วันนี้ผู้เขียนเล่าเรื่อง “วิธีการทำบายศรี” ชมรมผู้สูงอายุโรงพยาบาลบ้านลาด ได้จัด โครงการ สอนทำบายศรีให้กับผู้สูงอายุ .... ผู้เขียนได้โอกาสได้เรียนรู้ร่วมกับผู้สูงอายุ โดยการทำบายศรี มีการเตรียมและมีขั้นตอนดังนี้ค่ะ
อุปกรณ์ที่ใช้ในการทำบายศรี
การเตรียมวัสดุอุปกรณ์ไว้ให้พร้อม เป็นการเตรียมการที่ดี สามารถดำเนินงานได้ด้วยความเรียบร้อยรวดเร็วซึ่งมีอุปกรณ์ที่ควรจะต้องเตรียมไว้ดังต่อไปนี้
1. ใบตอง (ควรให้ใบตองกล้วยตานี)
2. พานแว่นฟ้า ขนาดเล็ก กลาง ใหญ่ ผูกติดกันไว้ด้วยลวด และรองพื้นพานด้วยโฟม
3. ภาชนะปากกว้างสำหรับใส่น้ำแช่ใบตอง 2 ใบ
4. สารส้ม
5. น้ำมันมะกอก ชนิดสีเหลือง หรือขาว
6. ไม้ปลายแหลม (ขนาดไม้เสียบลูกชิ้น) ประมาณ 20-30 อัน
7. ดอกไม้ (ดอกพุด ดอกดาวเรือง ดอกบานไม่รู้โรย ฯลฯ)
8. กรรไกร สำหรับตัดใบตอง
9. ลวดเย็บกระดาษ
การเลือก และ การทำความสะอาดใบตอง
ใบตองที่นำมาใช้สำหรับทำบายศรี มักนิยมใช้ใบตองจากกล้วยตานี เนื่องจากเป็นใบตองที่มีลักษณะเป็นเงา มันวาว เมื่อโดนน้ำจะยิ่งเกิดประกายสีเขียวเข้มสวยงามยิ่งขึ้น และที่สำคัญ ใบตองจากกล้วยตานี มีความคงทน ไม่แตกง่าย ไม่เหี่ยวง่าย สามารถนำมาพับม้วนเป็นรูปลักษณะต่างๆได้ง่าย และสามารถเก็บไว้ได้นานหลายวัน หรือถ้ารักษาโดยหมั่นพรมน้ำบ่อยๆ ใบตองกล้วยตานี จะสามารถคงทนอยู่ได้นานเป็นสัปดาห์ทีเดียว เมื่อได้ใบตองกล้วยตานีมาแล้ว จะต้องนำมาทำความสะอาดก่อน ด้วยการเช็ด โดยใช้ผ้านุ่มๆ เช็ดฝุ่นละอองและสิ่งสกปรกต่างๆออกจากใบตองเสียก่อน โดยการเช็ด จะต้องใช้ผ้าเช็ดตามรอยของเส้นใบไปในทางเดียว อย่าเช็ดกลับไปกลับมา หรืออย่าเช็ดขวางเส้นใบเป็นอันขาด เพราะจะทำให้ใบตองเสียหาย มีรอยแตก และช้ำ ทำให้ไม่สามารถนำใบตองมาใช้งานได้เต็มที่เมื่อเช็ดสะอาดดีแล้ว ก็ให้พับพอหลวมๆ เรียงซ้อนกันไว้ให้เป็นระเบียบ เพื่อรอนำมาใช้งานในขั้นตอนต่อไป
การฉีกใบตองเพื่อเตรีมทำกรวยบายศรีใบตองที่ได้ทำความสะอาดเป็นที่เรียบร้อยแล้ว หยิบมาทีละใบ แล้วนำมาฉีกเพื่อเตรียมไว้สำหรับม้วนหรือพับ ทำกรวยบายศรี
การพับหรือฉีกใบตอง แบ่งเป็นสามประเภทคือ
1. ใบตองสำหรับทำกรวยแม่ ฉีกกว้างประมาณ 2 นิ้วฟุต
2. ใบตองสำหรับทำกรวยลูก ฉีกกว้างประมาณ 2 นิ้วฟุต
3. ใบตองสำหรับห่อ ฉีกกว้างประมาณ 1.5 นิ้วฟุต
ใบตองแต่ละประเภท ควรฉีกเตรียมไว้ให้ได้จำนวนที่ต้องการ กล่าวคือ ถ้าทำพานบายศรี 3 ชั้น ชั้นละ 4 ทิศ ( 4 ริ้ว )
การพับกรวย และห่อกรวย
การพับหรือห่อกรวย หมายถึงการนำใบตองที่ฉีกเตรียมไว้แล้วสำหรับพับกรวย มาพับ โดยการพับกรวยแม่และกรวยลูกจะมีลักษณะวิธีการพับเหมือนกัน คือ การนำใบตองมาพับม้วนให้เป็นกรวยปลายแหลม เพียงแต่กรวยลูกจะมีการนำดอกพุด มาวางเสียบไว้ที่ส่วนยอดปลายแหลมของกรวยด้วย เมื่อพับหรือม้วนใบตองเป็นกรวยเสร็จในแต่ละกรวยแล้ว ให้นำลวดเย็บกระดาษ มาเย็บใบตองไว้เพื่อป้องกันใบตองคลายตัวออกจากกัน แล้วเก็บกรวยแต่ละประเภทไว้จนครบจำนวนที่ต้องการเมื่อได้กรวยแต่ละประเภทครบตามจำนวนที่ต้องการแล้ว ก็นำกรวยที่ได้มาห่อ โดยการนำใบตองที่ฉีกเตรียมไว้สำหรับห่อมาห่อกรวย หรือเรียกอีกอย่างว่า ห่มผ้า หรือ แต่งตัวให้กรวยบายศรี การห่อริ้วบายศรี คือการนำกรวยแม่ และ กรวยลูกที่ได้ห่อกรวยไว้เรียบร้อยแล้ว มาห่อมัดรวมเข้าไว้ด้วยกัน ที่นิยมทำกัน ใน 1 ริ้ว จะประกอบด้วย กรวยแม่ 1 กรวย กรวยลูก 9 กรวย
วิธีการห่อริ้ว มีการห่อคล้ายกับการห่อกรวยแม่หรือกรวยลูกแต่จะแบ่งวิธีตามลักษณะงานที่ได้เป็น 2 วิธี คือ
1. ห่อแบบตรง คือการห่อโดยเริ่มต้นจากกรวยแม่ แล้ววางกรวยลูกไว้ด้านบนกรวยแม่เป็นชั้นๆทับกันขึ้นมา หรือหันกรวยลูกเข้าหาตัวผู้ห่อ การห่อแบบนี้ จะได้ริ้วบายศรีค่อนข้างตรง และในช่วงตัวริ้ว จะมีรอยหยักของใบตองห่อเรียกว่า มีเกล็ด
2. ห่อแบบหวาน คือการห่อ โดยเริ่มต้นจากกรวยแม่ แต่วางกรวยลูกไว้ด้านล่างของกรวยแม่ และวางซ้อนลงด้านล่างลงไปจนครบ หรือหันกรวยแม่เข้าหาตัวผู้ห่อ โดยวางกรวยลูกลงด้านล่างจนครบนั่นเอง การห่อแบบนี้ จะได้ริ้วบายศรีเป็นลักษณะอ่อนช้อย งอน อ่อนหวาน
เมื่อห่อริ้วจนเสร็จในแต่ละริ้วแล้ว จึงนำริ้วที่ได้ลงแช่ในน้ำผสมสารส้มที่เตรียมไว้ประมาณ 20 นาที เพื่อให้ใบตองเข้ารูปทรง อยู่ตัวตามที่ได้พับและห่อ จากนั้น จึงนำไปแช่ในน้ำผสมน้ำมันมะกอกต่อไป เพื่อให้ริ้วมีความเป็นมันวาว เน้นสีเขียวเข้มของใบตองมากขึ้น และมีกลิ่นหอมในตัวเอง
การประกอบพานบายศรี
การประกอบพานบายศรี ถือเป็นขั้นตอนสุดท้ายในการทำบายศรี คือการนำริ้วที่ทำเสร็จแล้วและแช่ในน้ำผสมน้ำมันมะกอกแล้ว มาประกอบเข้ากับพานบายศรี 3 ชั้นที่ได้เตรียมไว้
การน้ำริ้ว มาประกอบกับพาน ควรเริ่มต้นจากพานใหญ่สุด หรือพานที่วางอยู่ชั้นล่างสุดก่อน โดยการวางให้ริ้วอยู่บนพานให้มีระยะห่างเท่าๆกัน 4 ริ้ว ( 4 ทิศ ) ซึ่งจะยึดริ้วติดกับพานโดยใช้ไม้ปลายแหลมที่เตรียมไว้แล้ว มากลัด หรือเสียบจากด้านบนของริ้วให้ทะลุไปยึดติดกับโฟมที่รองไว้บนพื้นพาน การประกอบริ้วกับพานชั้นกลาง และชั้นบนสุด ก็ใช้วิธีเดียวกัน แต่จะต้องให้ริ้วชั้นที่ 2 วางสลับกับริ้วชั้นแรก และริ้วบนพานชั้นบนสุด ก็ให้สลับกับริ้วบนพานชั้นกลางการประกอบริ้วกับพานชั้นบนสุด ให้ห่อใบตองเป็นกรวยขนาดใหญ่พอควรวางไว้เป็นแกนกลางของพาน เมื่อวางริ้วทั้ง 4 ริ้วเสร็จแล้ว ให้รวบปลายสุดของริ้วทั้ง 4 เข้าหากัน โดยมีกรวยที่ทำเป็นแกนกลางอยู่ด้านใน แล้วนำใบตองม้วนเป็นกรวยขนาดใหญ่อีกกรวย มาครอบทับยอดทั้ง 4 ของริ้วไว้ ซึ่งจะทำให้พานบายศรีที่ได้ มียอดแหลมที่สวยงามและมั่นคง ขอบคุณข้อมูลจาก เว็บไซต์ด้านล่างนะคะ
https://sites.google.com/site/baysri00/home/phithikrrm-keiyw-kab-baysri/withi-kar-tha-baysri
สรุปได้ว่า ..... การเรียนรู้ไม่มีที่สิ้นสุด.....ผู้เขียนคิดว่า “มีอีกหลายสิ่งหลายอย่าง” ... ที่ผู้เขียน....ยังไม่มีความรู้และยังไม่รู้นะคะ ..... ดังนั้นผู้เขียนต้องทำตัวเป็น “น้ำที่ไม่เต็มแก้ว..น้ำครึ่งแก้ว” อยู่เสมอๆ น่าจะดีนะคะ .... เพราะมันจะทำให้ผู้เขียน....มีโอกาสได้เรียนรู้อยู่ตลอดเวลา … ขณะเดียวกันการเรียนทำ “บายศรี” ทำให้ผู้เขียน
- มีสมาธิ
- มีความสุข
- ได้วิชาความรู้
- ได้ร่วมกิจกรรมกับผู้สูงอายุ
- มีรอยยิ้มและเสียงหัวเราะ และ....
- ได้บายศรี....ไปถวายพระพุทธรูปที่บ้าน 1 ชิ้น
ขอบคุณมากที่ให้เกียรติอ่านบทความนี้ค่ะ
ใส่กระโปรงสั้น นั่งถนัดหรือค่ะ ยังเก่งนะคะที่นั่งได้...สำหรับพี่เองถ้านั่งหงายเก๋งแล้วคร้า...คริ ๆ ๆ ความรู้เรียนไม่จบสิ้นจริง ๆ นะคะ
ได้ความความรู้ ดูอบอุ่นและกันเอง ใกล้ชิดชุมชน
น่ารักดีค่ะ
ได้ประโยชน์ ได้ความสุข จากภาพที่เห็นและรอยยิ้มครับ
น่าสนใจมาก
ที่โรงพยาบาลหรือครับ
เป็นบายศรีชามใช่ไหมครับ
ขอบคุณพี่เปิ้นมากครับ
เรียนรู้จากภูมิปัญญาตายายโดยแท้จ้ะพี่หมอเปิ้น ชื่นชมจ้ะ
ฝีมือคุณยายงามมากๆค่ะ อยู่ใกล้ๆจะมอบตัวเป็นศิษย์เลยค่ะ
เป็นโครงการที่มีคุณค่าและรักษางานฝีมือของไทยค่ะ
น่ารักจังค่ะอาจารย์ มีความสุข สดชื่นกันทุกคน ทั้งผู้ให้และผู้รับสมถวิล สาธุค่ะ
...ท่าทางครูคงปลื้มใจที่นักเรียนเก่งนะคะ
Glad to see a "Thai traditional art" is being practiced and passed on.
Do you thinking, it is also very therapeautics -- helping to calm the body and the mind?
;-)
ขอบคุณ พี่ๆ เพื่อนๆ น้องๆ ทุกๆคนค่ะ ให้เกียรติอ่านบทความนะคะ
ชนะ |
อ.นุ |
ขจิต ฝอยทอง |
sr |
noktalay |
ครูนัด |
วอญ่า-ผู้เฒ่า-natachoei-- |
พ.แจ่มจำรัส |
บุษยมาศ |
คุณมะเดื่อ |
ดร. พจนา แย้มนัยนา |
น้ำฝน |
วันวิสา เพชรศรีจันทร์ |
กุหลาบ มัทนา |
OTann_supansa |
อัญชัญ ครุฑแก้ว |
-สวัสดีครับพี่หมอ..
-นักเรียนดูขยันขันแข็งดีนะครับ ฮ่า ๆ
-งานใบตองต้องใช้ความปราณีตมาก...
-ฝีมือพี่หมอ..ใช้ได้เลยนะครับเนี่ย..
เป็นกิจกรรมดีๆที่มีความสุขมากๆค่ะ...สวยงามอย่างไทยไม่มีใครเทียบ
เคยเรียนเย็บแบบตอนเด็กๆ สนุกดีเพราะคุณครูคือคุณยายใจดีค่ะ