วิชาการพัฒนานิสิต (๒๓) : ว่าด้วยการประเมินโครงการฯ
การเรียนการสอนรายวิชาการพัฒนานิสิตเมื่อวันที่ 24-25 มิถุนายน 2558 หลักๆ แล้วเป็นเรื่องเกี่ยวกับการประเมินผลโครงการเพื่อการพัฒนานิสิต ซึ่งต่อยอดจากประเด็นการเรียนรู้ว่าด้วยเรื่องการเขียนโครงการเพื่อการพัฒนานิสิต โดยผู้สอนเป็นอาจารย์ท่านเดียวกัน คือ ผศ.ดร.สมชาย แก้ววังชัย
ผู้สอนวิชาการพัฒนานิสิต ส่วนใหญ่จะเกี่ยวข้องกับระบบและกลไกการพัฒนานิสิตนอกชั้นเรียน หรือนอกหลักสูตรแทบทั้งสิ้น กรณีผศ.ดร.สมชาย แก้งวังชัย เองก็เช่นกัน อดีตคือนายกองค์การนิสิต อดีตคือรองคณบดีฝ่ายพัฒนานิสิตคณะวิทยาศาสตร์ เรียกได้ว่าเกี่ยวพันและเกี่ยวโยงกับการพัฒนานิสิตโดยแท้จริง หรือเรียกว่าแฟนพันธุ์แท้ของ “คนกิจกรรม” ดีๆ นั่นเอง
แจกใบงาน : ตรวจทานการแต่งกายก่อนเข้าชั้นเรียน
กระบวนการเรียนการสอนวันนี้ ไม่ได้แตกต่างไปจากทุกครั้งมากนัก ทีมกระบวนกรแจกใบงานแก่นิสิตก่อนเข้าชั้นเรียน หากแต่เน้นย้ำเรื่องการแต่งกายให้ถูกระเบียบอย่างจริงจัง หรือเพิ่มความเข้มมากขึ้นกว่าที่ผ่านมา เพื่อย้ำหมุดหมายว่าการแต่งกาย คือตัวชี้วัดหนึ่งของการเรียนรู้ในรายวิชาพัฒนานิสิต เพราะคำว่า “พัฒนานิสิต” จำเป็นต้องพัฒนาทั้งกายและใจ จำเป็นต้องมีทั้งเชิญชวนให้เรียนรู้และบังคับใช้มาตรการ -
คลิป : เยี่ยมค่าย (เชื่อมโยงการประเมินโครงการผ่านสื่อสร้างสรรค์)
ช่วงรอเข้าสู่การเรียนรู้ว่าด้วยเรื่องการประเมินผลโครงการเพื่อการพัฒนานิสิต โดยนำเอาคลิปว่าด้วยการ “เยี่ยมค่าย” ที่ตัดต่อสดๆ ร้อนๆ มาเปิดให้นิสิตได้ดูได้ชมรอเวลาเข้าสู่กระบวนการเรียนรู้อย่างจริงๆ จังๆ โดยหมายใจว่าคลิปดังกล่าว จะเป็นแรงบันดาลใจ หรือการเปิดมุมมองให้นิสิตได้มีทางเลือกอันหลากหลายในการประเมินโครงการอย่างสร้างสรรค์ และมีพลัง
(แต่ตอนนี้คลิปยังไม่ปล่อยยูทูปนะครับ เพราะรอการปรับแก้อีกเล็กร้อย)
ประเมินโครงการ : ภาพสะท้อนความสำเร็จและล้มเหลวของการเรียนรู้
การเรียนการสอนในประเด็นดังกล่าว ผศ.ดร.สมชาย แก้ววังชัย เปิดตัวอย่างง่ายๆ และเป็นกันเอง ทักทายหลากเรื่องราวและนำเข้าสู่ประเด็นของการประเมินโครงการฯ โดยเริ่มต้นจากการกระตุ้นให้นิสิตได้ร่วมกัน
วิเคราะห์ (KM ธรรมชาติ) ว่าด้วยเรื่องความสำคัญ หรือลักษณะสำคัญของโครงการเพื่อการพัฒนานิสิต ว่าคืออะไร หรือมีอะไรบ้าง
ประเด็นดังกล่าวนี้ ไม่ใช่เรื่องใหม่ เพราะถูกกล่าวซ้ำมาแล้วในชั่วโมงแรกๆ ผ่าน ผศ.ดร.ฉันทนา เวชโอสถศักดา (ผู้ช่วยอธิการบดีฝ่ายพัฒนานิสิต : ผู้ประสานงานวิชาการพัฒนานิสิต) ตลอดจนทีมกระบวนกรก็ได้สื่อสารเรื่องเหล่านี้ผ่านกิจกรรม หรือกระบวนการเรียนรู้มาเป็นระยะๆ ซึ่งประกอบด้วยส่วนสำคัญๆ คือ
- ผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง (Learner-Centered)
- เรียนรู้ผ่านการลงมือทำ (Learning by doing)
- เรียนรู้โดยใช้กิจกรรมเป็นฐาน (Activity-Based Learning)
- เรียนรู้คู่บริการ (Service Learning)
เช่นเดียวกับการเชื่อมโยงให้เห็นถึงกรอบแนวคิดการประเมินโครงการฯ ที่มีวาทกรรมให้รับรู้ในวงวิชาการ คือ ผลสัมฤทธิ์(Results) ผลผลิต (Outputs) ผลลัพธ์(Outcomes) หรือกระทั่งการเน้นย้ำให้ผู้เรียนได้เข้าใจ หรือให้ความสำคัญ “หัวใจ” ของการประเมินผลโครงการเพื่อการพัฒนานิสิต นั่นก็คือ การประเมินวัตถุประสงค์ (Evaluation Objects) และเป้าหมาย (Goal) เพราะทั้งสองส่วนจะทำให้เราเห็นผลสัมฤทธิ์ของโครงการที่สัมพันธ์อยู่กับ “สิ่งที่คาดว่าจะได้รับ” (ผลที่คาดว่าจะได้รับ) ของโครงการไปโดยปริยาย
เครื่องมือการประเมินโครงการฯ : ความหลากหลายในแบบบันเทิงเริงปัญญา
การประเมินผลโครงการเพื่อการพัฒนานิสิต หัวใจหลักไม่ได้อยู่ที่การใช้เครื่องมือ (Means) เพียงไม่กี่อย่างที่คุ้นชิน ซึ่งหมายถึงแบบสอบถาม (Questionnaire) แบบสัมภาษณ์ แบบสำรวจ (Inventory) ภาพนิ่ง VDO Clip หรือ PDCA (Deming’s cycle) เท่านั้น ทว่า ผศ.ดร.สมชาย แก้ววังชัย ได้สื่อให้เห็นถึงเครื่องมือ หรือกระบวนการอื่นๆ ที่เกี่ยวโยงกับการจัดการความรู้ เป็นต้นว่า
- สุนทรียะการสนทนา (Dialogue)
- เรื่องเล่าเร้าพลัง (Story Telling)
- ถอดบทเรียน (lesson learned)
- ความคาดหวังก่อนดำเนินงาน (Before Action Review : BAR)
- สิ่งที่ได้รับจากการเข้าร่วมโครงการ (After Action Review : AAR)
และกระบวนการ หรือเครื่องมือเหล่านี้ก็ถูกสร้างเป็นกระบวนการเรียนรู้มาเป็นระยะๆ ผ่านการรังสรรค์ของทีมกระบวนกร ยกตัวอย่างเช่น การละลายพฤติกรรม กิจกรรมรู้จักฉันรู้จักเธอ กิจกรรมคำถาม 9 ช่อง ฯลฯ ทั้งปวงได้สร้างการเรียนรู้ผ่านกิจกรรมในแบบ “กระบวนการ” อัน “บันเทิงเริงปัญญา” มาอย่างไม่ต้องกังขา ขึ้นอยู่กับว่านิสิตจะเปิดใจเรียนรู้อย่างจริงจังและจริงใจแค่ไหน หรือกระทั่งกลับไปทำความเข้าใจ- อ่านทวนหรือไม่เท่านั้นเอง
ภาพถ่าย : การจัดการความรู้ผ่านภาพถ่าย
ดังที่แจ้งว่ากระบวนการเรียนรู้ในวิชาการพัฒนานิสิต เน้นการเรียนรู้อย่างหลากหลาย แม้กระทั่งการประเมินโครงการฯ ก็มิได้จ่อมจมอยู่แต่เฉพาะเครื่องมือ หรือกระบวนการเพียงไม่กี่อย่าง แต่มุ่งให้นิสิตได้รู้หลากหลาย –เป็นการรู้เพื่อให้มี “ต้นทุน” ในการนำไปประยุกต์ใช้กับวิถีอื่นๆ
เรื่องของ “ภาพถ่าย” หรือ “การถ่ายภาพ” เป็นอีกเรื่องที่วิชาการพัฒนานิสิตให้ความสำคัญอย่างยิ่งยวด เพราะถือเป็นเรื่องที่นิสิตมีพื้นฐาน (ความรัก-ความชอบ) อยู่แล้ว โดยเฉพาะการถ่ายภาพผ่าน “มือถือ” ทั้งที่เป็นภาพนิ่งและภาพเคลื่อนไหว
ด้วยเหตุนี้ในกระบวนการเรียนรู้จึงมุ่งทำความเข้าใจกับนิสิตประมาณว่า
- ภาพถ่าย เป็นอีกเครื่องมือหนึ่งที่นิยมนำมาใช้ประกอบการประเมินผลโครงการฯ เป็นหลักฐานเชิงประจักษ์ว่ามีการดำเนินการจริง แต่ภาพถ่ายเพื่อการประเมินผลโครงการ ต้องครอบคลุมทั้ง 3 ขั้นตอน (ต้นน้ำ กลางน้ำ ปลายน้ำ) เพื่อสะท้อนให้เห็น “สภาพก่อนการจัดกิจกรรม (BAR) และความเปลี่ยนแปลงหลังการจัดกิจกรรม (AAR)”
นอกจากนี้ยังได้ผนวกความรู้ที่ว่าด้วยศาสตร์และศิลป์การถ่ายภาพมาให้นิสิตได้เรียนรู้ไปด้วย เช่น ภาพแบบสมมาตร (Symmetry Balance) จุดตัด 9 ช่อง กฎสามส่วน ซึ่งมีการหยิบยกภาพถ่ายหลากหลายมาให้นิสิตได้ดู (ชื่นชม) รวมถึงภาพที่เกี่ยวกับนิสิต หรือกิจกรรม-สถานที่ในมหาวิทยาลัยมหาสารคาม เพื่อสะกิดเตือนการเรียนรู้ให้นิสิตได้ทบทวนเรื่องราวของตนเองไปแบบเนียนๆ
ปิดท้าย : ทวนซ้ำความเข้าใจและย้ำเน้นงาน
เหมือนเช่นทุกครั้งของการเรียนรู้ ทีมกระบวนกรจะกลับออกมาทวนซ้ำเนื้อหาอย่างง่ายๆ ผ่านใบงาน หรือไม่ก็ให้นิสิตได้พูดเล็กๆ น้อย-พร้อมๆ กับการทวนย้ำเรื่องงานต่างๆ ผูกโยงไปยังการนัดหมายเพื่อเตรียมการเรียนรู้ในชั่วโมงถัดไป
หมายเหตุ : ภาพ โดย ทีมระบวนกรวิาการพัฒนานิสิต
ความเห็น (2)
You 're honored! see at : https://www.gotoknow.org/posts/591870
ได้เรียนรู้เครื่องมือประเมินผลไปด้วย ขอบคุณค่ะ
หน้าตานิสิตภาพท้าย ๆ บ่งบอกความสุขมากนะคะ ^_,^