจน

[grad]

ขอติดตามต่อเนื่อง

และวิธีการการเก็บข้อมูลที่นักวิจัยทำในชุมชนนั้น อย่างให้อาจารย์เขียนแบบละเอียดเลยนะครับ

ตอนนี้ผมกำลังร่างโครงร่างวิทยานิพนธ์อยู่  ขอรบกวนปรึกษาครับผม 

ขอบคุณครับอาจารย์

[จตุพร วิศิษฏ์โชติอังกูร]

สวัสดีครับ อ.พีรฉัตร

------------------------------------------------------------------------------------------

ส่วนใหญ่งานที่ทำในชุมชน เป็นรูปแบบของ PAR แทบทั้งนั้นครับ อยู่ที่ว่า เราให้ความสำคัญมุมไหน

บางงานก็ ตัว P ใหญ่ บางงานก็เน้น A เช่น งานพัฒนา  ส่วนงานวิจัยที่เน้นมากๆก็ ตัว R มากหน่อยครับ

อย่างไรก็แล้วแต่ กระบวนการตามการศึกษาวิจัยเราได้ใช้เสมอ โดยเฉพาะการพัฒาบนฐานของความรู้

ส่วนประเด็น "การศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่น" นั้น ผมจะนำมาเขียนบันทึกต่อจากนี้ครับ ติดตามนะครับ

 

มีประเด็นไหน ...ที่จะขยายต่อ แลกเปลี่ยนเรียนรู้กันได้เลยครับผม

 

[จตุพร วิศิษฏ์โชติอังกูร]

คุณgrad

บันทึกในช่วงนี้ ผมจะเขียนเรื่องราวของ กระบวนการเก็บข้อมูล ให้ครบถ้วน ก่อนเปิดคลาสในวันที่ ๑๙ หรือ ๒๐ นี้ครับ

จะมีบันทึกที่ให้โหลด "How to" เครื่องมือการเก็บข้อมูล จุ ใจ  รอสักพักใหญ่ๆครับ