ทักษะเปลี่ยนกรอบความคิด

หนังสือ Elastic : Flexible Thinking in a Time of Change(2018)   เขียนโดย Leonard Mlodinow   บทที่ ๕  The Power of Our Point of View    บอกว่า สมัยก่อน ความสามารถในการเปลี่ยนกระบวนทัศน์ของตนเอง เป็นทักษะเพื่ออยู่ดี    แต่ในสมัยนี้และในอนาคตเป็นทักษะเพื่ออยู่รอด

ข้อความในหนังสือ ชวนให้ผมหวนคิดโยงสู่ การเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลง (Transformative Learning) (๑)    ที่เน้นการเปลี่ยนกรอบความคิดผ่านกระบวนการ critical reflection   หนุนด้วยความรู้สึกอึดอัดขัดข้อง ต่อความคิดกระบวนทัศน์เดิม หรือกรอบเดิม   

หนังสือ Elastic อธิบายว่า    คนเรามีความคิด ๓ แบบ คือแบบ คิดตามกรอบ (scripted thinking),  คิดตามตรรกะ (analytical thinking), และคิดยืดหยุ่น (elastic thinking)   คนที่มีทักษะคิดแบบที่ ๓ แข็งแรง    จะเปลี่ยนกรอบความคิดของตนได้ง่าย    คิดแบบที่ ๓ นี้ ผมเรียกว่า “คิดแบบไม่คิด”

Transformative learning ใช้การคิดแบบที่ ๒    reflection เป็นการคิดใคร่ครวญด้วยเหตุผล   

ทำให้ผมคิดต่อว่า การศึกษาต้องฝึกทักษะคิด ๓ แบบ ให้แก่เด็กตั้งแต่ยังเล็ก    คือตั้งแต่อยู่ที่บ้าน อยู่ที่ศูนย์เด็กเล็กหรือโรงเรียนอนุบาล    เพื่อลดพฤติกรรมยึดติดในสังคม    และคนที่โตเป็นผู้ใหญ่หรือแก่แล้ว (อย่างผม) ก็ต้องฝึกคิดแบบที่ ๓ ให้คล่องแคล่วขึ้นด้วย  

การคิดตามตรรกะ ใช้สมองส่วนหน้า (prefrontal cortex)    โดยกลไกกำกับที่เรียกว่า executive functions   ที่วงการศึกษาไทยบูมมานานประมาณ ๑๐ ปี (๒)   (๓)

บัดนี้ เราเข้าใจเรื่องการคิดเพิ่มขึ้นอีกชั้นหนึ่ง ที่เลยไปจากคิดอย่างเป็นเหตุเป็นผล    สู่การคิดอย่างยืดหยุ่น   

ย้ำว่า มนุษย์ในยุคปัจจุบันและอนาคตต้องมีทักษะการคิดทั้ง ๓ แบบ อย่างสมดุลกัน    และมีความสามารถใช้วิธีคิดแต่ละแบบ อย่างเหมาะสมต่อกาลเทศะ    และที่สำคัญ กรอบความคิดของเราต่อเรื่องหนึ่งๆ ต้องไม่ตายตัว    ต้องเปลี่ยนกรอบความคิดให้เหมาะสมต่อสถานการณ์ได้ด้วย    รวมทั้งต้องมีความสามารถเปลี่ยนกรอบความคิดในระดับลึกที่เรียกว่า “กระบวนทัศน์” (paradigm)    ไม่ตกเป็นเหยื่อของกระบวนทัศน์ที่ตกยุค   

  วิธีฝึก elastic thinking มีมากมาย     ค้นในกูเกิ้ลได้ด้วยคำค้น “elastic thinking exercise”  “mental flexibility exercise”     จะมีเอกสารและ คลิป ใน YouTube ดีๆ มากมาย

วิจารณ์ พานิช

๒๕ ม.ค. ๖๔