๑๐. พิธีสูดขวัญ

สูดขวํญเป็นพิธีสำคัญ ที่อยู่คู่กับคนอีสาน

   

"...ขวัญเจ้าไปอยู่นาแกมหญ้า

ขวัญเจ้าไปอยู่ป่าซ่าแกมผี

ขวัญเจ้าไปถืกขื่อลาหนา

ขวัญเจ้าไปลี้ไปถึกคาลำใหญ่ ก็ให้มาสามื้อนี้วันนี้

มาเย้อขวัญเอย..."

            

คนอีสานจะได้ยินเสียงเรียกขวัญกันอยู่บ่อย ๆ ในยามที่บ้านใดมีลูกหลานไปไทยมา ค้าขึ้น ลูกหลานสอบเข้าไปทำงานได้ หรืออาจจะมีคนอยู่ในบ้านหลังดังกล่าวป่วยหนัก รักษาที่ไหนก็ไม่หาย ญาติ ๆ ก็จะมีความเชื่อว่าขวัญไม่อยู่กับเนื้อกับตัว หรือมีผีสางนางไม้มาเรียกเอาขวัญไปอยู่ด้วยแล้ว จึงต้องจัดทำพิธีสูดขวนหรือสู่ขวัญขึ้น

คำว่าขวัญหรือขวน คือสิ่งที่เป็นมิ่งมงคลสถิตอยู่กับชีวิตมนุษย์ สัตว์ พืช รวมทั้งสิ่งของเครื่องใช้ซึ่งเเป็นความเชื่อมาแต่ดั้งเดิมของสังคมไทย

เราไม่อาจจะปฎิเสธได้ว่าพิธีสูขวัญเป็พิธีสำคัญของุทุกขั้นตอนในชีวิตของคนคนหนึ่ง ทุกคนถ้าเป็นชาวอีสานล้วนแต่เคยเข้าพิธีสำคัญนี้มาแล้วทั้งสิน ไม่ช่วงใดก็ช่วงหนึ่งของชีวิต เช่น พิธีทำขวัญอู่ ทำขวัญบวชนาค ทำขวัญแต่งงานฯ

นอกจากนี้ในภาษาพูดเราก็ยังพูดถึงคำว่า..ขวัญ...จำนวนมาก เช่น ปลอบขวัญ เรียกขวัญ บ้านแก้วเรือนขวัญ ลูกแก้วลูกขวัญ ผัวแก้วเมียขวัญ เรือนขวัญ มิ่งขวัญ ของขวัญ รับขวัญ แรกนาขวัญ ขวัญใจ บำรุงขวัญ เป็นขวัญ เป็นต้น อันแสดงถึงพิธีดังกล่าวได้อยู่คู่กับสังคมไทยมายาวนาน และพิธีดังกล่าวก็คงอยู่ยั่งยืนอยู่กับคนไทยตลอดไป

การสู่ขวัญใช้ในกรณีมีทั้งเหตุดีและเหตุร้ายที่บุคคลได้รับ กล่าวคือ เมื่อได้รับโชคดี เลื่อนยศ สำเร็จการศึกษา หรือกลับมา หรือค้าขายร่ำรวย หรือได้ลูกเกิดใหม่ เป็นต้น

ส่วนเหตุร้ายที่ได้รับและผ่านเหตุร้ายมานั้น ก็มีการสู่ขวัญเช่นกัน เช่นสูขวัญคนป่วยที่หายจากไข้ ไปราชการสงครามมา ผ่านเหตุร้ายถึงเลือดตกยางออกผ่านมาไม่นาน

พิธีสู่ขวัญที่นิยมทำพิธีกันโดยทั่ว ๆ ไปได้แก่ สู่ขวัญแม่ออกจากรรม  สู่ขวัญเด็ก สู่ขวัญธรรมดา สู่ขวัญนาค สู่ขวัญน้อย(ก่อนแต่งงาน)  สู่ขวัญบ่าวสาว สู่ขวัญคนป่วย สู่ขวัญหลวง และสู่ขวัญอื่น ๆ

ส่วนการทำพิธีสู่ขวัญเครื่องใช้สิ่งของที่นิยมทำพิธีกัน ได้แก่ สู่ขวัญเรือน สู่ขวัญขึ้นบ้านใหม่ สู่ขวัญเกวียน สู่ขวัญข้าวขึ้นเล่า สู่ขวัญวัวควาย สู่ขวัญพาข้าว และสู่ขวัญช้าง

 

ลำดับการจัดพิธีกรรมสู่ขวัญ จะดำเนินการตามลำดับดังนี้

        ๑.เจ้าภาพจะต้องตระเตรียมกำหนดวัน เวลา และเชื้อเชิญแขกเพื่อนบ้านมาในงาน

         ๒. เตรียมพาขวัญ จะจัดเป็พาขวัญ ๓,๕,๗, หรือ ๙ ชั้น ก็ได้ ชั้นที่ ๑ ใส่กล้วย ขนม ขนมต้ม หรืออาหารประเภทขนมและผลไม้ ส่วนอื่น ๆ จะใส่ดอกไม้ ธูปเทียน หมาดพลู ยาสูบ พร้อมด้ายผูกแขน เป็นต้น

          ๓. หมอขวัญ ซึ่งเป็นเจ้าพิธีในการสวดบทสูดขวัญ เจ้าพิธีนี้จะสวดเป็นทำนองคล้าย ๆ ลำของภาคอีสาน ผู้ที่มาร่วมพิธีจะนั่งพนมมือล้อมวงฟังอย่างสงบ ครั้นสวดมาถึงตอนว่า...มาเย้อขวัญ...ผู้ที่มาจะช่วยกันกู่ร้องตอบรับว่า..มาเย้อขวัญเอย..ยิ่งเสียงดังมากเท่าใดยิ่งดี

         ๔. ผูกข้อมืออวยพร ครั้นหมดขวัญสวดบทสู่ขวัญจบแล้ว ก็ผูกข้อมือเจ้าของขวัญและอวยชัยให้พร โดยญาติจะนำด้ายใพธีมาผูกมือเจ้าของขวัญอาจจะมีเงินมาช่วยปลอบขวัญในครั้งนี้ด้วย หลังจากนั้นก็ร่วมรับประทานอาหารเป็นการเลิมฉลองพิธีสูขวัญ (สารานุกรมไทยว่าด้วยวัฒนธรรมภาคตะวันออกเฉียงเหนือ หน้า ๔๗๘๒ -๔๗๘๗)

"...นอนหลับให้เจ้าได้เงินหมื่น  นอนตื่นให้เจ้าได้เงินแสน แปมือมาให้เจ้าได้แก้วมณีโชติ โทษฮ้ายอย่ามาพาน มารฮ้ายอย่ามาเบียด ให้เจ้าหายเคราะห์หายภัย เคราะห็เจ้าอย่าได้เห็น เข็ญเจ้าอย่าได้พ้อ ให้เจ้าหายพยาธิโรคา ให้เจ้ามีศักดานุภาพ ผาบแพ้ข้าเศิกศัตรูก็ข้าเทอญ.." หมอสู่ขวัญจะอำนวยอวยชัยในบทสวดสู่ขวัญบทสุดท้ายแก่เจ้าของขวัญก่อนจบพิธีทุกครั้ง

      

            พิธีสู่ขวัญหลังพ่อพรามณ์กล่าวบทสวดเสร็จแล้ว ญาติ ๆ ก็จะผูกข้อมืออวยชัยให้พร

 

[@..สายธาร..@]

แวะมาเรียนรู้ค่ะ

มีความสุขในทุกๆวัน นะคะ

ขอบคุณค่ะ

[ศรีกรม]

• สวัสดีอาจารย์สายธาร
• ขอบคุณที่ติดตามอ่านนะครับ

[ธรรมรส สุวรรณวงศ์]

อยากอ่านคำสูดขวัญในหลายๆกรณี หากเป็นของเก่าจะดีมากๆ คำบางคำในคำสูดขวัญน่าจะแปลด้วย ผู้อ่านจะได้เพลินในการเรียนรู้ เช่น คำว่า "ผาบแพ้" แปลเป็นคำไทยกลางกลับเป็นว่า ได้รับชัยชนะมา คำว่า "แพ้" แปลว่าชนะเขานะ ไม่ใช่แพ้เขา ก็ตลกและสนุกที่จะคิดดี ว่างๆจะแวะมา

[ศรีกรม]

• สวัสดีคุณธรรมรส
• ขอบคุณที่เสนอแนะ