พันธุ์ข้าวของชาวนา

รู้จักพันธุ์ข้าว
       
พันธุ์ข้าวที่ปลูกกันในประเทศไทยในอดีตมีความหลากหลายมาก และแตกต่างกันไปในแต่ละพื้นที่ แต่ปัจจุบันพันธุ์ข้าวที่ปลูกกันทั่วไปมีอยู่ไม่กี่ชนิด พันธุ์ข้าวส่วนหนึ่งที่เคยมีอยู่แต่เดิมได้สูญหายไปในหลายๆ พื้นที่ เนื่องจากสภาพการทำนาเพื่อตอบสนองต่อตลาดทำให้เกษตรกรต้องหันมาปลูกข้าวจำนวนไม่กี่สายพันธุ์ตามที่ตลาดต้องการ พันธุ์ข้าวที่มีการเก็บรวบรวมและจำแนกไว้แล้วโดยหน่วยงานของกรมวิชาการเกษตรมีประมาณ 5,000 กว่าสายพันธุ์             พันธุ์ข้าวมีการจำแนกออกในหลายลักษณะ การจำแนกหลักๆ ที่สำคัญคือ

 1. จำแนกตามฤดูกาลปลูกข้าวหรือสภาพของแสงแดด แบ่งเป็น
               1.1 ข้าวไวแสง หมายถึง ข้าวที่มีช่วงเวลาของการออกดอกที่แน่นอน เป็นข้าวที่ปลูกในฤดูนาปีเท่านั้น ข้าวจะออกดอกในช่วงที่เวลากลางวันสั้นกว่ากลางคืน จึงต้องปลูกในฤดูฝนเพื่อให้ออกดอกช่วงฤดูหนาวที่มีช่วงเวลากลางวันสั้นกว่า 12 ชั่วโมง อาจจะจำแนกย่อยออกได้เป็นข้าวที่ไวต่อแสงมาก ข้าวที่มีความไวต่อแสงน้อย ซึ่งจะมีช่วงเก็บเกี่ยวที่ต่างกัน ข้าวพันธุ์พื้นเมืองส่วนใหญ่จัดเป็นข้าวไวแสง
               1.2 ข้าวไม่ไวแสง  หมายถึง ข้าวที่ออกดอกตามอายุเก็บเกี่ยวของข้าวโดยไม่ขึ้นอยู่กับช่วงแสง  เป็นข้าวที่ปลูกในฤดูนาปรัง สามารถปลูกได้ตลอดปีถ้ามีน้ำเพียงพอ และปลูกได้ดีในฤดูร้อนเพราะมีช่วงแสงมากกว่าฤดูอื่น  อายุการปลูกจนถึงเก็บเกี่ยวประมาณ
110-150 วัน

2. จำแนกตามสภาพการเก็บเกี่ยว แบ่งเป็น
                2.1 ข้าวเบา เป็นข้าวที่ใช้ระยะเวลาปลูกจนถึงเก็บเกี่ยวสั้น  ถ้าเป็นข้าวไวแสงจะเก็บเกี่ยวได้ในช่วงเดือน กันยายน-ตุลาคมของทุกภาค ยกเว้นภาคใต้ และสามารถแบ่งย่อยออกได้อีกเป็นข้าวค่อนข้างเบา ข้าวเบา และข้าวเบามาก 
                2.2 ข้าวกลาง เป็นข้าวที่ปลูกโดยใช้ระยะเวลาปานกลาง ถ้าเป็นข้าวไวแสงจะเก็บเกี่ยวได้ในช่วงประมาณเดือนตุลาคม-พฤศจิกายนของปี  
                2.3 ข้าวหนัก เป็นข้าวที่ปลูกโดยใช้เวลานาน ถ้าเป็นข้าวไวแสงจะเก็บเกี่ยวในช่วงประมาณเดือนธันวาคม-มกราคม และยังแบ่งย่อยออกได้อีก เป็นข้าวค่อนข้างหนัก ข้าวหนัก และข้าวหนักมาก

3. จำแนกตามสภาพพื้นที่ปลูกหรือสภาพแวดล้อมเป็นเกณฑ์
                3.1  ข้าวไร่ เป็นข้าวที่ปลูกโดยอาศัยสภาพน้ำฝนตามธรรมชาติในพื้นที่ไร่หรือ
พื้นที่ดอน ไม่มีการเก็บกักน้ำในแปลงนา ใช้การปลูกโดยการหยอดหรือโรยเมล็ดข้าวแห้ง พันธุ์ข้าวไร่ส่วนมากจะทนต่อความแห้งแล้งได้ดี
                3.2 ข้าวนาสวน เป็นข้าวที่ปลูกกันทั่วไปในพื้นที่ที่มีน้ำขัง มีการเก็บกักน้ำไว้ใน
แปลงนา ปลูกได้ที่ระดับน้ำลึก 1 เซนติเมตร แต่ไม่เกิน 50 เซนติเมตร การปลูกข้าวนาสวนแบ่งย่อยได้ 2 แบบ
                         - ข้าวนาน้ำฝน เป็นข้าวที่ปลูกฤดูนาปี อาศัยน้ำฝนตามธรรมชาติ พันธุ์ข้าวที่ใช้ส่วนใหญ่    เป็นข้าวพันธุ์พื้นเมืองหรือข้าวที่มีการคัดพันธุ์มาจากข้าวพันธุ์พื้นเมือง เป็นข้าวที่มีคุณภาพ   เมล็ดดี แต่มักจะต้นสูงล้มง่าย 
                         - ข้าวนาชลประทาน เป็นข้าวที่ปลูกในเขตนาชลประทาน ปลูกได้ทั้งนาปีและนาปรังพันธุ์          ข้าวที่ใช้ส่วนมากเป็นพันธุ์ข้าวที่พัฒนาขึ้นมาใหม่ ให้ผลผลิตสูงในระบบการทำนาที่ใช้ปุ๋ยเคมี
                3.3 ข้าวนาเมือง ข้าวขึ้นน้ำ หรือข้าวฟางลอย เป็นข้าวที่ปลูกในฤดูนาปี พันธุ์
ข้าวส่วนมากเป็นพันธุ์พื้นเมือง หรือพันธุ์ข้าวที่คัดมาจากพันธุ์พื้นเมือง ตัวอย่างเช่น ปิ่นแก้ว 56  เจ็กเชย 159   เล็บมือนาง 111 พันธุ์ข้าวเหล่านี้สามารถยืดปล้องตามระดับน้ำได้ มีการแตกแขนงและรากที่ข้อ ทนต่อสภาพน้ำท่วมขังเป็นเวลานาน รวมทั้งสภาพแห้งแล้งได้ดี  แต่ผลผลิตจะต่ำกว่านาน้ำฝน

พื้นที่ทำนาของนักเรียนชาวนา ภายใต้การดูแลของมูลนิธิข้าวขวัญทั้ง 4 พื้นที่ ก็ล้วนแล้วแต่มีสภาพที่แตกต่างกัน ไม่ว่าจะเป็นพื้นที่บางปลาม้า หรือ อู่ทอง ที่เป็นที่ลุ่ม น้ำท่วมถึง 1 ปี สามารถทำนาปรังได้ 2 หน ส่วนนักเรียนชาวนาในเขตเมืองนั้น ปีหนึ่ง ทำนาปรัง ได้ 3 หน กันเชียว แตกต่างอย่างลิบลับ กับนักเรียนชาวนาดอนเจดีย์ ที่มีสภาพพื้นที่แห้งแล้ง และทำนาระบบนาปี 1 ปี แค่หนเดียวหรือแทบจะไมได้ทำด้วยซ้ำไป ทั้งสี่พื้นที่นั้น ต่างยอมรับในสภาพของธรรมชาติ นักเรียนชาวนาจึงต่างพยายามที่จะพัฒนาระบบการผลิตของตนเองเพื่อความอยู่รอด ภายใต้สถานการณืที่แตกต่างกัน ซึ่งนั่นต้องใช้องค์ความรู้ที่ตนเองได้เรียนรู้มาไปปรับใช้ในพื้นที่ สิ่งหนึ่งที่สำคัญ ที่นักเรียนชาวนา เห็นว่า ควรใส่ใจให้มากในระบบการทำนา ก็คือการใช้พันธุ์ข้าวที่เหมาะกับสภาพพื้นที่ และการปรับปรุงพัฒนาพันธุ์ให้มีประสิทธิภาพ และตรงตามความปรารถนาของชาวนาเอง

ในขุมความรู้ รอบหน้า แน่นอนว่า ฉันจะขนเทคนิคการปรับปรุงและพัฒนาพันธุ์ข้าวที่นักเรียนชาวนาได้ร่วมฝึกฝนเรียนรู้จนเชี่ยวชาญมาเล่าสู่กันฟังอีกระลอก....รับรองคุณจะติดใจ

[คุณเต้ย]

มีการสอนเกี่ยวกับข้าวและการทำนาบ้างมั้ยครับ

คือว่าสนใจอยากรู้ เพราะว่ามีนาอยู่

ถ้ามีก้อขอช่วยติดต่อผ่าน E-mail มาให้หน่อยน่ะคับ

[ขจิต ฝอยทอง]

• เจ้าของบันทึกหายไป
• คุณเต้ยอ่านที่นี่นะครับ
• ฤดูกาลฝึกอบรมกลับมาอีก...

[ข้าวขวัญ]

โอว ขอบคุณอาจารย์ขจิตสุดๆ ช่วงนี้ชมพู่ติดงานฝึกอบรมค่ะ ไม่ได้เข้ามาเช็คเลย รบกวนหน่อยนะคะ โทรศัพท์มาได้เลยค่ะ ที่ มขข. 035-597193 หากใครต้องการฝึกอบรม

ชมพู่ ข้าวขวัญ