๓๔๓ จากลั่นทมถึงลีลาวดี

จากลั่นทมถึงลีลาวดี

          การได้อยู่กับต้นไม้และสัมผัสใกล้ชิดอยู่ทุกเมื่อเชื่อวัน สูดกลิ่นอายและได้รับอากาศที่บริสุทธิ์ ก็อดที่จะพูดและเขียนถึงต้นไม้ไม่ได้เลยจริงๆ

          ต้นไม้หลากหลายสายพันธุ์รอบบ้าน มีเอกลักษณ์เป็นของตนเอง ทั้งรูปร่างหน้าตาและสรรพคุณ ชวนให้ศึกษาและจดจำยิ่งนัก

          พอเดินเข้าไปในสวนครัวครั้งคราใด ก็ต้องสะดุดตาและสะดุดใจทันที กับไม้ดอกไม้ประดับที่ตั้งอยู่อย่างโดดเด่นเป็นสง่าใจกลางสวน รู้สึกคุ้นเคยกันมาก่อน ตั้งแต่ครั้งที่อยู่โรงเรียน เกษียณแล้วก็ยังได้พบปะและส่งสายตาให้กันเสมอ

          นั่นก็คือต้นลั่นทม เด็กรุ่นใหม่จะไม่รู้จักชื่อนี้แล้ว แต่ถ้าบอกว่า “ลีลาวดี” คงไม่มีใครบอกว่าไม่รู้จัก เพราะปัจจุบันเป็นต้นไม้ที่พบเห็นอยู่ทั่วไป

          คนโบราณมีความเชื่อว่า ต้นลั่นทมหรือลีลาวดีนั้น ควรปลูกไว้ในวัด ไม่ควรปลูกในบ้าน ด้วยมีชื่ออัปมงคล คือไปพ้องกับคำว่า ระทม ซึ่งแปลว่า เศร้าโศก ทุกข์ใจ จึงได้มีการเรียกชื่อเสียใหม่ให้เป็นมงคล ส่วนแหล่งที่มาของคำว่า ลั่นทม เข้าใจว่ามาจากคำว่า "สราญธม" (สะ-ราน-ทม) ในภาษาเขมร ซึ่งแปลว่า "ความรักอันยิ่งใหญ่" 

         อันที่จริง ลีลาวดี ภาษาดอกไม้ของ "ลั่นทม" หมายถึง การละแล้วซึ่งความโศก ซึ่งมาจากคำว่า "ลั่น" หมายถึง การละทิ้ง แตกหัก ส่วน "ทม" หมายถึง ความเศร้าโศก เสียใจ ไม่ได้มีความหมายว่า "ระทม" เหมือนที่คนเข้าใจ

         แต่ถ้าจะแปลคำว่า ลีลาวดี ให้ตรงความหมายตามอักษรแล้ว ก็คือ ต้นดอกไม้ที่มีท่วงท่าสวยงามอ่อนช้อย ถือเป็นไม้ยืนต้นในเขตร้อน ที่เห็นกันทั่ว ๆ ไป มีดอกสีขาว แดง และชมพู

        หากศึกษาในรายละเอียดจะพบว่า ลีลาวดี เป็นไม้ดอกยืนต้นในวงศ์ตีนเป็ด พืชสกุลนี้ส่วนใหญ่เป็นพุ่มไม้ผลัดใบหรือต้นไม้ขนาดเล็ก ถิ่นกำเนิดอยู่ในพื้นที่ตั้งแต่เม็กซิโก อเมริกากลาง และหมู่เกาะแคริบเบียน ไปจนถึงภาคใต้ของบราซิลและสหรัฐอเมริกา 

         ไม่ปรากฎหลักฐานว่าใครเป็นผู้นำมาปลูกในประเทศไทย แต่ถูกนำเข้ามาในดินแดนแถบนี้เมื่อประมาณ 500 ปีก่อน โดยนักเดินเรือชาวสเปนและโปรตุเกส จึงไม่มีชื่อในภาษาไทย และไม่ปรากฏชื่อในวรรณกรรมโบราณ   

         ด้วยพระมหากรุณาธิคุณของสมเด็จพระนางเจ้าฯพระบรมราชินีนาถ พระองค์ได้พระราชทานนามใหม่แก่ลั่นทม ว่า “ลีลาวดี” ซึ่งน่าจะมาจากลักษณะการทอดกิ่งที่อ่อนช้อยงดงาม ทำให้คนเริ่มนิยมปลูกไม้ชนิดนี้มากขึ้น 

        ความรู้อีกอย่างหนึ่งก็คือ ดอกลีลาวดี เป็นดอกไม้ประจำชาติของประเทศลาว โดยเรียกว่า "ดอกจำปา” มิน่าเล่านักคิดนักเขียนที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในประเทศเพื่อนบ้านของเรา ที่ชื่อ คุณไชสุวัน แพงพง  จึงนำมาเขียนเป็นบทเพลง “จำปาในดวงใจ” ซึ่งหาฟังได้ในยูทูป 

         ฟังแล้วจะรู้สึกว่าไพเราะเพราะพริ้ง เนื้อร้องและท่วงทำนองงดงามประดุจ “ลีลาวดี” ที่บ้านของเราเลย

ชยันต์  เพชรศรีจันทร์

๑๓  ธันวาคม  ๒๕๖๗