เรื่องนี้เป็นตอนที่ 2 ของการประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อพัฒนาศักยภาพนักวิจัยเชิงคุณภาพ ปีงบประมาณ 2560 ดิฉันขอนำเสนอประเด็นการวิพากษ์ของวิทยากร ผู้จัดและผู้ร่วมประชุมเท่าที่เก็บประเด็นได้ ดังนี้ (หมายเหตุ : กลุ่มใช้ชื่อชุมชนจริงๆ ในการนำเสนองานเพื่อให้เข้าใจบริบทของชุมชนอย่างแท้จริงค่ะ)
ชื่อเรื่อง (เดิม) วิถีชีวิตที่กลมกลืนระหว่างผู้ป่วยโรคจิตเวชกับชุมชนแห่งหนึ่งในจังหวัด..
ที่มาของชุมชน
แม่คนหนึ่งมีลูกป่วยทางจิต พามารักษาในโรงพยาบาลจิตเวชแล้วลูกหายดี จึงอยากช่วยเหลือครอบครัวอื่นที่มีผู้ป่วย ให้ได้รับการฟื้นฟูจนหายดีเหมือนลูกของตนเอง จึงยกพื้นที่จำนวนหนึ่งให้ชุมชนเพื่อทำเป็นศูนย์ฯ ฟื้นฟูผู้ป่วยที่รักษาหายแล้วแต่กลับบ้านไม่ได้ โดยผู้นำชุมชนและชาวบ้านให้ความร่วมมือดีมาก ทั้งนี้มีนักวิชาการธรณีวิทยาคนหนึ่งอาสาช่วยประเมินและแนะนำเรื่องการปรับสภาพดิน และช่วยกำหนดว่าพื้นที่ใดควรปลูกพืช ขุดบ่อน้ำ เลี้ยงสัตว์ ฯลฯ
แม่คนนี้กับชาวบ้านอีก 2 คน มาเข้ารับการอบรมเรื่องการฟื้นฟูผู้ป่วยจิตเวชหลักสูตร 5 วัน แล้วกลับไปดูแลผู้ป่วยจิตเวชในศูนย์ ปัจจุบันศูนย์นี้เป็นแหล่งศึกษาดูงานการฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ป่วยจิตเวชในชุมชนจริง ผู้ป่วยในชุมชนนี้มีลักษณะกลมกลืนกับชาวบ้านมากในระดับที่บุคคลอื่นที่ไม่ทราบมาก่อนว่าใครเป็นผู้ป่วย จะแยกไม่ออกว่าใครเป็นชาวบ้าน ใครเป็นผู้ป่วยที่เราส่งเข้าไปฟื้นฟูฯ
ช่วงแรกที่ส่งผู้ป่วยเข้าไปในชุมชน ก็พบปัญหาและอุปสรรค ระยะเวลาผ่านไปเพียง 2 สัปดาห์ก็มีผู้ป่วยรายหนึ่งผูกคอตาย ทีมจิตเวชกังวลมาก เกรงว่าชาวบ้านจะต่อต้านไม่ยอมรับ จึงรับผู้ป่วยกลับมาโรงพยาบาลทั้งหมด หลวงพ่อซึ่งเป็นจ้าอาวาสวัดในพื้นที่โทรศัพท์มาสอบถามสาเหตุ แล้วยืนยันว่าชุมชนสามารถดูแลผู้ป่วยให้ได้ ไม่มีปัญหา ทีมจึงนำผู้ป่วยกลับไปอยู่ที่ศูนย์ฯ ดังเดิม
ประเด็นการวิพากษ์
ชื่อเรื่อง ชื่อเรื่องควรแสดงให้เห็นว่ากำลังศึกษาอะไรอยู่ บอกได้ว่าอะไรคือ X และ Y
ในที่นี้ Y = ผู้ป่วยจิตเวช
X = ปรากฏการณ์/วิถีชีวิตของผู้ป่วยจิตเวชในชุมชน (ปัจจัยที่ส่งผลต่อ Y)
หลังวิพากษ์เหตุผลแล้วที่ประชุมแนะนำให้ปรับชื่อเรื่องเป็น “วิถีชีวิตของผู้ป่วยจิตเวชในชุมชน.. จังหวัด..” หรือ “วิถีชีวิตของผู้ป่วยจิตเวชในชุมชน : กรณีศึกษาชุมชน.. จังหวัด..”
คำถามการวิจัย ทำไมผู้ป่วยจึงดำเนินชีวิตได้อย่างกลมกลืนกับชุมชน (เพราะที่ผ่านมาผู้ป่วยของเราที่ส่งกลับชุมชนมักถูกปฏิเสธ)
วัตถุประสงค์วัตถุประสงค์ต้องสอดคล้องกับชื่อเรื่อง กลับมาถามว่าผู้วิจัยต้องการทราบอะไร ต้องการทราบวิถีชีวิต หรือความกลมกลืน หรือปัจจัยที่ทำให้ผู้ป่วยจิตเวชอยู่ในชุมชนได้ ข้อเท็จจริงผู้วิจัยต้องการทราบหลายอย่าง วิธีการคือให้เขียนแยกวัตถุประสงค์หลักและรอง โดยวัตถุประสงค์หลักจะให้ภาพใหญ่ ส่วนวัตถุประสงค์รองเป็นปัจจัยที่ทำให้เกิดภาพใหญ่ ปรับเป็นดังนี้
วัตถุประสงค์หลัก
วัตถุประสงค์รอง
Key Informant
ผู้ป่วย
มีผู้สงสัยว่าต้องจำแนกกลุ่มผู้ป่วยตามการวินิจฉัยโรคด้วยหรือไม่ กลุ่มให้ความเห็นว่าผู้ป่วยจิตเวชในระยะพักฟื้น (recovery phase) ผ่านระยะรักษาอาการทางจิตมาแล้ว ถือว่าผู้ป่วยทุกคนมีศักยภาพเพียงพอในการดูแลตนเองตามลักษณะทางกายภาพไม่แตกต่างกัน ถือเป็นกลุ่มเดียวกันได้ จะแยกกลุ่มโรคก็ต่อเมื่อต้องการศึกษาเฉพาะกลุ่มโรคนั้นๆ ในที่นี้แนะนำให้ระบุลงไปให้ชัดเจนว่า “เป็นผู้ป่วยทุกกลุ่มโรค เนื่องจากผู้ป่วยผ่านการคัดกรองมาแล้วจาก..”
ระบุจำนวนผู้ป่วยทั้งหมดที่ศึกษา และแบ่งเป็นกลุ่มย่อยตามศักยภาพ เช่น แบ่งเป็น (1) กลุ่มมีศักยภาพสูง ดูแลตนเองได้และช่วยเหลือผู้ป่วยอื่นได้ในลักษณะเพื่อนช่วยเพื่อน (2) เป็นผู้มีศักยภาพปานกลาง ดูแลตนเองได้แต่ดูแลช่วยเหลือผู้ป่วยอื่นไม่ได้ (3) กลุ่มพอดูแลตนเองได้แต่ยังปรับตัวไม่ได้ แต่ละกลุ่มมีจำนวนเท่าใด เป็นต้น
สำหรับ Key Informant อื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง อย่างเช่น
ผู้ดูแล
ระบุจำนวนและคุณสมบัติว่าผ่านการอบรมหลักสูตรใดบ้าง เช่น ผู้บริหารหน่วยราชการ เป็นผู้อำนวยการโรงเรียนใด ผู้อำนวยการโรงพยาบาลใด ดำรงตำแหน่งในปีใด (ปีร่วมก่อตั้งศูนย์ฯ) ผู้นำชุมชนประกอบด้วยใครบ้าง ชาวบ้านประกอบด้วยใครบ้าง มีการเตรียมความพร้อมหรือไม่ อย่างไร กรณีที่กำหนดให้อยู่ในพื้นที่อย่างน้อย 6 เดือน เพื่อให้มีประสบการณ์มากพอให้ข้อมูลที่น่าเชื่อถือ ให้เขียนเหตุผลประกอบด้วย
การมีส่วนร่วมของชาวบ้าน กำหนดไว้อย่างน้อยสัปดาห์ละ 1 ครั้ง เขียนอธิบายไว้ด้วยว่าผู้ป่วยจะร่วมกิจกรรมตามตารางที่กำหนดในแต่ละวัน ใครต้องไปหาปลา รดน้ำต้นไม้ ปลูกผักสวนครัว หรือทำความสะอาดบ้าน ฯลฯ ก็จะไปร่วมกับชาวบ้านในกลุ่มนั้นๆ ซึ่งกำหนดให้ผู้ป่วยร่วมกิจกรรมนั้นๆ อย่างน้อยคนละ 1 ครั้งต่อสัปดาห์
การเตรียมพื้นที่
ผู้วิจัยต้องศึกษาพื้นที่จริงก่อนลงเก็บข้อมูลอยู่แล้ว จะช่วยให้ระบุรายละเอียดได้ว่ามี Key Informant กี่กลุ่ม ประกอบด้วยใครบ้าง จำนวนเท่าใด ผู้วิจัยสามารถทำนาย (predict = คาดการณ์จากข้อเท็จจริง)ได้คร่าวๆ ซึ่งข้อมูลอาจเปลี่ยนแปลงไปหลังจากทำ Snow ball ก็ให้เขียนรายงานไว้ด้วย
ตัวอย่างคำถาม
สิ่งที่ได้เรียนรู้
ไม่มีความเห็น