วันนี้คุยเรื่องความหลังของผู้เขียนนะคะ .... ชาวล้านนา .... นิยมรับประทานพืชที่ขึ้นเองตามธรรมชาติ …. อาจจะเป็นผักป่าหรือว่าผักข้างรั้ว ... กินข้าวเหนียวเป็นอาหารหลัก... นิยมปรุงอาหารโดย...ไม่ใส่น้ำตาล … มีรสเค็มนำและเผ็ดเล็กน้อย ...ใช้กะทิปรุงน้อยกว่าภาคกลาง … นิยมแกงแบบน้ำขลุกขลิกและน้ำพริกต่างๆ ก็ค่อนข้างแห้ง เพราะชาวล้านนารับประทานด้วย ... วิธีปั้นข้าวเหนียว ...เป็นก้อนเล็กๆ แล้วจิ้มลงไปในน้ำแกง ผักป่า ... เป็นผักที่ได้มาจากป่า หรือ จากแพระ (ป่าละเมาะ) ...
- ในฤดูร้อน ...ได้แก่ ปลีกล้วย ...ยอดมะขาม ...ยอดมะม่วง ..ผักเสี้ยว ..ผักเฮือด
- ในฤดูฝน.. จะมีอาหารจากป่ามาก เช่น หน่อไม้ ...เห็ด... ผักหวาน...ผักปู่ย่า...ในทุ่งนามี ผักสีเสียด... ผักกาดนา หรือ ผักจุมปา ....ผักแว่น... ผักบุ้ง เป็นต้น
ภาพจากhttp://library.cmu.ac.th/ntic/lannafood/culture_la...
การจัดสำรับอาหารของชาวล้านนาจัดใส่...ขันโตก หรือโก๊วะข้าว ... ทำมาจากไม้ .... นิยมใช้ไม้สักในการทำขันโตก ... ปัจจุบัน มีการนำเอา...หวายมาสานเป็นขันโตกด้วย ...ในงานทำบุญใหญ่ เช่น งานปอยหลวง ..งานปอยหน้อย หรือ งานบวชเณร ...งานทำบุญขึ้นบ้านใหม่ … หรือจะเป็นงานศพ ฯลฯ ... ชาวล้านนานิยมใช้ถาด... ซึ่งหาซื้อได้ทั่วไปในท้องตลาด ...เป็นถาดที่มีลวดลาย ...ส่วนใหญ่ จะเป็นลายดอกไม้สีสดใส ... มาใช้เป็นภาชนะใส่อาหารแทนขันโตก … ปัจจุบันยังพบว่า...มีการใช้อยู่ในแถบนอกเมือง ....การรับประทานอาหารอาหารของชาวล้านนา.... มักจะให้พ่อแม่ หรือญาติผู้ใหญ่ที่อาวุโสที่สุดในบ้าน .... รับประทานเป็นคนแรก ... จากนั้นลูกๆ หรือ ผู้อ่อนอาวุโสจึงจะลงมือรับประทาน ... ซึ่งเป็นประเพณีนิยมมาแต่โบราณกาลนะคะ
ขันโตก หรือโก๊วะข้าว..ทำมาจากไม้สัก...ใช้ในสมัยเป็นเด็ก...เป็นของที่เก็บรักษาไว้....อายุน่าจะมากกว่าผู้เขียนอีกนะคะ .... เพราะจำได้ว่าเกิดมาก็เจอโก๊วะข้าวใบนี้แล้วนะค่ะ
ขันโตก ...จากบ้านถวาย ... ของใหม่ค่ะ
ขันโตก 2 ใบนี้ได้จากบ้านถวาย ชองใหม่ ... ใช้ใส่ผลไม้ทานเวลาดูTV ..... ใช้ที่บ้านเพชรบุรี ทุกวันค่ะ
สรุปได้ว่า .... ในสมัยผู้เขียนเป็นเด็กๆ ... การจัดสำรับอาหารของชาวล้านนาจะจัดใส่...ขันโตกหรือโก๊วะข้าว ... ทำมาจากไม้และนิยมใช้ไม้สัก ในการทำขันโตกค่ะ...ซึ่งขันโตกหรือโก๊วะข้าว ... ก็คงคลายๆ กับโต๊ะรับประทานอาหารของคนภาคกลางนะคะ .... แต่ขันโตกในภาพนั้น ... เป็นของที่ผู้เขียนใช้ทานข้าวมาตั้งแต่เล็กๆ ...อายุของเขาคงมากกว่าอายุผู้เขียนหลายปีนะคะ.... พอย้ายมาเมืองเพชร ... และคุณพ่อ - คุณแม่เสียไปแล้ว .... ก็เลยเก็บรักษาไว้ค่ะ ... เป็นสิ่งเตือนใจถึงอดีต ... ความหลัง .... ไม่รู้ว่าสมัยนี้คนเมืองเหนือ...คนล้านนา เขายังคงใช้สำหรับรับประทานข้าวอยู่หรือไม่ นะคะ
ขอบคุณค่ะ
๑๘ สิ่งหาคม ๒๕๕๗
งดงามด้วยวัฒนธรรมการบริโภคแบบไทยๆมากค่ะ...
ชอบใจขันโตก ทำจากไม้
อาหารเหนือก็มีผักมากนะครับ
ขอบคุณมากๆได้ความรู้มากเลยครับ
ป่าละเมาะ แถวบ้านเรียกว่า "ป่าแพะ" เหมือนชื่อหมู่บ้านของผมเลย...ไม่ใช่ ป่าแพระ นะครับอาจารย์...(แซวเล่น)
"กั๊วะ" ที่เป็น "ขันโตก" แถวบ้านผมไม่ค่อยมีใช้กันแล้วหายากมากครับ...จะมีก็แต่ที่ใช้เป็นที่คนข้าวเหนียวครับ เรียก "กั๊วะกนข้าว" เหมือนกัน...
อีกอย่างหนึ่ง "กั๊วะ" หรือ "ข้าวกั๊วะ" หมายถึง ข้าว อาหาร ชุดที่จะเตรียมไปถวายเป็นสังฆทานให้ผู้ตายในวันพระวันศีลก็เรียกเหมือนกันครับ...
ตอนเด็กๆ ที่บ้านยายจะใช้ค่ะ แต่บ้านตัวเองใช้ถาดสังกะสีซะงั้น ใช้ขันโตกดีตรงอยากกินตรงไหนก็ย้ายไปได้ทุกทีนะคะ ถ้าเป็นการจัดงานในหมู่บ้านก็จะจัดใส่ขันโตกต้อนรับแขก และมีฟ้อนเล็บให้แขกชมด้วย เห็นขันโตก อ. เปิ้ลแล้วแอบคิดถึงบ้านเลยค่ะ
ขอบคุณสำหรับบันทึกดีมีสาระนี้นะคะ ได้ความรู้ด้านวัฒนธรรมอาหารล้านนาดีมากค่ะ
ขันโตกในรูปจัดได้สวยงามน่ารับประทานมากค่ะมี แคบหมู ไก่ทอด แกงฮังเล น้ำพริกอ่อง ลาบคั่ว แกงอ่อม ของโปรดทั้งนั้น แต่น้ำพริกหนุ่มหายไปไหนเอ่ย
ผักเสี้ยว ผักเฮือด ผักปู่ย่า ยังไม่รู้จักค่ะ วันหลังไปตลาดจะต้องถามหาจากแม่ค้า มีผักหลายชนิดที่ไม่รู้จักแต่ก็ไม่ได้ถามค่ะ
ที่เชียงใหม่นี่มีการจัดขันโตกตามร้านหรือศูนย์วัฒนธรรมหลายแห่งเพื่อรองรับนักท่องเที่ยวหรือแขกของสถาบันต่าง ๆ พร้อมการแสดง แต่ปัจจุบันทุกแห่งค่อนข้างสุกเอาเผากิน อาหารก็ไม่รักษาความเป็นดั้งเดิม รสชาติเพี้ยนไปหมด โดยเฉพาะไก่ทอดไม่อร่อยเลยไม่เหมือนที่ชาวบ้านทำเลี้ยงแขก การแสดง การแต่งกายก็น่าผิดหวัง ต่างจากเมื่อก่อนนี้มากค่ะ
"คิดถึง"..เมื่อเป็นเด็ก..เจ้าค่ะ..กินข้าวพร้อมหน้าพร้อมตา..(ผู้ใหญ่และครอบครัวสมัยก่อนให้ความสำคัญ)..ไม่แบ่งแยก..นั่งล้อมวง..กินข้าวด้วยมือ.(ล้างมือก่อนกินข้าว)...มีน้ำพิริกปลาผัก..อาหารครบหมู่..การกิน..จะเป็นเหมือนกัน..ทุกภาค..ในประเทศไทย..แม้ว่า ภาษาจะเพี้ยนไป..ตามท้องถิ่น..และพืชพันธุ์ที่มีตามท้องที่...สำคัญที่สุดเท่าที่จำได้..นั่งกินด้วยกัน..แบ่งปันกัน..ไม่แย่งกันกิน...อิอิ
ตั้งแต่ต้องมานั่งโต็ะ..กินด้วยช้อนซ่อม.....เวลาหมดไป...ขันโตก..ล้อมวงกินข้าว..เลยหายไป..ตามวิถีแบบใหม่....(ขอบคุณกับบันทึกนี้..ที่ทำให้หวลไปคิดถึงเมื่อเด็กๆ..เจ้าค่ะ...)
ขอบคุณ ทุกๆท่าน ค่ะ ...ให้กำลังใจค่ะ
ขอบคุณ ยายธีค่ะ สบายดีนะคะ
ชอบจังค่ะพี่เปิ้น แถวอีสานมีแต่แบบสานจากหวาย ไม่เห็นทำจากไม้ค่ะ
-สวัสดีครับพี่หมอ
-บ้านผม"เถิน,ลำปาง"เรียกว่า"ขันข้าว ครับ อิๆ
-ขอบคุณครับ