ตอน ความทุกข์ แรงกระตุ้นแห่งการเรียนรู้

ความทุกข์ ที่เกิดขึ้นนอกเหนือจากวิถีชีวิตเดิมๆ เป็นความทุกข์ที่ท้าทายการตัดสินใจของตนเอง ว่า จะหยุด หรือเดินหน้าต่อ และหากเดินหน้าจะมีผลต่อวิถีชีวิตของตนอย่างไร

            ความทุกข์ จากการไม่เข้าใจในครอบครัวที่ผุดบังเกิดขึ้น ในระหว่างการดำเนินงานของทีมวิจัยโครงการศึกษาแนวทางการลดผลกระทบจากช้างกินพืชไร่โดยชุมชน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ เป็นแรงกระตุ้นต่อการเรียนรู้ครั้งสำคัญ ซึ่งก่อให้เกิดการทบทวนการทำงาน จนค้นพบด้วยตัวเอง ว่า การมุ่งหน้าทำงานเรียนรู้ออกไปภายนอกเพียงอย่างเดียว โดยไม่ได้ถ่ายเทการเรียนรู้เพื่อเดินไปพร้อมกันกับครอบครัว และเดินไปพร้อมกันกับทีมงานนั้น ในที่สุดแล้วการเดินทางเช่นนั้นจะหาประโยชน์ในการเป็นจริงเสียมิได้เลย

และไม่ว่าการทำงานเรียนรู้ข้อมูลเรื่องการลดผลกระทบจากช้างกินพืชไร่ จะค้นพบวิธีการในการสร้างความร่วมมือจากหน่วยงานและผู้คนทั่วไปได้ดีเยี่ยมอย่างไรก็ตาม ในที่สุดแล้วก็ไม่สามารถสร้างกระบวนการในการจัดการที่ยืนยาวไปได้ ทั้งนี้เนื่องจากความไม่พร้อมของทั้งตนและทีมงานในการออกมาทำกิจกรรมนอกบ้าน ซึ่งขาดการรับรู้ ความเข้าใจจากคนที่เราอาศัยอยู่ด้วย ในที่สุดสิ่งที่รู้แล้วว่าเป็นวิธีการที่ใช้ได้ก็จะขาดความพร้อมความสามารถในการสิ่งนั้นไป และเรื่องราวที่เกิดขึ้นจากช้างกินพืชไร่จะหวนกลับมาสร้างความขัดข้องต่อการทำมาหากินของตนและกลุ่มตนได้อีก

ความทุกข์ที่แกนนำได้เผชิญด้วยตนเองจากการพยายามดำเนินงาน ที่นอกเหนือจากวิถีชีวิตเดิมๆ โดยคนรอบข้างขาดการเรียนรู้ควบคู่ไปด้วยนั้น เป็นความทุกข์ที่ท้าทายการตัดสินใจของตนเอง ว่า จะหยุด หรือเดินหน้าต่อ และหากเดินหน้าต่อจะเดินอย่างไรและไปทางไหน  การตัดสินใจครั้งนี้จะมีผลต่อวิถีชีวิตของตนอย่างไร

ความทุกข์ที่เกิดขึ้นครั้งนี้ จึงเป็นการท้าทายต่อกระบวนการเรียนรู้ด้วยการทำงานวิจัยเพื่อท้องถิ่นของตนเองว่า สิ่งที่เรียนรู้มากว่า ๒ ปี จะนำมาใช้เป็นเครื่องมือในการฝ่ากองทุกข์ครั้งนี้ได้จริงหรือไม่  ความทุกข์ครั้งนี้จึงเป็นแรงกระตุ้นที่รุมเร้าภายในใจอย่างถึงที่สุด ต่อเส้นทางการเรียนรู้ เพราะหากหยุดกระทำเสียในบัดนี้แล้ว การเรียนรู้ที่ผ่านมาก็สูญเปล่ามิได้ช่วยให้ตนมีความสามารถอันใดในการเผชิญชะตากรรมที่ตนสร้างขึ้นไว้อย่างผู้มีสติปัญญาเรียนรู้เลย และหากจะไปต่อ กำลังใจ ที่หมองหม่นอยู่ด้วยความทุกข์ เสียงบ่นว่าจากคนรอบข้างที่ยังไม่เข้าใจเราก็ยังรุมเร้าให้เราเวียนวนกับชีวิตทุกเช้าค่ำ วันแล้ววันเล่า 

และเมื่อจังหวะโอกาสพอเหมาะ ความทุกข์ที่เกิดขึ้น ก็คลี่คลายลงได้ด้วยการพูดคุย ด้วยการแลกเปลี่ยนพูดคุยกันและกัน ทำให้เกิดความเข้าใจต่อทุกข์ในใจกันและกัน เกิดการมองเห็นด้วยตาใน และแลกเปลี่ยนความสุขกันสุข รับรู้เรื่องราวกันและกัน ซึ่งเป็นโอกาสในการทบทวนเรื่องราวต่างๆ ที่เกิดขึ้นในอดีตเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน ด้วยการรับฟังกันอย่างลึกซึ้งและมากพอ

ในที่สุดแกนนำผู้ประสบความมืดแห่งทุกข์จึงคิดออกว่า การจะดำเนินงานศึกษาแนวทางการลดผลกระทบจากช้างกินพืชไร่โดยชุมชน คงจะต้องย้อนกลับมาคิดทบทวนถึงเรื่องการสร้างความเข้าใจต่อผู้คนที่อยู่รอบข้างของแต่ละครอบครัวที่เข้าร่วมดำเนินงาน เพราะหากผู้ที่เข้าร่วมดำเนินงานยังเข้ามาพบปะกันด้วยภาระหนักอึ้งแห่งทุกข์ในครอบครัวตนแล้ว จะเอากำลังสติปัญญาใดเล่ามาหารือเพื่อคลี่คลายสถานการร์ต่างๆ ร่วมกันได้ คงจะมีก็แต่จะร่อยหรอลงไปที่ละราย และในท้ายที่สุดแนวทางที่ทุ่มเทแรงกายศึกษากันมาคงจะนำไปใช้อะไรไม่ได้เสียเลย เพราะทุกข์คนมีทุกข์กาย ทุกข์ใจที่เป็นบ่วงรัดเอาไว้ให้สาละวนแก้ทุกข์กันลำพังในครอบครัวตนเอง

และเมื่อไม่มีการพูดคุยกันแล้วทุกข์แต่ละครอบครัวก็คงแก้ไม่ได้เช่นกัน เหมือนเช่นปัญหาช้างกินพืชไร่ในอดีตที่ต่างคนต่างแก้ก็แก้ไม่ได้ ยิ่งแก้ ยิ่งยุ่ง เพราะไล่ออกจากไร่คนนั้นก็เข้าไร่คนนี้ ในที่สุดคนก็ทะเลาะกัน ขัดแย้งกัน (นี่เป็นตัวอย่างของทุกข์ที่เกิดจากปัญหาที่มองเห็นได้ด้วยตาธรรมดา) ยังแก้ได้ยากเลยหากไม่พูดคุยกัน แล้วปัญหาในปัจจุบันที่ครอบครัวกำลังเผชิญอยู่ ซึ่งเป็นเรื่องสลับซับซ้อนยิ่งกว่านั้นใครจะแก้กันเพียงลำพังได้เล่า เพราะปัญหาในปัจจุบันที่แต่ละครอบครัวเผชิญกันอยู่ ในสังคมที่หมุนเปลี่ยนรวดเร็ว มีสิ่งยั่วยุทางโลกเกิดขึ้นใหม่ตลอดเวลา หากตั้งรับได้ไม่ทันก็จะถูกรุกจนหายหลัง     

จึงเป็นเรื่องท้าทายต่อการแลกเปลี่ยนพูดคุยเกี่ยวกับการจัดการภายในทีมวิจัย ซึ่งได้เรียนรู้การคลี่คลายปัญหาด้วยกระบวนการงานวิจัยเพื่อท้องถิ่น ว่า จะสามารถนำเอาสิ่งที่เรียนรู้ไปแล้วนำกลับมาคลี่คลายความทุกข์ที่เกิดขึ้นในแต่ละครอบครัวร่วมกันได้หรือไม่  ?
วิกฤตความทุกข์ที่เกิดขึ้นต่อทีมวิจัยในครั้งนี้ จึงเป็นแรงกระตุ้นสำคัญให้ทีมวิจัยเกิดการเรียนรู้ในขั้นลึกซึ้งลงไปกว่าเนื้อหาการดำเนินงานอย่างที่เคยทำมา  เป็นขั้นเรียนรู้ขั้นสำคัญก้าวหนึ่งเพื่อลงลึกถึงการจัดการภายในตนเอง