"ผู้มีปัญญาพึงเป็นอยู่เพื่อมหาชน" จากมุมมอง ศ.นพ.วิจารณ์ พานิช บรรยายในงาน มมส.วิจัย ครั้งที่ ๑๔

วันที่ ๖ กันยายน ๒๕๖๑ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม จัดงานประชุมวิชาการระดับชาติครั้งที่ ๑๔ ผมไม่มีโอกาสได้ฟังบรรยายพิเศษในฐานะองค์ปาฐก เรื่อง "๕๐ ปี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ผู้มีปัญญาควรเป็นอยู่เพื่อมหาชน" เพราะขณะนั้นอยู่ในเวทีประจำปีของครูเพื่อศิษย์อีสานประจำปี (อ่านได้ที่นี่และที่นี่)  วันนี้ ๒๓ ตุลาคม ๒๕๖๑ ท่านได้เผยแพร่สไลด์และเสียงบรรยายใน G2K  (ที่นี่)  เพื่อจะได้เรียนรู้และนำเอาคำแนะนำไปขับเคลือน Social Engagement University  จึงจะจับประเด็นไว้ในบันทึกนี้ ... เผื่อจะมีประโยชน์กับผู้สนใจต่อไป

 เกริ่นนำ

• ท่านเกริ่นนำด้วยการเล่าถึงหนังสือชื่อ Tailspin ที่ท่านเคยแนะนำไว้ในบันทึกที่นี่  หนังสือนี้บอกว่า ตอนนี้อเมริกากำลัง "ควงสว่าน" หรือถดถอยลงตามลำดับในช่วง ๕๐ ปีที่ผ่านมา เนื่องเพราะระบบใหม่ที่ยกย่องความสามารถเป็นใหญ่ (meritocracy) ที่สร้างขึ้นแทนระบบเดิมที่ยกกลุ่มคนรวยเป็นใหญ่ (aristocracy) กลายเป็น new aristocracy ที่ทำให้เกิดการสั่งสมอำนาจของกลุ่มคน จนทำให้
• อัตราความยากจนสูงเป็นอันอับ ๓ ของ รองจากตุรกีและอิสรเอล (ในกลุ่มประเทศไออีซีดี)
• ๑ ใน ๕ ของเด็กอเมริกัน อยู่ในสภาพที่ "ไม่มีความมั่นคงทางอาหาร"
• ระบบการเมืองที่ออกแบบดี แต่กลับทำให้เกิดความเหลื่อมล้ำมากขึ้น ไม่ทำประโยชน์เพื่อส่วนรวม ... (เพราะคนไม่ดี) 
• ท่านตั้งคำถามว่า นั่นคือการ คอรัปชั่นเชิงระบบหรือไม่??????  
• ปัญหาคือ ประเทศไทยกำลังทำตามอเมริกา  สิ่งที่เรากำลังพัฒนาอยู่ตอนนี้คือ meritocracy  และการเมืองที่เรียกกันว่า "ประชาธิปไตย" ใช่มั่งไปเหมือนอเมริกาไหม....  
• ท่านสรุปช่วงเกริ่นนี้ ทำนองว่า  สิ่งที่สำคัญอันจะทำให้เราแตกต่างไม่เหมือนอเมริกาก็คือ การสร้างคนของมหาวิทยาลัย ที่จะจบไปเป็น "ผู้มีปัญญาที่พึงเป็นอยู่เพื่อมหาชน"  

อุดมศึกษาในศตวรรษที่ ๒๑

• อุดมศึกษาในปัจจุบัน ไม่เหมาะสมต่อยุคสมัยแล้ว เพราะ 
• แพงเกินไปแล้ว 
• ตอนนี้มี MOOCs เข้ามาแทนที่ (Disruptive) ซึ่งถูกกว่ามาก
• ที่อเมริกา หลักสูตร ๔ ปี เรียนจบเพียง ๓๐ เปอร์เซ็นต์ 
• ในอเมริกา มหาวิทยาลัยเริ่มปิดตัวลงจำนวนมาก 
• คนอเมริกาตอนนี้ ไม่ค่อยเข้าเรียนมหาวิทยาลัยแล้ว จะเรียนอย่างอื่นที่สามารถนำไปทำงานได้ 
• การจบมหาวิทยาลัย ทำให้คนเป็นหนี้สินจำนวนมาก ทำให้ตอนนี้ การเรียนจบมหาวิทยาลัยไม่ใช่สิ่งสำคัญของชีวิตแล้ว 
• ทางรอดของมหาวิทยาลัย 
• ต้องไม่อยู่กับโหมดวิชาการแบบเดิมๆ ที่สอนคนเฉพาะความรู้ทางทฤษฎี แล้วให้ออกไปทำเอง  แม้ว่าโหมดวิชาการแบบเดิมจะสร้างพวกเราที่ประสบความสำเร็จมาแล้วมากมาย
• ต้องไม่อยู่กับโหมดวิจัยแบบเดิมๆ ที่วิจัยในห้องแลป 
• ต้องเปลี่ยนไปเป็นความร่วมมือกับสังคม เป็นหุ้นส่วนสังคม  หรือ Engagement ซึ่งขณะนี้เป็นแนวทางของโลก เป็นเทร็นของโลก 
• มหาวิทยาลัยต้องไม่ใช่แค่ Change แต่ต้อง Transform  
• มหาวิทยาลัยต้องเปลี่ยน "วิชาการสู่วิชาการ" ไปเป็น "วิชาการสู่การปฏิบัติ" จะต้องสร้าง new platform ของการทำงานวิชาการ 
• New Platform ของอุดมศึกษาแบบใหม่ จากเดิมที่ มีสี่ด้าน ได้แก่ ผลิตบัณฑิต วิจัย บริการวิชาการ และทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม ที่มองที่ตนเองเป็นหลัก เปลี่ยนไปเป็นมองที่ คุณค่าที่มหาวิทยาลัยทำต่อสังคม  ดังนั้น อาจมองใหม่ว่า 
• ผลิตบัณฑิต -> สร้างพลเมืองคุณภาพสูง
• วิจัย -> สร้างนวัตกรรม 
• บริการวิชาการ -> ร่วมพัฒนาบ้านเมือง
• ทำนุบำรุงฯ -> ธำรงความดีงาม (Inetgrity) 
• ให้อาจารย์มหาวิทยาลัย หมั่นตีความคุณค่าของมหาวิทยาลัยต่อสังคม 

ยุคประเทศไทย ๔.๐

• ท่านกล่าวถึงสไลด์ของ ศ.วิจิตร ศรีสะอ้าน ที่นำเสนอถึงสภาพปัจจุบันของประเทศไทย ดังนี้ 
• รายได้ปานกลาง
• เหลื่อมล้ำสูง
• คอรัปชั่นมาก
• ขัดแย้งรุนแรง
• ปัญหาสำคัญคือ (... ไม่ขนาดนั้นมั้งครับ)
• ทุนมนุษย์อ่อนด้อย
• ทุนสังคมอ่อนแอ
• ทุนธรรมชาติเสื่อโทรม
• ทุนคุณธรรมจริยธรรมเสื่อมทราม 
• ไทยแลนด์ ๔.๐ 
• ขับเคลื่อนด้วยนวัตกรรม 
• ต้องขับเคลื่อนไปสู่ชนบท ลดความเหลื่อมล้ำ 
• ต้องดูแลธรรมชาติ 
• ปราบโกงและสร้างความสามัคคี
• มหาวิทยาลัย ๔.๐
• ต้องสนองยุทธศาสตร์ชาติ เชื่อมโยงประเทศไทย ๔.๐
• รัฐบาลต้องการให้มหาวิทยาลัยเป็นหัวรถจักรในการขับเคลื่อนประเทศ
• ไม่ใช่แค่ทำพันธกิจ ๔ ประการแบบเดิม 
• เน้นเรื่องสร้างคนดี คนเสียสละ เพื่อสังคม 
• การจัดการเรียนรู้เปลี่ยน 
• ต้องจัดการเรียนรู้เพื่อนำไปปฏิบัติ 
• สร้างความรู้ -> สร้างคุณค่า 
• เพื่อส่วนรวม 
• บูรณาการ

มหาวิทยาลัยหุ้นส่วนสังคม (Social Engagement University)

• มหาวิทยาลัยกับสังคมต้องพึ่งพาซึ่งกันและกัน 
• วิชาการในยุคนี้ต้อง Engagement กับชีวิตจริง ไม่ใช่วิชาการเพื่อวิชาการ ต้องเป็นวิชาการเพื่อชีวิตจริงๆ ทั้งด้าน การค้า เศรษฐกิจ สังคม ฯลฯ 
• ขณะนี้ประเทศไทยได้ก่อตั้ง Thailand Engagement เรียบร้อยแล้ว 
• หลักการสำคัญของ Social Engagement คือ 
• ร่วมกันทำ  ไม่ใช่มหาวิทยาลัยเป็นผู้คิดแล้วให้ชาวบ้านทำ 
• เกิดประโยชน์ร่วมกัน  มหาวิทยาลัยได้เงิน ได้งาน ได้งานวิจัย ได้เพื่อน  ฝั่งชุมชน ธุรกิจ ราชการ ก็ต้องได้รับประโยชน์ด้วย หรือหลายที่มีการร่วมทุนกัน  เช่น มรภ.อุตรดิตถ์ ที่มีหน่วยงานราชการต่างๆ เอางบประมาณมาให้ทำ 
• ได้เรียนรู้ร่วมกัน มหาวิทยาลัยและสังคมได้เรียนรู้ร่วมกัน 
• เกิดผลกระทบอย่างเป็นรูปธรรมต่อสังคมและชุมชน 
• กระบวนทัศน์ต้องเปลี่ยนไป 
• ไม่ใช่การไปช่วยเหลือสังคม เป็นการไปเป็นร่วมกัน เป็นหุ้นส่วนกัน 
• ไม่ใช่ความสัมพันธ์แนวดิ่ง แต่เป็นความสัมพันธ์แนวราบ สองทาง 
• ท่านยกตัวอย่าง Public Engagement  ของอังกฤษ ที่ท่านไปดูงาน 
• ที่อังกฤษเรียกว่า Public Engagement  บ้านเราเรียก Social Engagement
• เขามี Framwork ของการทำงาน ดังภาพสไลด์นี้ 
• ร่วมมือกัน
• ร่วมมือด้านการวิจัยและการศึกษา
• มีกิจกรรมร่วมกันที่ทำให้มีการพูดคุย งานเทศกาลทั้งหลายมหาวิทยาลัยไปร่วมด้วย  เกิดการคุยกันแบบเท่าเทียม (Dialouge)
• มีการประสานงานการจัดประชุม การประชุมเชิงปฏิบัติการ ที่ไม่เฉพาะในวงวิชาการ 
• มีการเผยแพร่ผลงานวิชาการด้านต่างๆ เพื่อคนทั่วไป 
• บูรณาการโครงสร้างพื้นฐาน
• บูรณาการทั้งยุทธศาสตร์และการประเมิน
• บูรณาการทรัยพยากร ฝ่ายบริหารมีการดูแลอุดหนุนทรัพยากร เพื่อให้เกิดการจัดหาและใช้ทรัพยากรต่างๆ ร่วมกันอย่างเหมาะสม
• บูรณาการความคิด ความต้องการ และทุนภายจากภายนอกมหาวิทยาลัย
• มหาวิทยาลัยสนับสนุนให้คนในมหาวิทยาลัยไปทำวิจัยและวิชาการเพื่อชุมชน
• บูรณาการแหล่งเรียนรู้หรือกระบวนการสร้างบัณฑิต 
• หลักสูตรบูรณาการกับสังคม แหล่งเรียนรู้ ฐานการเรียนรู้ เรียนรู้บนฐานปัญหาสังคม ฯลฯ 
• นิสิตจิตอาสาเพื่อสังคม เรียนรู้ผ่านการบริการสังคม 
• แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับสังคมและชุมชน 
• เรียนรู้ร่วมกัน 
• สะท้อนการเรียนรู้ 
• ร่วมกันประเมินผลการเรียนรู้ 
• ร่วมกันประเมินผลกระทบต่อสังคม 

นวชาลาอุดมศึกษาไทย

• นวชาอุดมศึกษาไทย หมายถึง New Platform ของการอุดมศึกษาไทย  
• พันธกิจ ๔ ประการ ได้แก่ 
• สร้างพลเมืองคุณภาพสูง
• สร้างนวัตกรรม
• ร่วมกันพัฒนาสังคมและชุมชน 
• ธำรงความดีงาม 
• ต้องมี 2I 2E 1C ได้แก่
• Integration 
• Innovation 
• Engagement
• Entrepreneur
• Callaboratoin 
• ต้องเคลื่อนจาก "ภายในรั้วมหาวิทยาลัย" ไปสู่ "พื้นที่นวัตกรรม" (Innovative Zone) ต้องมี ๓ หุ้นส่วนมาร่วมกัน ได้แก่ 
• ภาครัฐ 
• ภาคเอกชน ชุมชน วิสาหกิจชุมชน ฯลฯ และ
• ภาควิชาการ 
• การมีพื้นที่นวัตกรรม หรือ Innovation Zone หมายถึง พื้นที่ๆ สามารถทำมาหากินได้  โดยมหาวิทยาลัยจะต้องออไปสู่พื้นที่ๆ ไม่ใช่ Compfort Zone ของตนเอง  เป็นพื้นที่ๆ ภาครัฐ ภาคเอกชน หรือชุมชน สังคม คุ้นเคยมากกว่า 
• ท่านยกตัวอย่างการไปศึกษาดูงานที่จีน แสดงพื้นที่ใหม่ของการทำงานของมหาวิทยาลัย 
• Open University  เป็นเครือข่ายของมหาวิทยาลัย ๘ แห่งมาทำงานร่วมกัน
• ออกทุนร่วมกัน ก่อตั้ง สมาคมออกแบบอุตสาหกรรมแห่งประเทศจีน มีเงินทุนจากรัฐบาลมาสนับสนุน 
• สร้างเมืองแห่งนักออกแบบ สร้างเมืองแห่งดีไซเนอร์ 
• สร้างหลักสูตรปริญญาโท เพื่อสร้างนวัตกรรมต่างๆ เช่น 
• ระบบควบคุมโดรน
• ผลิตแสงจากสิ่งมีชีวิต กินไฟน้อยมาก
• พาหนะแบบล้อเลื่อนยืน
• บริษัทเอกชนและมหาวิทยาลัยและรัฐบาลร่วมกัน สร้างพื้นที่ Innovation Zone ทำงานร่วมกัน 

ปรับโฉมอุดมศึกษาไทย

• ปรับวิชการไปสู่ วิชาการข้ามแดน 
• ข้ามพื้นที่ ข้ามรั้วมหาวิทยาลัย 
• ข้ามแดนตนเอง ไปสู่แดนสังคม 
• ข้ามอดีต ไปสู่อนาคต
• ข้ามวิชา ไปสู่สหวิทยาการ
• ฯลฯ
• การเรียนรู้และผลิตบัณฑิต
• Learning science  หรือ ศาสตร์ว่าด้วยการเรียนรู้ บอกว่า 
• การเรียนรู้ที่แท้จริง ไม่ได้เกิดจากการถ่ายทอด แต่เกิดจากการปฏิบัติ 
• การเรียนรู้ที่ดี ต้องได้เรียนจากการปฏิบัติและได้สะท้อน (Reflection) 
• วงการศึกษาไทย เข้าใจผิดว่า การได้ชิ้นงานและตอบคำถามได้นั้น เป็นความสำเร็จ  แต่ความจริง ผู้เรียนต้องสามารถ อธิบายทฤษฎีได้ คือคิดได้ 
• Engagement Platform จะทำให้ผู้เรียนเรียนรู้ได้ลึกขึ้น เพราะได้เรียนรู้จากของจริง สถานการณ์จริงๆ 
• นิสิตมักเข้าใจผิดเกี่ยวกับการศึกษา ว่า ตนเองมารับความรู้ ที่ถูกทั้งอาจารย์และนิสิตจะต้องเป็น Co-Creator คือมาร่วมกันสร้างความรู้  การศึกษาในยุคนี้ต้องมี Co-Creator หลายๆ แบบ ตัวอย่างเช่น 
• สหกิจศึกษา 
• การเรียนรู้ด้วยการบริการสังคม (Service Learning) -> เป็นอยู่เพื่อสังคม
• ฯลฯ
• สิ่งสำคัญที่สุดคือ Inspiration  คือแรงบันดาลใจ  งานวิจัยพบว่า การกระตุ้นให้เกิดแรงบันดาลใจด้วยผลประโยชน์ส่วนรวม ทำให้ผู้เรียนเรียนรู้ได้ดีกว่าการกระตุ้นผลประโยชน์ตัวเอง
• นิสิตนักศึกษาต้องได้เข้าไปมีส่วนร่วมในการทำวิจัยและสร้างนวัตกรรม เพราะนิสิตมีไฟ มีแรงบันดาลใจมาก 
• งานวิจัย  จะต้องเปลี่ยนจากแค่ Impact to peer ไปเป็น 
• impact to peer
• impact to student
• impact to social
• งานบริการวิชาการ ต้อง 
• ต้อง Engagement เชิงระบบด้วย ไม่ใช่แค่ไปไม่กี่คน ไปเพียงบางส่วน แต่ควรไปอย่างมีระบบ
• นิสิตได้ฝึก ได้เรียน 
• อาจารย์ได้ผลงานวิจัยด้วย 
• ชุมชนหรือสังคมได้ประโยชน์ 
• ระดมสรรพกำลังทั้งภาครัฐ เอกชน ประชาสังคม ฯลฯ 
• ร่วมกันทำแผนระยะยาว  มีส่วนที่ร่วมกันมองว่าไม่ได้เกิดขึ้นเร็ว แต่ใช้เวลาหลายปี 
• การธำรงความดีงาม 
• เปลี่ยนจากการสั่งสอน ไปเป็นการเรียนรู้คุณธรรม ความดี จากการปฏิบัติ 
• งานอาสา ทำประโยชน์เพื่อสังคม 
• ธำรงความดีในทุกกิจกรรมทุกภารกิจ เช่น การช่วยกันทำงาน การเผื่อแผ่ผลงาน ฯลฯ 
• ปรับระบบ
• มหาวิทยาลัยต้องมีการจัดการอย่างเป็นระบบ มีหน่วยงานรับผิดชอบ มีแผนยุทธศาสตร์ 
• ต้องทำงานตามความต้องการของประเทศไทย เอาความต้องการของสังคมและชุมชนเป็นหลัก ไม่ใช่ทำงานตามความถนัดของตนเอง 
• ต้องทำงานร่วมกัน บูรณาการกันอย่างหลายสาขา  หรือบางครั้งต้องร่วมมือกับมหาวิทยาลัยอื่น  หรือบางทีต้องใช้คนระดับโลก มหาวิทยาลัยระดับโลก 
• มีฝ่ายบริหารระดับรองอธิการด้าน Engagement 
• ปรับปรุงระบบให้รางวัล (reward system) เช่น ผลงานวิชาการบริการรับใช้สังคม ต้องปรับให้เอื้อ ฯลฯ
• ส่งเสริมพฤติกรรมการทำงานร่วมกันระหว่างมหาวิทยาลัยกับภาคธุรกิจ 
• ท่านยกตัวอย่าง ศ.ดร.สุทธวัฒน์ เบญจกุล นักวิทยาศาสตร์ดีเด่น ปี พ.ศ. ๒๕๕๔ ที่สามารถ ทำงานวิจัยร่วมกับภาคเอกชน จนเกิดประโยชน์ต่อสังคมและชุมชนมากมาย และสามารถได้ผลงานวิจัยจนได้รับตำแหน่งวิชาการ เป็นศาสตราจารย์ด้านการวิจัยอาหารทะเล 

• ส่งเสริมระบบประเมินเพื่อพัฒนาและการเรียนรู้ร่วมกันอย่างจริงจัง 

สรุปสิ่งที่ต้องมีสำหรับ Social Engagement University

จะต้องมี/สร้าง

• Engagement Culture
• Engagement Structure
• 2I2E1C Platform หรือ IIEEC Platform
• Transoformation Management; National & Institution Levels
• Thailand 4.0 as End, University 4.0 as Means
• Focust/Directed Scholarship แบบ IIVE คือ
• Integration
• Innovation
• Value creation
• Entrepreneurship
• ทั้งหมดที่กล่าวมา ต้องตั้งอยู่บนฐานของสังคมไทย ซึ่งจะสำเร็จได้ด้วยการ "ร่วมมือกันสิบทิศ"

(ขอบคุณภาพจาก เฟสบุ๊คมหาวิทยาลัยมหาสารคาม คลิกที่นี่)

[ยายธี]

..ทำอย่างไร..อุดมการณ ์..บนแผ่นกระดาษ ที่วาดไว้ จะเป็นจริง..หาก..ไม่มีการปฏิบัติ ขับเคลื่อน..ให้…เกิด