ลุงสุข  เชื้อหนองปรง นักเรียนชาวนาบ้านดอน อ.อู่ทอง จ.สุพรรณบุรี

ลุงสุข “เริ่มเป็นนักเรียนชาวนา ในวันที่ ๒๗ เมษายน ๒๕๔๗ มาประชุมที่วัดกลางบ้านดอน มากัน ๖๐ กว่าคน พอฟังประชุมแล้ว มีการตั้งโจทย์”

“อยากได้ปุ๋ยราคาถูกๆ จึงอยากเข้ากลุ่มด้วย เห็นว่าปุ๋ยกับนาเป็นของคู่กัน”

"ฝึกทำพวกสมุนไพร ตอนแรกอยู่บ้านใครบ้านมัน พอมาจับรวมกลุ่มกันแล้ว จึงหัดทำสมุนไพร ก็ว่าอย่างนี้สนุกดี จับกลุ่มเป็นก้อนกันได้ดี คราวนี้ก็ลองเรียนไปเรื่อย ลองทำไป และลองใช้ไป พอใช้แล้วปรากฏว่าได้ผล เพราะลดต้นทุนได้ดี ปลอดสารเคมี...นี่สิดี แต่ถ้าจะเห้ร็วดังใจ...มันไม่เร็วหรอก”

"น้ำหมักสมุนไพรมีใบเสลา บอระเพ็ด สาบเสือ หางไหลแดง หางไหลขาว ยาสูบ ดอกลำภู สบู่แดง ลูกแป้ง น้ำชูรส เหล้าขาว ทดลองฉีดกับเพลี้ยกระโดดสีน้ำตาล ฉีดตอนเย็น รุ่งเช้าพวกนี้หนีไป จนบางตา เย็นอีกวันหนึ่งฉีดอีกมันก็หายไปเหลือแค่สิบกว่าตัว แล้วอีกวันสองวันก็หนีไปเลย นี่แหละ...ได้ผล”

“ในบ้านปลูกหางไหลแดง หางไหลขาว บอระเพ็ด เสลดพังพอน หนอนตายอยาก สาบเสือ หว่านต่างๆ เมื่อก่อนไม่ได้ปลูก ไม่รู้จักด้วย ปลูกเพราะได้เรียนเรื่องสมุนไพรไล่แมลง นี่ได้มาเพราะนักเรียนชาวนานำสมุนไพรมาแลกกันคนละอย่าง นักเรียนชาวนามี ๓๐ กว่าคน ก็ได้สมุนไพรมาปลูก ๓๐ กว่าอย่าง”

“ผมเรียนไปเรื่อย ก็ทำไปเรื่อย เหมือนกับที่หมอวิจารณ์บอก ทำไปเพื่อไปหาทางออก พอผมเจอทางออกแล้ว ก็ยึดหลักนี้ทำต่อไป ผมคิดอยู่เสมอนะ...เป็นชาวนา”

ถุงเก็บพันธุ์ข้าวปลูกหลากหลายพันธุ์ ใต้ถุนบ้าน

"ตอนนี้ปุ๋ยเคมีลูกละตั้ง ๖๐๐ บาท แต่ปุ๋ยอินทรีย์ตันละแค่ ๕๐๐ – ๖๐๐ บาท แล้วก็ได้ผลด้วย แต่บ้านใกล้ผมกลับไม่ยอมรับ"

เขาบอกว่าไม่เชื่อ ไม่ร่วมเลย บอกว่าสมุนไพรจะทำใช้ได้หรือ...ขนาดอัดยาขวดละพันยังเอาไม่อยู่ เขาไปคิดอย่างนั้น    ผมไปงานไหนในหมู่บ้านก็พยายามพูดเรื่องนี้  จนตอนนี้เริ่มจะหันมามองแล้ว เมื่อไม่กี่วันที่ผ่านมา ก็มาตามผมขอให้ไปช่วยทำจุลินทรีย์ให้หน่อย เพื่อจะเอาไปละลายกับฟาง”

“เรียนไปๆ ก็มีความรู้ วิเคราะห์ไป ตามที่อาจารย์เดชาพูดว่าขอให้ทำจริง แล้วจะลดต้นทุนได้”

บ้านของลุงสุข เป็นแหล่งเรียนรู้เรื่องการทำน้ำหมักและฮอร์โมน

"เรียนเรื่องแมลง แต่ละกลุ่มก็พากันไปในแปลงนา เอาสวิงไปโฉบ ได้แมลงมา แล้วนำมาแยกแมลงตัวดีตัวร้าย ตัวห้ำตัวเบียน ให้คัดออกมา เรียนใหม่ๆจะให้คัดได้ทั้งหมดเลยทีเดียวก็ไม่ได้หรอก ตอนแรกก็ไม่รู้หรอกนะ คิดว่าแมลงทั้งหมดเป็นศัตรูข้าว พอมาเรียนแล้ว ความจริง...แมลงไม่ได้เป็นศัตรูข้าวทุกตัวหรอก เพราะมีตัวดีตัวร้าย ผมฉีดสมุนไพรไล่แมลง ก็ได้ผลดี ข้าวเขียวตลอด แล้วก็ได้เกี่ยวด้วย แต่คนที่ไม่ได้ทดลองกลับบอกว่าไม่ได้ผล ผมลองแล้ว...ได้ผล”

"ผมไปแปลงนา ผมจดบันทึกไว้ด้วย กลับมาบ้านจึงมาวิเคราะห์ดู อีกอย่างหนึ่ง...ถ้าไม่จดก็ลืม ไปแปลงนา...พอได้แมลงมา ก็ลงบันทึกแมลง แล้วเอามาดูข้อมูลว่าเป็นแมลงตัวไหนทำหน้าที่อะไร ถ้าพวกตัวดีมากกว่าตัวร้าย มันจะกินกันเอง คิดดูแล้วมันเป็นไปตามวัฎจักร .... ตอนแรกไ ม่รู้อย่างนี้หรอกนะ พอมาเรียนจึงได้รู้”

ตัวอย่างบันทึกการเรียนรู้ (1)

“เรื่องบำรุงดิน ตอนแรกเจ้าหน้าที่มูลนิธิข้าวขวัญเอาเครื่องวัดดินมาวัดดินดู เข็มชี้ไปว่าดินเป็นกรด ผมก็บันทึกเอาไว้ พอกลับมาบ้านก็มานั่งพิจารณาว่าจะเป็นอย่างนั้นจริงหรือ เพราะดินขาดแร่ธาตุอาหารจริงหรือ คงเป็นเพราะการฉีดยาทำให้ดินมันแข็ง รากข้าวเดินไปไม่ไหว”

ตัวอย่างบันทึกการเรียนรู้ (2)

“เมื่อเปรียบดูนะ ตอนทำนาใส่สารเคมี ตอนที่เกี่ยวข้าว เมื่อรถเกี่ยวลงในนา รถเหยียบลงไปในดิน...ไม่เปียกนะ คนเดินลงไปในดิน...ดินก็แห้ง พอผมมาใช้ขี้วัวใส่ลงไป พอหว่านข้าวเสร็จ พอจะเกี่ยวแล้วปล่อยน้ำทิ้ง ดินแห้งแล้ว ผมเดินลงไปเหยียบ น้ำยังเปียกติดรองเท้า จึงรู้สึกดี  ถ้ารู้เรื่องนี้ตั้งแต่เมื่อสิบกว่าปีก่อนนะ ปานนี้ผมทำนาสบายไปแล้ว นี่พึงมารู้มาคิดได้ ตอนที่เรียนอยู่ก็ว่าเรียนเรื่องปรับปรุงบำรุงดินก็อย่างนั้นแหละ...จะเรียนไปทำไม...เอาปุ๋ยเคมีใส่มันก็เหมือนกับปรับปรุงแหละน่า... แต่มันไม่เหมือนกัน มันแตกต่างกันนะ ปุ๋ยเคมีมันทำให้หน้าดินดาน หน้าดินแข็ง เพราะข้าวมันกินปุ๋ย กินแล้วก็หมด แต่ปุ๋ยอินทรีย์ ดินมันซุย สามารถอุ้มเก็บน้ำได้ ผมเอาเรื่องนี้มาคิดพิจารณาดูเปรียบเทียบ ไม่เชื่อก็ต้องเชื่อ เพราะทำมากับมือนะ ดิน...เอามือทิ่มลงไปก็หลวมนะ ถ้าผมทำอย่างนี้ไปอีกสัก ๓ ปี คิดว่าดินจะคืนสภาพ”

ตัวอย่างบันทึกการเรียนรู้ (3)

“เขาตั้งคำถามว่าปุ๋ยจะใช้ได้หรือ หว่านไปผงก็เข้าตา เขาเลยเรียกว่าปุ๋ยขวานฟ้าหน้าดำ พอหว่านไปปุ๊บ หน้าเลยดำ ผมก็ว่าเขาใช้ไม่ถูก ต้องใช้ตอนที่เก็บเกี่ยวเสร็จแล้ว ให้เอาน้ำหมัก จุลินทรีย์ลงนา ซึ่งมันจะไปช่วยย่อยฟาง จะให้ฟางเปื่อยปั๊บ...ไม่ใช่อย่างนั้นหรอก”

“คนที่บ้าน(ภรรยา)ตอนแรกก็บ่นอยู่เหมือนกัน ก็บอกว่าดินนามันเสียไปเป็นสิบปีแล้วนะ ธาตุอาหารก็เหลือน้อย ต้องพยายามปรับปรุงบำรุงดินให้ฟื้นสภาพให้เหมือนเดิม ซึ่งไม่เหมือนกับข้าวใส่ปุ๋ยเคมี จะเขียวได้แค่ไม่กี่วัน เดี๋ยวก็เหลือง แต่ใส่ปุ๋ยอินทรีย์ ข้าวจะเขียวตั้งแต่แรกจนเกี่ยว   ตอนนี้ก็เชื่อตามแล้ว ตอนที่จะเก็บเกี่ยว ผมบอกให้ภรรยาผมเดินลงไปในนา แล้วดูรองเท้าซิว่าเปียกไหม แล้วก็ขอให้เอามือทิ่มลงไปในดินดูซิว่าดินอ่อนไหม ก็แสดงว่าดินเริ่มคืนสภาพแล้ว”

“ตอนคัดข้าว...ยาก ผมคัดแล้วก็คิดว่าผ่านได้แล้ว แต่ให้เจ้าหน้าที่ดูก็ยังบอกว่ายังไม่ได้ สายตามองไม่เห็นชัด”

"ตอนที่เรียนทฤษฎีอยู่ ผมยังไม่ค่อยจะเชื่อนัก แต่พอได้ปฏิบัติจริงแล้ว จึงเชื่อ”

"การที่นักเรียนชาวนามาเรียนมาเอาความรู้ แต่บางคนก็ไม่เอาสมุดมา บางคนก็ไม่ได้มาสาย ผมคิดว่าโอกาสเรียนนั้น...น้อย โอกาสเรียนอย่างนี้หาได้ไม่ง่ายนะ พอมีโอกาสต้องเรียนเอาความรู้ ผมคิดว่าความรู้ไม่ใช่ใส่บ่าแบกหาม มันไม่หนัก แค่จำ ถ้าจำไม่ได้ก็จดบันทึกเอาไว้ แล้วค่อยนำมาทบทวนในเวลาหลัง" 

“เป็นคนกลัวลืม ถ้าลืม เมื่อกลับมาทบทวน แล้วเห็นภาพที่วาดไว้ก็จะจำได้ วาดรูปภาพประกอบเพื่อจะให้จำได้ เป็นการทบทวนได้ดี บางทีเปิดดูแค่ผ่าน ได้เห็นภาพ...แว๊บเดียวก็จำได้”

อ้อม สคส.

ที่มา : รายงานความก้าวหน้าโครงการส่งเสริมการจัดการความรู้เรื่องการทำนาข้าวฯ (เมษายน 2550)

อาจารย์พรหม (1/2)  อาจารย์พรหม (2/2)