สุภาษิตคำโคลง หมวด ข :ขยายความสำนวนสุภาษิต (เขียนเมื่อ พ.ศ.๒๕๔๖)

 

๔๓.ขนทรายเข้าวัด     หาประโยชน์ให้ส่วนรวมผิดพลาดควรอภัย

 

            ขน  ดินทรายก่อสร้าง   อาราม

ทราย  หล่นลงเขตคาม            หมู่บ้าน

เข้า  เบียดเสียดไม้งาม             อาจพลาด  พลั้งนา

วัด  ส่วนรวมจึงค้าน                 เยี่ยงนี้อภัย

 

 

๔๔.ขมิ้นกับปูน       ชอบวิวาทกันอยู่เสมอ , ไม่ถูกกัน

 

            ขมิ้นปูนพานพบพ้อง   เปลี่ยนสี

กัดกร่อนขาดไมตรี                  ไป่เว้น

คนใดยามพบมี                      วิวาท  กันนา

ความเปรียบคนเคืองแค้น         ไป่ได้ปรองดอง

 

 

 

๔๕.ของหายตะพายบาป       ของหายหรือเข้าใจว่าหายแล้วเที่ยวโทษผู้อื่น

 

            ของ  เงินทองค่าล้น      กลับหาย

หาย  โทษเขามิวาย                  เดือดร้อน

ตะพาย  บาปมิตรหมาย              โทษมั่ว  ไปนา

บาป  ตกตามติดซ้อน                 แก่เจ้าของหาย

 

 

๔๖.ขวานผ่าซาก      พูดโผงผางไม่เกรงใจใคร

 

คำพูดตรงขัดแค้น        เคืองหู

ขวานผ่าซากฟังดู         กระด้าง

ใครฟังบ่เชิดชู             ชมชื่น  นาพ่อ

คำกล่าวควรติดค้าง      เปลี่ยนแก้คำหวาน

 

 

๔๗.ข้าวใหม่ปลามัน      อะไรที่เป็นของใหม่ก็ถือว่าดี , คู่แต่งงานใหม่ๆ

 

            ข้าว  หอมปรุงกลิ่นฟุ้ง             ชวนทาน

ใหม่  ใหม่รสอาหาร                             อร่อยล้ำ

ปลา  มันพี่บอกหวาน                           เจียนหยด  นาพ่อ

มัน  ใหม่จึงชิมซ้ำ                               เปรียบคล้ายบ่าวสาว

 

 ๔๘.ขนมผสมน้ำยา       พอดีกัน

 

            ขนมจีนพอเหมาะทั้ง  น้ำยา

สองฝ่ายพอกันนา                  เปรียบไว้

มิอาจกล่าวออกมา                 ดีกว่า  ใครเฮย

หรือขุ่นเคืองโกรธไซร้             กล่าวได้พอกัน

 

 

 

๔๙.ขนหน้าแข้งไม่ร่วง      ไม่กระทบกระเทือนเดือนร้อน

 

            คนมั่งมีเมื่อครั้ง        จับจ่าย

จึงบ่เกิดเสียดาย                   เดือดร้อน

เปรียบขนร่วงจากกาย            มิหมด  เลยนอ

นิดหน่อยจะคืนย้อน               กลับเข้าคืนคลัง

 

 ๕๐.ขว้างงูไม่พ้นคอ      ทำอะไรแล้วผลร้ายกลับมาสู่ตัวเอง

 

    ขว้าง  งูพิษผ่านพ้น              กลับหวน

งู  วกกลับคืนทวน                   ถิ่นขว้าง

ไม่พ้น  เหตุชนวน                   ตนก่อ  ไว้นา

คอ  คั่นมิหลุดค้าง                  กลับต้องรับกรรม

 

 

๕๑.ข้าเก่าเต่าเลี้ยง      คนเก่า คนแก่ คนรับใช้ที่ไว้วางใจ

 

            ข้าทาสเคยรับใช้      เคียงกาย

เขากล่าวเปรียบความหมาย     เต่าเลี้ยง

รับผิดชอบคำนาย                 ทุกเมื่อ

สัตย์ซื่อวางใจเพี้ยง               แต่เจ้านายตน

 

 

๕๒.ข้ามน้ำข้ามทะเล      

ต้องฟันฝ่าอุปสรรคและความลำบากต่างๆ กว่าจะได้รับผลสำเร็จ

 

    ข้าม  เขินเขาโขดห้วย         กันดาร

น้ำ  ท่าเพียรทะยาน                เผ่นพ้น

ข้าม  อุปสรรคผจญมาร           ฟันฝ่า  เสมอแล

ทะเล  กักตะบึงด้น                 ลุพ้นสัมฤทธิ์การ

 

 

 

๕๓.ขายผ้าเอาหน้ารอด       ยอมสละแม้แต่ของจำเป็นที่มีอยู่เพื่อรักษาชื่อเสียงของตนไว้

 

    ขาย  ของครายากแค้น         ลำเค็ญ

ผ้า  ผ่อนจึงจำเป็น                   ลดให้

เอาหน้า  ก่อนทุกเข็ญ              เกินกว่า  นี้แล

รอด  ชั่วขณะพอได้                 ปกป้องชื่อเสียง

 

 

๕๔.ข้าวแดงแกงร้อน            บุญคุณ

 

    ข้าว  แกงเคยแบ่งให้            พอทาน

แดง  มากคุณอาหาร                 แกลบกล้อง

แกง  กับแบ่งจาน                    มิขัด  เลยนอ

ร้อน  รุ่มคราขัดข้อง                 ปกป้องแทนคุณ

 

 

๕๕.ข้าวยากหมากแพง       ภาวะขาดแคลนอาหารทุพภิกขภัย

 

    ข้าว  ปลาหายากล้น          ทุกข์เข็ญ

ยาก  ยิ่งคนลำเค็ญ                ขืนไข้

หมาก  พร้าวปลูกมิเห็น           ผลช่อ  ดอกเฮย

แพง  ลิ่วทุกสิ่งไซร้                ร่ำร้องโอดครวญ

 

 

๕๖.ข้าวเหลือเกลืออิ่ม     บ้านเมืองที่บริบูรณ์ด้วยข้าวปลาอาหาร

 

    ข้าว  เหลือเกลืออิ่มท้อง       ผองชน

เหลือ  เก็บมิขัดสน                  ยากไร้

เกลือ  แกงแบ่งปันผล             ไปทั่ว  เรือนแล

อิ่ม  เอิบจิตสุขไซ้                   ถิ่นบ้านสมบูรณ์

 

 ๕๗.ขี้ก้อนใหญ่ให้เด็กเห็น      ทำสิ่งที่ไม่สมควรให้ผู้น้อยเห็น

 

            ประพฤติผิดแบบให้     เด็กเห็น

แบบอย่างเด็กนำเป็น               สิ่งอ้าง

ขัดเคืองเหตุลำเค็ญ                มิอาจ  เถียงแล

ทำกิจใดควรสร้าง                   ถูกต้องเหมาะสม

 

 

๕๘.ขุดด้วยปากถากด้วยตา      แสดงอาการเหยียดหยามทั้งด้วยวาจาและสายตา

 

            ชนใดใจชั่วร้าย           ทุรชน

พูดเหยียดหยามเหลือทน          ทุกถ้อย

สายตาหมิ่นแคลนคน               กดขี่  ข่มแล

ดูถูกคนต่ำต้อย                        เยี่ยงนี้ความหมาย

 

 

๕๙.ขุนนางใช่พ่อแม่ หินแง่ใช่ตายาย

   ถ้าไม่ใช่พ่อแม่ ปู่ย่า ตายายของตน ก็ไม่ควรไว้วางใจใคร

 

โบราณสอนเรื่องไว้           วางใจ

พ่อแม่ญาติสนิทใน           เท่านั้น

คนรู้จักยังไกล                 เกินกว่า  เชื่อแล

หากพลาดผิดเพราะรั้น       กว่ารู้เสียหาย

 

 

๖๐.เข็นครกขึ้นภูเขา      ทำงานที่ยากเกินความสามารถของตน

 

     เข็น  งานหนักกว่าด้วย       กำลัง  ตนแล

ครก  สู่เขาเปรียบดัง               กล่าวนี้

ขึ้น  เขาแต่ลำพัง                   ฝืนหนัก  นาพ่อ

เขา  ที่หมายความชี้               เสร็จได้ยากแสน

 

๖๑.เข้าเมืองตาหลิ่วต้องหลิ่วตาตาม      ประพฤติตนให้เหมาะสมกับกาลเทศะ

 

    เข้าเมือง  รวมพวกพ้อง        ชนใด

ตาหลิ่ว  วัฒนธรรมใน             หมู่นั้น

ต้องหลิ่ว  ประพฤติวิสัย          เขาเยี่ยง  อย่างนา

ตาตาม  ผองชนชั้น               อยู่ได้สุขเสมอ

 

 

๖๒.เข้าพระเข้านาง        แสดงบทเกี้ยวพาราสี

 

    เข้า  ชมชายหนุ่มเกี้ยว          หญิงงาม

พระ  เอกนางเอกยาม               ยั่วเย้า

เข้า  ใจประจักษ์ความ              บอกบ่ง  ไว้แล

นาง  เอกถูกรุมเร้า                    รักให้ใจหลง

 

 

๖๓.เข้าตามตรอกออกตามประตู      ทำตามประเพณี

 

            ชายหญิงรักใคร่ต้อง    ทำตาม  แบบนา

ขอสู่ตัวนงราม                        ถูกต้อง

หมั้นหมายแต่งงานงาม            สมเกียรติ  สกุลแฮ

ผู้ใหญ่มอบหอห้อง                 เยี่ยงนี้ถูกการ

 

 

๖๔.เขียนด้วยมือลบด้วยตีน      ยกย่องแล้วกลับทำลายในภายหลัง

 

            วาดลวดลายก่อสร้าง   เสร็จงาม

คือส่งเสริมคนยาม                   ปลุกปั้น

คราเคืองขุ่นคุกคาม                 ขจัด  ทำลายแฮ

ยกย่องแต่เดิมนั้น                    เปลี่ยนสิ้นแปรผัน

 

  

๖๕.เขียนเสือให้วัวกลัว        ทำอย่างใดอย่างหนึ่ง   เพื่อให้อีกฝ่ายหนึ่งเสียขวัญ

 

            วัวกลัวเสือต่างรู้          มานาน

จึงวาดเสือระราน                     หยุดรั้ง

คือคนมุ่งขวางมาร                   จิตหวั่น  วุ่นแฮ

ดูท่าทียากยั้ง                           ที่แท้หลอกลวง

[ภาทิพ]

ขอบคุณเจ้าของดอกไม้นะคะ ขจิต ฝอยทอง และ  วิทยา เกษรพรหม.