มาถึงความรู้ก้อนนี้
ยังคงเป็นเรื่องต่อเนื่อง
ที่นับได้ว่าขั้นตอนนี้มีความสำคัญไม่แพ้ขั้นตอนอื่นๆที่ได้นำเสนอไปแล้ว ขั้นตอนนี้เป็นขั้นตอนการปลูกคัดเลือกข้าวลูกผสม
ซึ่งข้าวลูกผสมนั้นจะมีการกระจายตัวที่หลากหลาย
การปลูกคัดเลือกเพื่อค้นหาพันธุ์ที่ต้องการจึงควรมีรูปแบบวิธีการคัดเลือกให้เหมาะสมกับระบบการผลิต
เช่น การคัดเลือกพันธุ์ที่เหมาะสมกับระบบเกษตรยั่งยืน
การปฏิบัติดูแลรักษาจำเป็นต้องสอดคล้องกับระบบ
ตั้งแต่การคัดเลือกจนกว่าจะได้พันธุ์ใหม่ตามวัตถุประสงค์ที่วางไว้
และจำเป็นต้องปลูกทดสอบคัดเลือกอย่างต่อเนื่อง 6-8 รุ่น ดังนี้
1. ข้าวลูกผสมรุ่นที่ 1 ( F1
)
นำเมล็ดพันธุ์ที่ได้มาเพาะกล้า เมื่ออายุครบ25 วัน
ย้ายปลูกลงกระถางหรือลงแปลง จัดระยะปลูก 25X25 ซ.ม.ปักดำกอละ1 ต้น
การปฏิบัติดูแลรักษาบำรุงดินด้วยปุ๋ยหมักควบคู่กับการใช้จุลินทรีย์
ใช้สมุนไพรในการป้องกันแมลงหรือหากพบว่าต้นข้าวไม่ต้านทานต่อโรค
หรือแมลงให้กำจัดต้นข้าวนั้นทิ้งไป
การคัดเลือกในรุ่น 1 หากใช้แม่พันธุ์เป็นข้าวนาปี
พ่อพันธุ์เป็นข้าวนาปรัง รุ่นลูกจะต้องออกรวงนอกฤดูกาลได้
ถ้าหากพบว่าต้นใดไม่ออกรวงแสดงว่าเกิดจาการผสมตัวเองให้ถอนกำจัดทิ้งไปคัดเลือกเก็บเกี่ยวเฉพาะต้นที่เข้าเกณฑ์ตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้
2. ข้าวลูกผสมรุ่นที่ 2 ( F2
)
ในรุ่นนี้จะมีการกระจายตัวทางพันธุกรรมมาก
การปลูกคัดเลือกจะต้องปลูกข้าวทุกเมล็ดที่ผ่านการคัดเลือกจากรุ่น 1
วิธีการปลูกตกกล้าอายุ 25 วัน ถอนแยกปักดำระยะ 25 X25 ซ.ม.
ปักดำจับละหนึ่งต้น การปฏิบัติดูแลรักษา เหมือนในรุ่นที่
1
การคัดเลือกยึดตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้เป็นเกณฑ์
ซึ่งอาจพบในลักษณะที่ต้องการในรุ่นนี้ แต่ยังไม่สม่ำเสมอ
การเก็บเกี่ยวแยกกอ แบ่งตามลักษณะอายุการเก็บเกี่ยวแยกไว้เป็นชุด ๆ
ทดสอบการเป็นท้องไข่ เลือกรวงที่ไม่เป็นท้องไข่
และมีคุณภาพเมล็ดดีปลูกในรุ่นที่ 3
3. ปลูกลูกผสมในรุ่นที่ 3 ( F3
)
นำเมล็ดที่ผ่านการคัดเลือกจากรุ่นที่ 2 มาตกกล้าแยกเป็นชุด ๆ
เมื่ออายุกล้าได้ 25 วัน นำไปปักดำจัดแถวปลูกระยะ 25 X25 ซ.ม.
โดยแยกปลูกชุดละ4 แถวหรือมากกว่า ความยาวประมาณ5 เมตร
ต่อตัวอย่าง การดูแลรักษาเหมือนรุ่น 1
กำจัดต้นที่แตกต่างจากวัตถุประสงค์ออกไป
4.ข้าวลูกผสมรุ่นที่ 4 – 6 ( F4-F6
)
ข้าวลูกผสมในรุ่นที่ 4 – 6
ในบางตัวอย่างพบว่ามีความสม่ำเสมอทางสายพันธุ์บ้างแล้ว
การปลูกคัดเลือกในรุ่นนี้นำเมล็ดพันธุ์ที่ผ่านการคัดเลือกจากรุ่นที่ 3
เพาะกล้าแยกเป็นชุด ๆ เมื่อต้นกล้าอายุ 25 วัน
ถอนแยกปักดำจัดระยะแถวปลูก 25 X25 ซ.ม. ความยาวของแปลงปลูกประมาณ 5
เมตร การปฏิบัติดูแลรักษาเหมือนรุ่นที่ 1
การคัดเลือกกำจัดต้นที่อ่อนแอไม่ต้านทานโรค แมลง
ทิ้งไปเลือกเก็บเกี่ยวเฉพาะต้นที่มีลักษณะดีตามเกณฑ์ที่ตั้งไว้ เช่น
การออกรวงสุกพร้อมกัน การให้ผลผลิตดี ต้านโรค แมลงได้ดี คุณภาพเมล็ดดี
จากนั้นนำเมล็ดไปทดสอบคุณภาพความหอมและการเป็นท้องไข่
เลือกตัวอย่างที่ไม่เป็นท้องไข่ ปลูกคัดเลือกต่อในรุ่นที่ 6, 7, 8
พันธุ์ข้าวที่คัดเลือกได้อาจจะมีความแตกต่างกันหลายลักษณะในหนึ่งคู่ผสมขึ้นอยู่กับความต้องการของผู้คัดเลือก
สายพันธุ์ที่ผ่านการปลูกคัดเลือก 6 -8 รุ่น
จะมีความนิ่งทางสายพันธุ์สูง สามารถนำไปปลูกขยายเปรียบเทียบผลผลิต
และรับรองพันธุ์เพื่อปลูกเป็นพันธุ์ใหม่ต่อไป
คุณคงคิดว่า เรื่องนี้จะเป็นเรื่องยากเกินไปสำหรับนักเรียนชาวนาใช่หรือไม่ แต่ขอบอกว่าในความเป็นจริงแล้ว เรื่องของการเรียนรู้ลงลึกในมิติของข้าว ถ้านักเรียนชาวนาไม่ให้ความสนใจ แน่นอนว่า องค์ความรู้นี้ น่าจะคล้ายกับว่าเป็นเรื่องไกลตัว ไม่มีความจำเป็นที่ชาวนาจะต้องเข้าใจ จริงอยู่ในส่วนของรายละเออียดที่ถ้าคุณอ่าน คุณจะพบว่า มันมีความเป็นทางการเป้นวิชาการอย่างมาก แน่นอนว่า การให้ความรู้นักเรียนชาวนาโดยลอกวิธีการทั้งหมดไปบอกกับชาวนาตามขั้นตอนนั้น แม้แต่นักศึกษาที่เรียนมาทางเกษตร ก็คงจะบ่นอุบ ด้วยมันเป็นเรื่องเหมือนกับว่าไม่ชวนให้รู้สึกอยากเรียนรู้เลย แต่วิธีการที่ข้าวขวัญใช้กับนักเรียนชาวนานั้น เป็นเพียงการดึงข้ออ้างอิงทางวิชาการมาประกอบการเรียนรู้เท่านั้น เราจำเป็นต้องใช้เอกสารอ้างอิงทางวิชาการเพื่อสร้างความน่าเชื่อถือ แต่ความน่าเชือ่ถือก็ไม่เท่ากับความมั่นใจที่ได้ลงมือเรียนรู้เชิงปฏิบัติการ ซึ่งวิธีการที่เราใช้ คือ การเรียนรู้ในแปลงนาจริงในช่วงฤดูกาลผลิตของนักเรียนชาวนาที่สนใจจะทดลองนั่นแหล่ะ ใช้พื้นที่จริง ใช้วิธีการที่อธิบายแบบง่ายๆไม่ยุ่งยากและซับซ้อน โดยมีเจ้าหน้าที่ข้าวขวัญและนักเรียนชาวนาที่ทดลอง รวมกันสังเกตุ และวิเคราะห์ผลที่เกิดขึ้น การได้มีโอกาสไปสังเกตุการเปลี่ยนแปลงของต้นข้าวในทุกๆสัปดาห์ เป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้นักเรียนชาวนาได้เห็นพัฒนาการและสิ่งต่างๆที่เกิดขึ้นของระบบนิเวศน์ในนาข้าว สิ่งนี้ต่างหากที่เราอยากเห็น การเรียนรู้ที่จะช่วยจุดประกายความเชื่อมั่น ความศรัทธาในวิถีเกษตรยั่งยืนแก่ชาวนา....เรื่องนี้เป็นเรื่องสนุกของนักเรียนชาวนาเค้าเลยล่ะ ฉันของการันตี