นวัตกรแนวหน้า

ยิ่งนับวัน ผมก็ยิ่งเห็นคุณค่าของนวัตกรแนวหน้า (frontline innovators)    ซึ่งหมายถึงคนหน้างาน หรือคนในหน่วยปฏิบัติ (ไม่ใช่หน่วยนโยบาย) ที่ริเริ่มสิ่งใหม่ๆ วิธีการใหม่ๆ ที่มีคุณค่าต่อสังคมหรือบ้านเมือง    และเป็นเรื่องที่ขยายผลออกเป็นแนวทาง หรือนโยบายภาพใหญ่ได้    รวมทั้งคนที่เป็นชาวบ้านธรรมดาๆ ที่มีการริเริ่มใหม่ๆ เพื่อชีวิตที่ดีของตนเอง และยังมีคุณค่าต่อชุมชนที่ตนดำรงชีวิตอยู่ด้วย   

เมื่อพบนวัตกร (innovator) สังคมไทยเรายกย่อง    ยิ่งสมัยนี้ สื่อต่างๆ ก็เอามาสื่อสารผ่านช่องทางต่างๆ    เป็นที่รับรู้กัน    แต่ยังขาดกลไกนำไปใช้ประโยชน์ในวงกว้าง

วงการศึกษาสื่อสารทฤษฎีว่า การศึกษาแห่งศตวรรษที่ ๒๑ ต้องการสร้างคนรุ่นใหม่ที่มีความสร้างสรรค์ (creativity) และความคิดอย่างมีวิจารณญาณ (critical thinking)    มีสมรรถนะความเป็น “ผู้ก่อการ” (agent หรือ change agent)    ซึ่งก็คือการศึกษาที่ส่งเสริมการสร้างนวัตกร    แต่ในทางปฏิบัติระบบการศึกษาของราชการกลับเป็นตัวอุปสรรคต่อการสร้างนวัตกร    โดยเฉพาะอย่างยิ่ง นวัตกรแนวหน้า  

ประเทศไทยใช้พลังของ นวัตกรแนวหน้า น้อยไป    เพราะเราเป็นสังคมแนวดิ่ง ใช้วัฒนธรรมอำนาจ ความเป็นสังคมแนวดิ่งรุนแรงมากในระบบราชการ     และระบบราชการด้านการศึกษาเน้นการควบคุมสั่งการจากเบื้องบนรุนแรง    ทำให้นวัตกรแนวหน้าในระบบราชการด้านการศึกษาเกิดยาก

แต่ในความเป็นจริง เราก็ยังมีครูและผู้บริหารโรงเรียนในสังกัดกระทรวงศึกษาธิการ ที่เป็นนวัตกรแนวหน้า     สะท้อนภาพความเป็นจริงของมนุษย์     ว่ามนุษย์เรามีจิตวิญญาณของความเป็นนวัตกรอยู่ในตัว     แม้ระบบจะกดไว้ ก็กดได้ไม่หมดทุกคน    ยังมีคนที่ดิ้นรนคิดและลองหาวิธีที่ดีกว่า    ปัญหานอกจากอยู่ที่ระบบที่ไม่ส่งเสริมให้เกิดนวัตกรแนวหน้าแล้ว     ระบบยังไม่เอาผลงานและตัวนวัตกรมาเป็น “สินทรัพย์ทางปัญญา” (intellectual assets) ของระบบ    คือไม่มีกลไกในระบบในการ capture สินทรัพย์นั้น เอามาใช้ประโยชน์     

วิจารณ์ พานิช

๑๘ ส.ค. ๖๓