ปาก คือ ประตูสู่สุขภาพผู้สูงอายุ (31) สุขภาพ กับสุขภาพช่องปาก ตอนที่ 4 อ.หมอเก๋ คุยให้ฟังเรื่องชมรมผู้สูงอายุ

 

อ.หมอเก๋ เคยรับราชการอยู่ที่ รพ.แจ้ห่ม จ.ลำปาง มาก่อนค่ะ และที่นั่น เธอได้ทำกิจกรรมกับชมรมผู้สูงอายุ ก็เลยนำประสบการณ์มาเล่าสู่กันฟัง ... ชมรมที่จะมานำเสนอ เป็นชมรมที่มีชื่อเสียงชมรมหนึ่ง ก็คือ ชมรมผู้สูงอายุตำบลแจ้ห่ม อ.แจ้ห่ม จ.ลำปาง

เมื่อปีที่แล้ว ที่เก๋เรียนจบมา และได้มีโอกาสไปทำงานที่อำเภอแจ้ห่ม และได้รู้จักกับชมรมนี้ ทำงานกันมาปีหนึ่ง ตอนนี้มีการพัฒนากิจกรรมขึ้นมา ... ชมรมนี้เป็นชมรมนำร่องในการดูแลสุขภาพของทางภาคเหนือชมรมหนึ่ง สมาชิกเคยได้รับรางวัลประกวดฟัน และทำกิจกรรมต่างๆ และได้นำเสนอผลงาน ที่โรงแรมลำปางเวียงทอง ในการประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู้

สำหรับการดูแลสุขภาพของชมรมผู้สูงอายุอำเภอแจ้ห่ม เขาตกลงกัน 2 อย่างก็คือ เขาจะดูแลตัวเองก่อน และจะไปดูแลคนอื่น

เมื่อวานที่ได้ฟังการบรรยายจากในห้องประชุมก็คล้ายๆ กัน แต่ของชมรมนี้เขาบอกว่า เขาจะดูแลตัวเองก่อน และก็ไปดูแลผู้อื่น ผู้อื่นในที่นี้ก็คือ คนในครอบครัว ลูก หลาน เหลน และจะดูแลสมาชิกชมรมผู้สูงอายุ แล้วค่อยไปดูแลคนในชุมชน

ที่ทำมีกิจกรรมหลายอย่าง เช่น เรื่องการออกกำลังกาย ที่นี่เขาจะเต้นแอโรบิค โดยการเปิดทีวี และเต้นแอโรบิคตาม ง่ายๆ การออกกำลังกาย 2 วันเท่านั้นเอง คือ วันฝนตก และวันฝนไม่ตก สรุปว่า คือ ทุกๆ วัน ทำให้สุขภาพแข็งแรง

และมีการมาขอให้แพทย์ ทันตแพทย์ พยาบาล เภสัชกร หรือเจ้าหน้าที่ ช่วยอบรมให้ความรู้เกี่ยวกับการดูแลสุขภาพเรื่อยๆ เพราะฉะนั้น สมาชิกก็จะได้รับความรู้ตลอด และเอาไปปฏิบัติตัว เอาไปสอนคนอื่นได้ เช่น มาอบรมเรื่องการแปรงฟัน ก็เอากลับไปหัดแปรงฟัน มีการนำเอาความรู้ไปเผยแพร่ ที่บอกว่าดูแลคนอื่น ก็คือ การเผยแพร่ความรู้ ไปดูแลคนในครอบครัว

จริงๆ การจัดนิทรรศการ หรือบอร์ดก็ดี เพราะว่าชมรมผู้สูงอายุก็มีคนไปมา หลายคน เช่น สมาชิกชมรมที่ไม่ได้รับการอบรม ก็ได้มาอ่านบอร์ด

จะมีการออกเยี่ยมบ้าน ชมรมที่บอกว่า ไปเยี่ยมผู้สูงอายุในเรือนจำ ของชมรมแจ้ห่มก็จะมีไปเยี่ยมผู้พิการที่บ้าน ก็จะมีไปอาบน้ำ แต่งตัวให้ ที่ห่างไกล ลูกหลานไม่ได้ดูแล ก็จะมีเพื่อนสมาชิกไปช่วย

สำหรับการส่งเสริมสุขภาพช่องปากก็เหมือนกัน มีดูแลตัวเอง และไปสอนคนอื่น กิจกรรมก็ค่อนข้างจะเยอะมาก แต่จะเอามาที่คร่าวๆ เผื่อว่าจะเป็นไอเดีย ที่ไม่ซ้ำกับเมื่อวานนี้

อันแรกคือ การตรวจฟันกันเอง คือว่า เขาอยากทำเหมือนการออกกำลังกายทุกวันก็อยากจะดูว่า คนนี้ฟันผุหรือเปล่า มีหินปูนไหม จะต้องทำอะไรบ้าง เราก็ได้เชิญแกนนำมาอบรมให้สามารถตรวจช่องปากได้ และทำแบบตรวจฟัน ช่วงแรกออกแบบมาเป็นแบบหนึ่ง ตัวอักษรทั้งหมด ก็ไม่ประทับใจกับผู้สูงอายุ เพราะบอกว่า ทำยากมากเลยหมอ ก็เลยสรุปตอนนี้แบบฟอร์มจะเปลี่ยนไป มีการตรวจฟันน้ำนมได้ด้วย และพอตรวจเสร็จก็ไม่เท่านั้น แกนนำเอาไปสอนให้สมาชิกชมรม การนำไปสอนต่อ ค่อนข้างจะสำคัญ เพราะว่าอบรมแค่ 10 คน ตอนนี้ก็สามารถตรวจได้มากขึ้น ก็บริการคนในชมรมได้มากขึ้น

และเมื่อตรวจเสร็จก็ไม่ได้แค่ว่าพ่อฟันผุนะ จบ เขาก็ได้ทำใบส่งตัวมาที่โรงพยาบาล สำหรับเจ้าหน้าที่ก็สามารถจัดช่องทางด้วย ถ้าคนไข้มีใบนี้มา ก็สามารถดูแลผู้ป่วยได้เร็วขึ้น ผู้สูงอายุก็จะได้ลัดคิว เพราะว่าเวลามาโรงพยาบาล ก็ต้องใช้เวลานาน มีผลงาน และมีการตรวจ การส่งตัว เขาก็จะแนบมาและเก็บไว้ที่โรงพยาบาล เขาก็จะมีการตรวจ อย่างที่โรงพยาบาล ตอนเช้าจะถอนฟัน และตอนบ่ายจะอุดฟัน ถ้าคนไข้มาอุดฟันตอนเช้าเขาจะไม่รับ เพราะฉะนั้น ผู้สูงอายุจะบอกสมาชิกไปเลย ว่า คนนี้ต้องถอนฟันนะ ไปตอนเช้า คนนี้ต้องไปอุดฟัน ก็ไปตอนบ่าย หมอก็จะไม่วุ่นวาย ได้รับบริการที่เร็วขึ้น

อีกกิจกรรมหนึ่ง คือ การย้อมสีฟัน ที่เพิ่งได้ทำกันมาประมาณ 1 ปี เป็นที่น่าสนุก เพราะว่าเขาจะมีการเอาสีไปทาที่ฟัน สีนี้จะติดขี้ฟัน และใครที่มีขี้ฟันเยอะ สีก็จะแดงทั้งปาก และมานับคะแนน และจะจดไว้ในสมุด ว่า วันนี้ขี้ฟันเท่านี้นะพ่อ อีกเดือนหนึ่งมาตรวจ ขี้ฟันจะเท่าไร และสมุดนี้ไม่ได้ขายฟรี ขายเล่มละ 15 บาท ตอนนี้เห็นว่ามีช่วง promotion ลดราคา 10 บาท เงินนี้จะไปเก็บเข้าชมรมฯ เอาไปทำประโยชน์ ในกิจกรรมการแปรงฟัน แจกยาสีฟัน เพราะว่ามันต้องมีค่าใช้จ่าย ของฟรีไม่ได้มีตลอด ต้องมีความคาดหวังและสัญญา อย่างคุณพ่อท่านนี้ก็จะเขียนว่า ในโอกาสต่อไปจะไม่มีขี้ฟัน

ข้างในก็จะมีแบบตรวจ และมีการจด ส่วนแบบฟอร์มก็ปรับปรุงขึ้นมาว่า จะมีอาการอะไรบ้าง และมีฟันเป็นอย่างไร เหลือฟันเท่าไร ไปถอนมาหรือเปล่า ปีนี้เหลือจาก 32 ตอนนี้มีอยู่ 20 อีก 2 ปี จะเหลือ 20 หรือเปล่า เพื่อกระตุ้นให้กับสมาชิกในชมรมด้วย ตอนนี้ยังไม่จดลิขสิทธิ์ ติดต่อไปได้นะคะ

การทำแบบฟอร์มนี้ ร่วมกันกับบุคลากรสาธารณสุข ทันตแพทย์ช่วยวางรูปแบบให้ แต่ไม่ได้กำหนดว่าต้องเป็นรูปแบบนี้ๆ จะช่วยกันคิด เพื่อที่จะได้เป็นของชมรมฯ นี้ จากที่เห็นก็จะมี 3-4 แบบฟอร์มขึ้นมาแล้ว ก็เลือกอันที่ดีที่สุด ที่เหมาะกับชมรมของตัวเอง

อันที่ไปทำประโยชน์เพื่อสังคมก็มี ในวันที่ 12 กุมภาพันธ์ 2551 ปีที่แล้ว ที่สมเด็จพระพี่นางสิ้นพระชนม์ ทางจังหวัดลำปางได้จัดหน่วยเคลื่อนที่เพื่อที่จะไปให้บริการกับคนในชุมชนที่อยู่ห่างไกล พอดีอำเภอแจ้ห่มจะเป็นหุบเขา ก็ต้องขึ้นเขา เวลาไปทีหนึ่งก็ใช้เวลา 2-3 ชั่วโมง หมอก็ได้เชิญผู้สูงอายุที่สามารถตรวจฟันเป็น ให้ความรู้ได้ ก็ไปออกร่วมกัน เขาก็ไปช่วยตรวจฟัน มีชาวบ้านเป็นร้อยๆ มาตรวจฟัน หรือว่าเอายาก็แวะมาตรวจฟัน ตรวจฟันเสร็จก็สอนแปรงฟัน หรือว่าคนไข้ที่มาขูดหินปูน ก็มาแปรงฟัน กับผู้สูงอายุ คือ เขาก็จะพูดภาษาพื้นเมือง เราจะไปพื้นเมืองกับเขาเราก็ไม่ใช่ ก็เลยให้เขาคุยกันเอง

ก็จะมีการสอน คุณยายท่านนี้ตอนแรกใส่งอบมาเลย คุณพ่อกมลก็บอกว่า ไปถอดงอบเลย แล้วก็ไปถอนฟัน เขาก็ถอนฟันมา 2 ซี่

และสมาชิกของชุมชนก็จะมีมาถามด้วยว่า หมอเจ๊า วันพูกจะมาแหมก่อ ก็คือ เขาอยากจะเอาลูกหลานมาตรวจฟันด้วย ก็สนุกดี ผู้สูงอายุก็สนุก เราก็สนุก

และตอนนี้ก็มีการขยายเครือข่าย คือ ไม่ได้ทำเฉพาะชมรมตัวเองแล้ว ในตำบลมีผู้สูงอายุค่อนข้าง ก็เริ่มที่จะขยายเครือข่าย ให้ไปดูแลตัวเอง

สิ่งที่ได้มันไม่ใช่แค่เราทำงานสะดวกขึ้น แต่มันได้ความสุขกลับมา เพราะว่าเวลาทำงานก็จะมีรอยยิ้ม มีเสียงหัวเราะ ได้เงิน ในการประกวดฟันก็ได้เงิน มีความสนุกสนาน และได้มิตรภาพ ในกลุ่มใหญ่ เพราะว่า เวลาทำงานเราไม่ได้ผู้สูงอายุกับหมอ อาจมีทีมพยาบาล หรือประชาชนเข้ามา บางทีก็จะได้ลำไยมาที่ห้องฟัน และมีความภูมิใจ ในของชมรมตัวเองก็จะภูมิใจ และหมอก็จะภูมิใจด้วย

ความสำเร็จของงานสร้างเสริมสุขภาพ คือ ยังไงเราก็ต้องทำ แต่ว่า สำหรับเจ้าหน้าที่ มันไม่ใช่แค่เราเอาอันนี้ไปบอกให้ทำ หมอบังคับให้ทำ แต่ว่า มันอยู่ที่ความสมัครใจมากกว่า ผู้สูงอายุควรจะสมัครใจ และทันตบุคลากรก็ควรจะสมัครใจเข้าไปทำงานด้วย ก็จะดีทั้ง 2 ฝ่าย

ท้ายสุดนี้ งานแปรงฟันนะ ยังไงก็ต้องทำ เพราะว่าไปครอบฟันที มันก็หลายเงิน งานป้องกันยังไงก็ต้องทำ เพราะว่าการรักษามันแพง แพงทั้งเงิน เสียเวลา เสียทุกอย่าง แปรงฟันดีกว่า นะคะ

รวมเรื่อง ปาก คือ ประตูสู่สุขภาพผู้สูงอายุ