ภูมิปัญญาท้องถิ่นอยู่ที่ตัวคน
ภูมิปัญญาท้องถิ่นอยู่ที่ตัวคน
ภูมิปัญญาไทย
หรือภูมิปัญญาชาวบ้าน
หรือภูมิปัญญาท้องถิ่น
ในความเข้าใจของข้าพเจ้า
เกิดจากการสั่งสม เรียนรู้มาเป็นเวลานาน จากคนรุ่นหนึ่งมายังคนอีกรุ่นหนึ่ง (จากบรรพ บุรุษมาสู่ลูก หลาน) มีลักษณะเชื่อมโยงกันไปหมดทุกสาขา ไม่แยกว่า เป็นเรื่องใด เกี่ยวกับชีวิตความเป็นอยู่ อาชีพ เศรษฐกิจ การศึกษา วัฒนธรรม จะผสมกลมกลืนกันไปหมด สามารถที่จะนำมาใช้แก้ปัญหาในการดำรง ชีวิตได้ประเภทของภูมิปัญญาไทย สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ (ส.กศ.) ได้มีการกำหนดเอาไว้ 10 สาขา ดังนี้
1. สาขาเกษตรกรรม การทำเกษตรผสมผสานโดยการปรับใช้เทคโนโลยี
2. สาขาอุตสาหกรรมและหัตถกรรม ด้านการผลิตและการบริโภค
3. สาขาการแพทย์แผนไทย การป้องกันและรักษาสุขภาพของคนในชุมชน
4. สาขาจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมการอนุรักษ์พัฒนาและใช้ประโยชน์
5. สาขากองทุนและธุรกิจชุมชน การเงินและบริโภคทรัพย์
6. สาขาสวัสดิการ การจัดสวัสดิการในการประกันคุณภาพชีวิตของคนให้มั่นคง
7. สาขาศิลปกรรม ความสามารถในการผลิตผลงานด้านศิลปะ วาดภาพ การแสดงพื้นบ้าน
8. สาขาการจัดการ การดำเนินงานด้านองค์กรต่างๆ ศาสนา การศึกษา กลุ่มแม่บ้าน
9. สาขาภาษาและวรรณกรรม การใช้ภาษาโบราณ ภาษาถิ่น
10. สาขาศาสนา และประเพณี สามารถใช้หลักธรรม คำสอนทางศาสนา
แต่ก่อนมา ผมก็มิได้นึกถึงเรื่องนี้สักเท่าไร ทั้งที่ผมมีความเป็นอยู่ท่ามกลางแหล่งภูมิปัญญา ทั้งบรรพบุรุษและผู้คนใกล้เคียงที่เขามีความสามารถในการผลิตสิ่งของเครื่องใช้ต่าง ๆ รวมทั้งเครื่องดักจับสัตว์ด้วย บางคนมีความสามารถในการร้องเพลงพื้นบ้าน จำได้ว่า เป็นเพลงฉ่อย น้าอุ้ย คือชื่อที่คนในละแวกบ้านเขาเรียกกัน แกร้องเพลงฉ่อย เพลงอีแซวได้เพราะมาก แต่ว่าแกจะร้องก็เมื่อตอนแกเมาเท่านั้น เราต้องรอฟัง วันไหนมีการตั้งวงเหล้า ดึกหน่อยจะได้ดูเพลงฉ่อยทุกครั้ง ผู้ที่สูงอายุทุกบ้าน ถ้าเป็นผู้ชาย จะมีความสามารถทางช่างไม้ ทำโต๊ะ เก้าอี้ที่นั่ง และสร้างบ้านทรงไทยได้สวยงาม ผลิตงานประเภทเย็บเครื่องมือจับสัตว์ เช่น แห ยอ สำหรับจับปลาและสัตว์น้ำในแม่น้ำ ถ้าเป็นผู้หญิง จะมีความสามารถในการเย็บปักถักร้อย จักสานกะบุง ตะกร้า ตะแกรง สุ่ม ฯลฯ ส่วนที่บ้านของผมมีน้าชาย 2 คน (น้องชายของแม่) มีความสามารถในทางดนตรี ตีกลอง ร้องเพลงเชียร์รำวงตามงานวัด และน้าชายคนหนึ่งชื่อ น้าจรูญ เกิดวัน ท่านมีเพื่อนกลุ่มหนึ่ง และจะพากันไปร้องเพลงขอทาน เพื่อขอข้าวกระยาสารท ขอเงินทำบุญเพื่อนำไปถวายวัด ในฤดูเทศกาลสารทไทย (สิ้นเดือนสิบ) คืนไหนได้ยินเสียงกลอง ได้ยินเสียงหมาเห่า ก็เป็นอันว่าเพลงขอทานเริ่มแล้ว ผมต้องตามไปดูน้าชายและเพื่อน ๆ เขาเล่นเพลงขอทานกัน ภาพเก่า ๆ ยังจำติดตาผมมาโดยตลอด บรรยากาศของชนบทแห่งท้องทุ่งในสมัยนั้นช่างมีแต่ความสุข มีเสียงเพลง มีคนคอยขับกล่อมกองฟาง พื้นนา และต้นข้าวมิให้ต้องเงียบเหงา (ไม่มีการฆ่ากันอย่างไร้เหตุผลเหมือนอย่างสมัยนี้)
สมัยที่ผมยังเด็ก ก่อนที่จะเข้าเรียนชั้น ป.1 (พ.ศ. 2501) ผมชอบแกะดินเหนียวมาปั้นเป็นเครื่องใช้ รถยนต์ และปั้นรูปสัตว์ มีคนรุ่นน้าเขาชื่นชม และพูดว่า เด็กคนนี้โตไปคงจะชอบวาดเขียน ในวันนั้น ผมไม่ทราบเลยว่า คำว่า วาดเขียน คืออะไร ผมทำในสิ่งที่ผมชอบ และคิดได้ตามที่ตาเคยเห็นมาก่อน แต่ว่ามีสิ่งหนึ่งที่ทำไปโดยไม่รู้ตัวคือ ชอบร้องเพลง โดยเฉพาะเพลงที่ได้ยินจากเครื่องไฟเมื่อมีงาน และชอบดูลิเกมาก ร้องตามที่ลิเกเขาเล่นได้หลายบทหลายตอน ฟังเขาร้องก็จำได้เลย
เมื่อเรียนอยู่ชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 (พ.ศ.2505) เพลงดาวลูกไก่ ของครูพร ภิรมย์ และมาลัยดอกรัก ของครูชายเมืองสิงห์ ดังมาก ผมร้องตามวิทยุจนจำได้ และยังมีเพลงอื่น ๆ อีกหลายเพลง จนในที่สุดน้าชายพาผมไปเชียร์รำวงด้วย เมื่อจังหวะกลองขึ้นมา น้าชายจะบอกว่าร้องเพลงอะไร พอนานเข้า เมื่อเสียงกลองให้จังหวะดังขึ้นมา ผมร้องเพลงเชียร์ได้เข้ากับจังหวะอย่างฉับพลัน
ในปี พ.ศ. 2506 ผมเรียนอยู่ชั้นประถมศึกษาปีที่ 5 (ชั้น ม.1 เดิม) คุณครูที่โรงเรียนเห็นว่าผมชอบร้องเพลงและคงจะมีน้ำเสียงเป็นที่ถูกใจท่าน จึงชวนผมไปหัดเล่นลิเก หัดอยู่ที่โรงเรียนตอนเย็นโดยมีคุณครูและครูลิเก เป็นผู้สอนให้ เล่นลิเกอยู่ 3 ปี โดยไปแสดงในงานวัด งานโรงเรียนแถวใกล้บ้านจนจบชั้น ป.7 (ผมได้ไปฝึกหัดต่อยังโรงลิเกที่ห่างจากบ้านไปประมาณ 3 กิโลเมตร) แล้วผมก็เข้าไปเรียนต่อชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1-3 ที่โรงเรียนวัดนวลนรดิศ เขตภาษีเจริญ กรุงเทพฯ
ที่โรงเรียนวัดนวลนรดิศนี้เอง ผมได้พบกับคุณครูท่านหนึ่ง ซึ่งท่านเป็นครูขับร้อง เมื่อได้ฟังเสียงผมร้องเพลงหน้าชั้นจบลง ท่านบอกว่าให้ผมไปฝึกร้องเพลงไทยเดิมที่บ้านของท่าน อยู่ใกล้สะพานกรุงธน (ซังฮี้) สมัยนั้น (พ.ศ. 2508) แถวนั้นยังเป็นดงรกมาก และมีโรงถ่ายภาพยนตร์กลางแจ้ง เขากำลังถ่ายทำเรื่องค่ายบางระจัน อยู่ใกล้ ๆ บ้านคุณครู ผมออกจากวัดปากน้ำ ภาษีเจริญ ไปฝึกร้องเพลงไทยเดิม ไดแก่ เพลงลาวดวงเดือน เพลงแขกบรเทศ เพลงทำนองสร้อยเพลง เป็นต้น และได้เป็นตัวแทนเข้าประกวดในงานศิลปหัตถกรรมนักเรียน ระดับประเทศ จำได้ว่าได้รับรางวัลด้วย แต่ไม่แน่ใจว่ารางวัลที่ 3 หรือว่ารางวัลชมเชย ในช่วงที่เรียนมัธยม 1-3 ผมตระเวนไปสมัครประกวดร้องเพลงหลายเวที ที่บ่อยมากคือ ที่วัดขุนจันทร์ ตลาดพลู ได้รับรางวัลที่ 1 หลายครั้ง เคยไปประกวดไกลถึงวัดคลองเตย
ปี พ.ศ. 2511-2512 ผมเข้าศึกษาต่อที่วิทยาลัยครูบ้านสมเด็จเจ้าพระยา ที่นี่ผมได้สมัครเป็นนักร้องประจำอยู่กับวงดนตรีของวิทยาลัย อยู่ในฐานะนักร้องเพลงลูกทุ่ง ร้องเพลงแหล่ ของครูไวพจน์ เพชรสุพรรณ ชื่อเพลง กำเนิดของคน จนผมจบการศึกษาในระดับชั้น ป.กศ.ต้น มาบรรจุรับราชการครูที่โรงเรียนบ้านหนองสานแตร อ.ดอนเจดีย์ จ.สุพรรณบุรี
ปี พ.ศ. 2513 ผมรับราชการครู ในตำแหน่งครูชั้นจัตวา อันดับ 2 เงินเดือน 700 บาทครับ แต่ว่าตอนกลางคืน ผมออกไปหารายได้พิเศษ โดยการร้องเพลงเชียร์รำวง ก็เป็นรายได้อีกส่วนหนึ่งถึงตรงนี้ ผมขออภัยท่านผู้อ่าน ท่านผู้เชี่ยวชาญทั้งหลายเอาไว้ด้วย ผมย้อนอดีตที่ผ่านมาเสียยืดยาว เพื่อที่จะนำเอาประสบการณ์ตรงที่ได้ผ่านการเรียนรู้มาเล่าสู่กันฟัง เพื่อเป็นการบอกจุดที่เกิด และคลีคลายประเด็นให้เห็นชัดเจนมากยิ่งขึ้น ผมเป็นผู้หนึ่งที่เคารพบิดามารดา ครู อาจารย์และเคารพพ่อคุณวัน มีชนะมาก พ่อคุณท่านนี้แหละครับที่ทำให้ผมได้รู้จักกับคำว่า วาดเขียน ทำให้ผมได้ฝึกหัดวาดภาพบนไม้ขึ้นศาล เขาเรียกว่า ไม้เจว็ด ในสมัยนั้นพ่อคุณรับเขียนภาพเป็นคู่ คู่ละ 15 บาท (ไม้ก็เป็นของเราด้วย) ผมวาดภาพเป็น ร่างภาพพระนางเขียนลายไทยได้ ลงสีได้จากการเรียนรู้และปฏิบัติตามพ่อคุณ (เป็นลุงของแม่)
ผมขอชี้ให้เห็นประเด็นว่า การศึกษามิใช่จะอยู่แต่เฉพาะในห้องเรียน และคำว่า “ปราชญ์” ผู้มีปัญญารอบรู้ มิได้มีแต่ในสถานศึกษา ยังมีปราชญ์ชาวบ้านอยู่ทุกหัวระแหง ต่างกระจายกันอยู่ในท้องถิ่นด้วยความสามารถพิเศษที่ติดตัวท่านมาจากการสั่งสมความรู้ที่ได้รับโดยตรงจากพ่อ แม่ และผู้ใกล้ชิด ท่านสามารถนำเอาความรู้เหล่านั้นมาใช้ในการแก้ปัญหา และดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างน่ายกย่อง
แต่ ณ วันนี้ จะมีใครบ้าง ผู้ใหญ่ เยาวชน นักเรียน นิสิต นักศึกษา ได้เชื่อมโยงกับบุคคลเหล่านี้เอาไว้บ้างหรือไม่ หรือเพียงแต่ออกไปสำรวจหาข้อมูลนำมาตีพิมพ์จำหน่าย หรือแค่ออกไปร่วมกินอยู่เพื่อเก็บข้อมูลนำมาวิเคราะห์ เป็นงานวิจัยในการขอจบการศึกษา หรือเลื่อนตำแหน่งให้สูงขึ้นเท่านั้น หรือจัดงาน จัดกิจกรรมที่แสดงถึงการสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่น เสร็จงานก็ปิดม่านชีวิตจริงกันไปเลย
คำถาม หรือปัญหายอดฮิตที่ตั้งขึ้นมาเมื่อไรก็น่าสนใจ น่าแสวงหาคำตอบมากที่สุดคือ เพราะเหตุใดภูมิปัญญาท้องถิ่นจึงเหลือน้อย หรือไม่มีการนำขึ้นมาใช้ คำตอบในกระดาษเล่มโต ๆ จนเป็นที่ยอมรับจะตอบว่าอย่างไร ผมไม่อยากเปิดอ่าน แต่วันที่พ่อคุณ (คุณตาของผม) จะหมดลมหายใจ ท่านได้เรียกหลาน ๆ จำนวน 9 คน มาฝึกหัดทำขวัญนาค ฝึกหัดร้องเพลงไทยเดิม ฝึกหัดเขียนภาพขึ้นศาล และฝึกหัดตัดกระดาษแก้วประดับบ้านเมื่อมีงานบุญ ความรู้เหล่านั้นยังติดตัวผมอยู่ ภูมิปัญญาอยู่ที่ตัวคน อยู่ที่มือและหัวของคน ๆ นั้น โดยที่เรามิอาจศึกษาได้จากเอกสาร อยากได้รับความรู้จะต้องมีความมานะ พยายาม ฝึกหัดเอาเอง จากคนสู่คนครับ จึงจะทำให้ภูมิปัญญานั้น ๆ คงอยู่ได้ แล้วเมื่อไรจะมีผู้คนคิดได้ว่า การถ่ายทอดภูมิปัญญาจากคนสู่คน เป็นวิธีการสืบสานที่ยั่งยืน
(ชำเลือง มณีวงษ์ / 2550)
ความเห็น (7)
อาจารย์ค่ะ
ต้องดีใจกับประเทศไทยที่ยังมีคนที่คิดแบบอาจารย์หลงเหลืออยู่ ขออาจารย์รักษาเนื้อรักษาตัวดีๆนะคะ นอกเหนือจากการปลูกต้นไม้เล็กๆในหน้าที่ให้โตวันโตคืน
ที่คณะนิติ ม.อุบลราชธานีมีวิชาเกี่ยวกับภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เป็นวิชาบังคับ ซึ่งนักศึกษาจะต้องเรียนในชั้นปีที่ 4 ก่อนจบเป็นนิติศาสตร์บัณฑิต น่ายินดีมั๊ยคะ
ขอให้มีความสุขกับงานค่ะ
อาจารย์ตุ๊ก/13 พ.ค. 50 , 6.03 น.
อาจารย์ตุ๊ก
- เมื่อไรจะกลับมาเยี่ยมคนสุพรรณฯ อีก
- อยู่ไกลกันถึงอุบลราชธานี แต่ท่านก็ให้ความกรุณาเข้ามาเยื่ยมเยือน
- คงจะยุ่งอยู่กับงานสอนนักศึกษาที่ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานีมากกระมัง
- ขอบคุณ อ.ศรีสดา มากนะครับที่ให้กำลังใจ
- สำหรับผม คงจะต้องตามเก็บราวบรวมภูมิปัญญาท้องถิ่นต่อไปอีกนาน
................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
ผมเป็นศิษย๋เก่านวลนรดิศ ปี 2515-19 ได้พบข้อความของอาจารย์โดยบังเอิญจากการค้นหาข้อมูลของโรงเรียน ขออนุญาตแสดงความเห็นสักเล็กน้อยว่า โลกมันเปลี่ยนแปลงและหมุนเร็วจนเหวี่ยงเอาวัฒนธรรมไซเบอร์หลอมรวมเป็นวัฒนธรรมใหม่ วิถีชีวิตใหม่อย่างน่าใจหาย ภูมิปัญญาถิ่นสืบทอดมาก็ด้วยการเห็น, ทดลองทำ, ปฏิบัติและพลิกแพลง, สุดท้ายคือถ่ายทอด ของแบบนี้สืบปฏิบัติกันมาทั้งชีวิต ผมมองว่าแท้จริงแล้วภูมิปัญญาถิ่นถูกท้าทายและปรับตัวอยู่ตลอดเวลาทุกยุคทุกสมัย เพียงแต่การเปลี่ยนแปลงในคนรุ่นเรามันถูกเร่งให้เร็วขึ้นหลายร้อยเท่าตัวจากที่เคยเป็นมาในอดีต หากมันจะสูญหายและจบลงในคนรุ่นนี้ก็คงต้องปล่อยวางกันแล้ว ให้คนรุ่นใหม่เขาดิ้นรนและหาสมดุลย์ในวิถีของเขา ในวัฒนธรรมของเขาเองและในภูมิปัญญาของรุ่นเขา เราและเขาอยู่กันคนละวัฒนธรรมแล้ว และต้องยอมรับว่าเราสร้างเขาให้เป็นแบบนั้นเองนะครับ อาจจะมีสักวันที่เขาหมดหนทางและย้อนกลับมาฟื้นฟูภูมิปัญญาดั้งเดิมใหม่อีกครั้งก็ได้
ด้วยความนับถือ
คุณจตุพร
- ยินดีมากครับ ที่ได้พบศิษย์วัดนวลรุ่นน้อง ผมเป็นศิษย์เก่าวัดนวลนรดิศ ปี 2508-2510 (ม.ศ.1-3) ห้องเดียวกับหมออาทิตย์
- วันนี้เยาวชนในสถาบัน ระดับอุดมศึกษากลับมาหาผมกันเป็นจำนวนมาก ทั้งมหาวิทยาลัยของรัฐและเอกชน ในทุกระดับปริญญา เขามาศึกษาเรื่องราวเกี่ยวกับชีวิตความเป็นอยู่ของผมกับหน้าที่การงานในการแสดงเพลงพื้นบ้าน ที่ยังเป็นมหรสพที่รับใช้สังคมได้ดีมายาวนาน (ยืนพื้นมาได้โดยตลอด)
- ผมกำลังแนะนำให้คนรุ่นใหม่ฉุกคิดถึงคำว่า "พอเพียง" มากกว่าที่จะให้พวกเขาเป็นอย่างผม คงไม่มีทางที่จะให้พวกเขาหลงไหลในกลิ่นไอของรากเหง้าในอดีตได้เท่าที่เราเป็น
- เพียงแต่ผมเบื่อคำว่า "เราจงมาช่วยกันรณรงค์สืบสานศิลปะท้องถิ่นให้คงอยู่ตลอดไป" ทั้งทีมีกลุ่มคนเสียสละลงมือกระทำเต็มบ้านเต็มเมือง แต่กลับมองไมเห็น ครับ
- ขอบคุณ คุณจตุพร ที่เสนอความคิดที่ดีมาให้
สวัสดี ครับ สายธาร
- ขอบคุณครับ ในคำอวยพร วันแห่งความรัก
- แน่นอนครับ จะต้องมีความยืนยงตลอดไปจบแผ่นดินกลบหน้า