๑๒๐. ยลรอยไทยในภาพและเพลง : ภาพเทศกาลสงกรานต์ โดยศาสตราจารย์เฉลิม นาคีรักษ์ และเพลงเถลิงศกปีใหม่ โดยศาสตราจารย์พระเจนดุริยางค์
เทศกาลวันสงกรานต์ มีความหมายต่อสังคมไทยอย่างลึกซึ้ง เป็นวาระสืบทอดประเพณีวันทำบุญตรุษสงกรานต์ วันปีใหม่ไทย วันครอบครัว รวมทั้งเป็นห้วงเวลาสำหรับการได้คืนถิ่นของผู้ที่จากบ้านเกิดเมืองนอนไปทำงานและศึกษาเล่าเรียน
ในอดีตนั้น ประเทศไทยถือเอาวันสงกรานต์เป็นวันขึ้นปีใหม่ และก่อนหน้านั้น ก็ถือเอาวันที่ ๑ เมษายน เป็นวันขึ้นปีใหม่ ก่อนที่ต่อมาจะถือเอาวันที่ ๑ มกราคมเป็นวันขึ้นปีใหม่ดังในปัจจุบัน
ในช่วงที่ถือเอาวันที่ ๑ เดือนเมษายนเป็นวันเถลิงศกขึ้นปีใหม่นั้น ได้มีการแต่งเพลงเพื่อใช้เฉลิมฉลองบรรยากาศเถลิงศกไว้ด้วย ผู้แต่งคือพระเจนดุริยางค์ ซึ่งเป็นผู้แต่งทำนองเพลงชาติไทยที่ใช้ในปัจจุบัน นอกจากเพลงเถลิงศกที่สืบเนื่องกับเทศกาลสงกรานต์แล้ว ก็ขอเชิญชมภาพเขียนแนวจิตรกรรมไทยประเพณีของ ศาสตราจารย์เฉลิม นาคีรักษ์ จิตรไทยที่มีชื่อเสียงมากที่สุดคนหนึ่งที่วาดรูปการถ่ายทอดวิถีชีวิตไทยในเทศกาลสงกรานต์ไว้อย่างงดงาม
ประเพณีสงกรานต์
ภาพจิตรกรรมไทยประเพณี ประเพณีสงกรานต์ สีน้ำมันบนผ้าใบ โดย ศาสตราจารย์เฉลิม นาคีรักษ์ ภาพจากหนังสือ ๘๔ ปีชาตกาล ศาสตราจารย์เฉลิม นาคีรักษ์ ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์(จิตรกรรม) ปี ๒๕๓๑
เพลงเถลิงศก
ทำนอง : ศาสตราจารย์พระเจนดุริยางค์
เนื้อร้อง : ขุนวิจิตรมาตรา (สง่า กาญจนาคพันธ์)
วันที่หนึ่งเมษายน ตั้งต้นปีใหม่
แสงตะวันพร่างพรายใส สว่างแจ่มจ้า
เสียงระฆังหง่างเหง่งก้อง ร้องท้าทายมา
ไตรรงค์ร่าระเริงปลิว พลิ้วพลิ้วเล่นลม
สิ่งใดแล้วให้แล้วไป ไม่ต้องนำพา
สิ่งผิดมาให้อภัย พาใจผ่องแผ้ว
สิ่งร้าวราน ประสานใหม่ ให้หายเป็นแนว
สิ่งใดแคล้วมาสอดคล้องให้ต้องตามกัน
มาจับมือแสดงยินดีในวันปีใหม่
มาทำใจให้เริ่มประเดิมปฐม
มาเถอะมาพวกเรามา มาปล่อยอารมณ์
มาชื่นชมยินดี วันปีใหม่เอย
(สร้อย) ยิ้มเถิดยิ้มเถิดนะยิ้ม ยิ้มแย้มแจ่มใส
สุขสำราญบานใจ ขอให้สวัสดี
ยิ้มเถิดยิ้มเถิดนะยิ้ม ยิ้มแย้มแจ่มใส
สุขสำราญบานใจ
ขอให้สวัสดี
ศาสตราจารย์เฉลิม นาคีรักษ์
ศาสตราจารย์เฉลิม นาคีรักษ์ เป็นผู้มีบทบาทต่อศิลปศึกษาในประเทศไทยมากที่สุดผู้หนึ่งและเป็นที่ยอมรับในความเป็นเลิศหลายด้าน โดยเฉพาะการเขียนสีน้ำ การเขียนภาพวรรณคดี ประวัติศาสตร์ พุทธศาสนา และภาพประกอบหนังสือแบบเรียน การเขียนภาพวิถีชีวิตชนบท การเขียนภาพพระบรมสาทิสลักษณ์ทุกรัชกาล และภาพจิตรกรรมไทยประเพณี พื้นเพเป็นคนอำเภอตระการพืชผล อุบลราชธานี เกิดเมื่อ ๒๔๖๐
ในปี ๒๔๗๗ ได้เข้าศึกษาศิลปะจากโรงเรียนเพาะช่าง โรงเรียนช่างศิลปะที่เก่าแก่ที่สุดของประเทศก่อนก่อตั้งมหาวิทยาลัยศิลปากรในปี ๒๔๘๖ ในยุคที่หลวงกวีจรรยาวิโรจน์เป็นอาจารย์ใหญ่ ได้ศึกษาและฝึกอบรมทางศิลปะอย่างครบถ้วนจากหลายสำนัก ทั้งแบบช่างไทยดั้งเดิม ศิลปะญี่ปุ่นกับครูศิลปะญี่ปุ่น และศิลปะสมัยใหม่กับศาสตราจารย์ศิลป พีระศรี
ศาสตราจารย์พระเจนดุริยางค์ (ปีติ วาทยะกร)
ผู้แต่งทำนองเพลงชาติไทย
ศาสตราจารย์พระเจนดุริยางค์ เป็นลูกครึ่งไทยเยอรมัน บิดาชื่อจอคอบไฟท์ มารดาชื่อทองอยู่ จบหลักสูตรวิชาสามัญอังกฤษและฝรั่งเศส จากโรงเรียนอัสสัมชัญ บางรัก และรับราชการในกรมรถไฟหลวงได้รับสัญญาบัตรเป็นขุนเจนรถรัฐ ขณะเดียวกันก็ศึกษาดนตรีสมัยใหม่ด้วยตนเองจากหนังสือตำราต่างประเทศด้วยการสนับสนุนของบิดาอย่างเคร่งครัด ทำให้มีความสามารรถแตกฉานทางดนตรีทั้งการเล่นหลายแนวและทางด้านทฤษฎีวิชาการมาตรฐานสากล พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๖ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ย้ายจากกรมรถไฟไปรับราชการในกรมมหรสพแผนกดนตรีฝรั่งหลวง
ในรัชสมัยรัชกาลที่ ๗ ได้บุกเบิกการตั้งโรงเรียนดุริยางค์สากลที่โรงเรียนสวนมิสกวัน แต่ไม่ประสบความสำเร็จ ต่อมาได้รับราชการในกองทัพอากาศและกรมตำรวจ เป็นผู้บุกเบิกการบันทึกเพลงไทยเป็นโน๊ตสากลคนแรกและเป็นผู้ร่วมกับหลวงสารานุประพันธ์แต่งเพลงชาติไทยที่ใช้กันในปัจจุบันนี้ โดยท่านเป็นผู้แต่งทำนอง เพลงเถลิงศก เป็นเพลงที่ท่านได้แต่งขึ้นเพื่อใช้เฉลิมฉลองและปลูกฝังวัฒนธรรมในยุคที่ประเทศไทยนับการขึ้นปีใหม่ในวันที่ ๑ เมษายน
ข้อมูลและแหล่งอ้างอิง
๑.หนังสือ ๘๔ ปีชาตกาล ศาสตราจารย์เฉลิม นาคีรักษ์ ศิลปินแห่งชาติ จัดพิมพ์เผยแพร่โดย คณะกรรมการสมาคมศิษย์เก่าเพาะช่าง (ในพระอุปถัมภ์ของพระวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าสุทธสิริโสภา) และคณะกรรมการจัดทำหนังสือ ๘๔ ปีชาตกาล ศาสตราจารย์เฉลิม นาคีรักษ์ ศิลปินแห่งชาติ
๒. หนังสือ ครูเพลง เนื่องในวโรกาสวันมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษ ๖ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๔๒ โดย ถวัลย์ สุรภาพประดิษฐ์
ความเห็น (16)
สวัสดีปีใหม่ครับท่านอาจารย์ วิรัตน์
อ่านเนื้อเพลงนี้แล้ว ให้คิดถึงเพลงรำวงของกรมศิลป์เมื่อก่อนเคยได้ฟัง แต่ละกรมจะร้องเพลงเอ่ยชื่อของกรมตัวเอง
จำนิดหน่อยรำวงของสรรพสามิต
ที่ร้องว่ารำวง รำแบบกรมสรรพสามิตร รำเซนิดนิด ด้วยพิษของสุรา(เนื้อหาประมาณนี้)
กราบสวัสดีปีใหม่ค่ะท่านอาจารย์ วิรัตน์,
:)
สวัสดีปีใหม่ครับพี่ใหญ่ครับ
ขออาราธนาคุณพระศรีรัตนตรัย อำนวยพรให้พี่ใหญ่มีความเย็นกายสบายใจ
มีความรื่นรมย์และจิตใจเบิกบานแจ่มใสทุกคืนวันเลยนะครับ
สวัสดีปีใหม่ครับบังวอญ่าครับ
ช่างจำได้เนาะ ไม่เคยได้ยินเลยนะครับเนี่ย
ขอให้บังมีความสุขมากๆครับ
สวัสดีปีใหม่ดร.ปริมครับ
มีความสุข มีกำลังกายที่แข็งแรงและพลังใจที่แข็งแกร่ง
มีเรี่ยวแรงไปบันทึกภาพงามๆ และผุดคมความคิดดีๆ
มาฝากผู้อ่านและผู้ชมใน GotoKnow อีกอยู่เสมอๆครับ
สวัสดีค่ะ มาสวัสดีปีใหม่ค่ะอาจารย์ จึงเพลินตากับภาพวาดของท่านอาจารย์เฉลิมกลับไปค่ะ
สวัสดีปีใหม่และสุขสันต์วันสงกรานต์ค่ะอาจารย์
กราบสวัสดีปีใหม่ไทยและสุขสันต์วันสงกรานต์ค่ะท่านอาจารย์เซียนศิลป์
โอ้โฮ สวัสดีครับคุณณัฐรดา คุณณัฐรดาแวะมาสวัสดีปีใหม่กันนี่ ให้ความครึกครื้นสมเป็นบรรยากาศรื่นเริงเถลิงศกมากเลยละครับ หายไปไหนมาเป็นครู่เลยนะครับนี่ ไม่กล้าแวะเข้าไปทวงรูปสีน้ำดอกกุหลาบว่ามิตรรักแฟนพู่กันแหงนมองรอชมอยู่ พอห่างหายไปนี่ ให้รู้สึกขาดแคลนอาหารตาอาหารใจไปมากเลยนะครับ
สวัสดีปีใหม่เด้อครับอาจารย์ณัฐพัชร์ ขอให้มีความสุข เพรียบพร้อมด้วยมีกำลังกาย พลังใจ ทำอะไรก็สำเร็จ นำประสบการณ์ที่ดีและน่าประทับใจมาให้ ได้ความงอกงามทั้งการงานและความสุขใจ มีชีวิตรื่นรมย์และเย็นใจ ไฟสร้างสรรค์ฉายโชนอยู่เสมอครับ
สวัสดีปีใหม่ไทยครับคุณ Poo ครับ
ขอเอารูปเล่นสงกรานต์มาฝากนะครับ ดูรูปงามๆ
ได้ความสุขและมีความฉ่ำเย็น เป็นกำลังชีวิตและพลังในการทำงาน
ให้ได้ความสำเร็จ มีความสุข
และได้ความงอกงามของชีวิตอยู่เสมอนะครับ
กราบสวัสดีปีใหม่ สงกรานต์ ๒๕๕๕ ค่ะอาจารย์ ภาพสวยมากค่ะ
- มากราบขอพรจากท่านในเทศกาลสงกรานต์นี้
- สุขกายสบายใจจงมีแด่ท่านและครอบครัว ตลอดปี ตลอดไป
- นำภาพน้ำ ธรรมชาต เด็กน้อยและรอยยิ้มมาฝากค่ะ
สวัสดีครับคุณหมอธิรัมภาครับ
ภาพเขียนในแนวนี้ของอาจารย์เฉลิม นาคีรักษ์ เป็นที่ยอมรับกันว่าเป็นตัวแบบของการเขียนภาพจิตรกรรมไทยประเพณีด้วยเทคนิคศิลปะสมัยใหม่ให้ได้อารมณ์และจิตวิญญาณที่เป็นตัวของตัวเองของศิลปะไทยซึ่งจะใช้เส้นและความเคลื่อนไหวของเส้นเป็นตัวเล่าเรื่อง ในมุมมองผมนั้น แง่มุมที่โดดเด่นและมีคุณูปการอย่างที่สุดต่อการสร้างทรรศนะต่อโลกและสังคมไทยที่สื่อสะท้อนอยู่ในงานแนวนี้ของอาจารย์เฉลิมก็คือ การศึกษาวิถีชีวิตและสร้างแรงบันดาลใจจากวิถีชีวิตและเรื่องราวที่อยู่ในวัฒนธรรมชาวบ้าน มานำเสนอและชวนพิจารณาให้เห็นถึงความลึกซึ้ง งดงาม ประนีต
ก่อนหน้านั้น ศิลปะในแนวจิตรกรรมไทย จะถือว่าเป็นรูปแบบสำหรับบันทึกและบอกเล่าเรื่องที่สูงส่ง เช่น พุทธประวัติ ศาสนธรรม วัฒนธรรมทางจิตใจ จิตนาการและปรัชญาของสังคม งานของอาจารย์เฉลิมจึงเป็นการบุกเบิกให้เห็นในอีกมิติหนึ่งของการซาบซึ้งและมองตัวเองของสังคม ให้ถึงความสูงส่งในเชิงคุณค่าและความหมาย ที่อยู่ในวิถีชีวิตและวิถีสังคมที่ธรรมดาๆของชาวบ้านไทย
นำมาอวด แบ่งปัน และชวนกันดู เพื่อเป็นโอกาสได้มีความสุขที่ข้างใน ได้เดินทางเข้าสู่ภายในตนเอง และได้แรงบันดาลใจดีๆ สำหรับการเดินออกไปทำงานหนักๆและยากๆ ในโลกภายนอก ซึ่งต้องพึ่งพลังใจและพลังสติปัญญาของตนเองให้ได้มากกว่าอย่างอื่นของคนทำงานไปก็บันทึกถ่ายทอดและเรียนรู้กันไปอย่างคุณหมอและทุกท่านใน GotoKnow นะครับ
สวัสดีครับคุณอุ้มบุญครับ
เป็นภาพที่ให้ความสุขสดใสได้มากจริงๆครับ
นึกถึงการเล่นสนุกอย่างนี้ตอนเด็กๆเลยนะครับ
การได้งอกงามและเติบโตขึ้นจากการได้อยู่กับพื้นฐานชีวิตตนเองอย่างแนบแน่นอย่างนี้ของเด็กๆ
เยาวชน และคนรุ่นใหม่
เป็นหลักสูตรชีวิตและการเรียนรู้ที่แฝงฝังอยู่กับการเล่น
ที่มีความหมายต่อการสร้างคนรุ่นใหม่และหาไม่ได้จากหลักสูตรหรือการให้ประสบการณ์เสมือนด้วยวิธีที่ทันสมัยแต่ฉาบฉวยนะครับ
ขอบคุณมากเลยครับ ได้ความรื่นรมย์ใจไปกับการชมภาพใสๆไปด้วยเลย