ผ้าไทยวน สีคิ้ว

ที่นี่มีกี่ทอผ้าประมาณ 10 หลัง มีการทอหลายแบบ ทั้งผ้าโสร่ง ผ้าขาวม้า ผ้าพื้นสีเดียว และผ้าทอเล่นสีต่างๆ แล้วก็ผ้าแบบสามตะกอ มีหลายลาย อย่างลายดอกพริกไทย ส่วนผ้าอื่นๆ ที่มีแต่ตอนนั้นไม่ได้ทอ อย่างผ้าเกล็ดเต่า (เห็นของนครศรีธรรมราช คล้ายๆ กัน เรียกว่าผ้าเก้าเก) ลักษณะคล้ายลายขัดของเครื่องจักสาน

ปลายๆ ฤดูหนาวปีหนึ่ง พวกเรามีใบสั่งอีกแล้ว ผมเป็นคนกำหนดเส้นทาง ที่จะแวะตามแหล่งทอผ้าในจังหวัดต่างๆ ของภาคอีสาน กะว่าจะไปให้ครบทุกจังหวัด ก็ปรากฏว่าทำได้เกือบครบ รู้สึกว่าจะขาดแต่หนองบัวลำภูเท่านั้นเอง

ออกจากกรุงเทพฯ ตอนเช้า แวะกินข้าวเมื่อเลยสระบุรีมาเล็กน้อย พื้นผิวถนนขรุขระ มีรถบรรทุกเยอะ เดี๋ยวก็ซ่อม เดี๋ยวก็พัง เห็นเป็นอย่างนี้บ่อยๆ พวกเราหลับบ้างตื่นบ้างไปตลอด ไปถึงอำเภอสีคิ้วประมาณ 9 โมง แล้วแวะไปที่ที่ว่าการอำเภอ ติดต่อเจ้าหน้าที่แล้ว ก็ขับรถนำไปครู่เดียวก็ถึงหมู่บ้านที่พวกเรานัดหมายไว้

ที่นี่เป็นกลุ่มทอผ้าไทยวน ดูสะอาด เป็นระเบียบเรียบร้อย ด้านหน้าเป็นศาลานั่งพัก มีร้านค้าจัดแสดงผ้า และขายผ้าด้วย

เจ้าของสถานที่คืออาจารย์ปราณีต ท่านเป็นลูกหลานไทยวน พูดภาษาถิ่นไทยวน ก็คล้ายๆ ภาษาทางเหนือ ท่านคอยให้ข้อมูลเรื่องผ้าและการทอผ้า ที่นี่มีกี่ทอผ้าประมาณ 10 หลัง มีการทอหลายแบบ ทั้งผ้าโสร่ง ผ้าขาวม้า ผ้าพื้นสีเดียวสำหรับตัดเย็บ และผ้าทอเล่นสีต่างๆ แล้วก็ผ้าแบบสามตะกอ มีหลายลาย อย่างลายดอกพริกไทย ส่วนผ้าลายอื่นๆ ก็มี แต่ตอนนั้นไม่ได้ทอ อย่างผ้าเกล็ดเต่า (เห็นของนครศรีธรรมราช คล้ายๆ กัน เรียกว่าผ้าเก้าเก) ลักษณะคล้ายลายขัดของเครื่องจักสาน

การออกแบบผ้าที่นี่เน้นเรื่องสี คล้ายผ้าตาสก๊อต แต่ลายไม่ถี่มากนัก ดูสวยดี อาจารย์บอกว่าเน้นทั้งลวดลายแบบเดิม และลายประยุกต์ แต่ทอลายประยุกต์มากกว่า เพราะตลาดต้องการมากกว่า ทราบมาว่าผ้าสีคิ้วมีชื่อเสียงมากในนครราชสีมา และยังส่งไปขายที่ต่างจังหวัด อย่างสงขลา (หาดใหญ่) ก็มี

ชาวไทยวน ก็คือชาวล้านนา แถวเมืองเชียงแสนเก่า โยกย้ายมายังภาคกลางกลายระลอก เพราะทางสยามขึ้นไปตีเมืองเชียงแสนแล้วกวาดต้อนคนลงมาด้วย มีทฤษฎีเล่าเรื่องนี้ไว้มาก มีเวลาแล้วจะลองสะสางดู เอาเป็นว่าไทยวนที่มีอยู่ตอนนี้ ที่ทอผ้าก็มี ที่ ราชบุรี (คูบัว), สระบุรี (เสาไห้) และนครราชสีมา (สีคิ้ว) คนที่นี่ยังพูดภาษาไทย สำเนียงคล้ายภาษาเหนือ อาจมีความแตกต่างบ้าง แต่ผมไม่มีความรู้เรื่องนี้

ช่างทอผ้าที่นี่ให้ความร่วมมืออย่างดี เหมือนกับที่อื่นๆ ที่พวกเราไปเยี่ยมชม ที่นี่นอกจากเป็นกลุ่มทอผ้าแล้ว ยังเป็นห้องเรียนของนักเรียนด้วย มีเด็กนักเรียนตัวเล็กๆ ทั้งหญิงชายมาช่วยกันทอผ้า ทำทุกขั้นตอนในการทอ ตั้งแต่เข็นด้าย ค้นดาย ใส่รูฟืม ร้อยตะกอ จนถึงการทอทั้งอย่างพื้นฐาน และที่ซับซ้อน ฯลฯ ครูจะสอนให้เด็กนักเรียนรู้จักขั้นตอนต่างๆ ในการทอผ้า น่าชื่นชมจริงๆ

อาจารย์ปราณีตสะสมข้าวของ อุปกรณ์ต่างๆ เกี่ยวแก่การทอผ้าหลายอย่าง มีเครื่องปั่นด้าย สำหรับเข็นด้ายสามเส้นมาเป็นเส้นเดียวแต่มีสามสีเหลือบกัน ที่นี่ใช้เส้นใยสังเคราะห์ในการทอผ้าทั้งหมด

ถ่ายทำในบริเวณวางกี่ทอผ้าเสร็จ ก็เข้าไปในห้องแสดงผ้า มีซิ่นไทยวนผืนหนึ่ง สวมไว้กับหุ่น พื้นเป็นลายมุกห่างๆ ตีนซิ่นเป็นสีกรมท่า นอกจากนี้มีผ้าห่มเสื่อ (คือผ้ารองเสื่อ) ย่าม ผ้าคลุมหัวนาค และโสร่ง และผ้าอื่นๆ อีกหลายอย่าง แต่ที่เด่น เป็นเอกลักษณ์ของไทยวนนั้น อาจารย์บอกว่า เป็นซิ่นไทยวน เข้าใจว่ากลุ่มไทยวนที่นี่คงมีมรดกการทอผ้าเหลือน้อยกว่าที่อื่นๆ

ได้คุยกับอาจารย์ปราณีตเรื่องศิลปะวัฒนธรรมไทยวน ท่านกำลังสร้างบ้านทรงไทยแบบเก่า ตอนนี้ยังไม่แล้วเสร็จ ท่านยังเล่าว่าปัจจุบันเป็นวิทยากรบรรยายเรื่องผ้าทอของชาวไทยวน สอนนักเรียนตามโรงเรียนต่างๆ ในอำเภอสีคิ้ว และยังสอนนักโทษในเรือนจำให้ทอผ้าด้วย

เลิกจากถ่ายทำแล้ว เข้าไปดูในห้องแสดงสินค้า มีผ้าหลายชิ้น ผมสนใจผ้าลายดอกพริกไทย สีเหลืองทองควบสีเขียว ชายขอบเป็นสีกรมท่า ตกลงซื้อมาผืนหนึ่ง ยาวประมาณ 4 เมตร กับผ้าขาวม้าอีกผืน ลายพริกไทย สีขาวแดง มีเขียวแซมเล็กน้อย ราคาไม่แพง ส่วนบอลกับเอ็มซื้อโสร่งกันคนละผืน และยังโทรศัพท์กลับไปที่กรุงเทพฯ ถามเพื่อน เพื่อนสั่งซื้ออีกสองผืน

ก่อนกลับ อาจารย์เลี้ยงอาหารกลางวันด้วย แต่ก็ต้องรีบ เพราะต้องเดินทางไปบ้านเขว้า ชัยภูมิต่อในตอนบ่าย