รู้ได้อย่างไร ว่าใครคิดวิเคราะห์เป็นการคิดกับการวิเคราะห์เป็นเรื่องที่แยกออกจากกันได้ยาก เพราะขณะที่วิเคราะห์ก็ต้องคิดไปด้วย การคิดหมายถึง นึก คำนึง ระลึก ดำริ คำนวณ ตรึกตรอง ไตร่ตรอง วิเคราะห์ หมายถึง ใคร่ครวญ แยกออกเป็นส่วนๆ เพื่อศึกษาให้ถ่องแท้ รวมกันเป็นการคิดวิเคราะห์ คือ การนึก คำนึง ระลึก ฯลฯ แล้วจึงใคร่ครวญ แยกเป็นส่วนๆ เพื่อศึกษาเรื่องนั้นๆ ให้เข้าใจอย่างถ่องแท้การคิดมีหลากหลายวิธี ต่างคนก็ต่างความคิด ต่างคนก็ต่างความคิด ความคิดจึงขึ้นอยู่กับคนที่กำลังเกิดความคิด แต่เพื่อช่วยให้ความคิดมีลำดับขึ้นตอนที่ถูกต้อง จึงขอนำเสนอลักษณะการคิดแบบต่างๆ ดังนี้
การคิดต้องมีทักษะการฟัง อ่าน บรรยาย เขียน แสดงออก นอกจากนั้น ยังต้องฝึกสังเกต สำรวจ ตั้งคำถาม ตีความ เปรียบเทียบ เหล่านี้เรียกว่า เป็นทัีกษะพื้นฐานของการคิด คนที่อยากคิดเก่งๆ ต้องมีการฝึกฝน ทักษณะการคิดระดับสูง เช่น การนิยม การตั้งสมมติฐาน การจัดระบบการวิเคราะห์ เป็นต้น
การวิเคราะห์เป็นการคิดระดับสูง มีทักษะย่อยที่เป็นแนวทางฝึกฝน ให้เกิดการวิเคราะห์ได้ ดังนี้
การคิดเป็นกิจกรรมทางสมองที่เกิดขึ้นตลอดเวลา การคิดเป็นความสามารถอย่างหนึ่งทางสมอง การคิดเป็นนามธรรมที่ลักษณะซับซ้อน มองไม่เห็น ไม่สามารถสังเกตหรือสัมผัสได้ การวัดความสามารถในการคิด ผู้สร้างเครื่องมือวัดต้องมีความรอบรู้ในทฤษฎี โครงสร้าง องค์ประกอบของการคิด เพื่อนำมากำหนดจุดมุ่งหมาย นิยามเชิงปฏิบัติการ แล้วจึงสร้างผังของแบบวัด แล้วจึงจะสร้างแบบวัดที่มีคุณภาพได้
ที่มาข้อมูล : วารสารวิชาการ สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานปีที่ 9 ฉบับที่ 2 เมษายน - มิถุนายน 2549
สรุป จะสังเกต ลักษณะของคนที่คิดวิเคราะห์ เป็นกับ ไม่เป็น ยังไง?