อ่านข้อเขียนของคณบดีคณะศึกษาศาสตร์เรื่อง สวัสดี ทำให้นึกถึงโฆษณาชิ้นหนึ่งที่ใช้นางงามระดับโลกเป็น presenter แสดงให้เห็นวัฒนธรรมการไหว้ของไทย ที่อ่อนช้อยและสวยงาม
การแสดงความเคารพ ของคนไทยมีหลายลักษณะ เช่น การประนมมือ การไหว้ การกราบ การคำนับ การถวายความเคารพ การถวายบังคม เป็นต้น การที่จะแสดงความเคารพในลักษณะใดนั้น ต้องพิจารณาผู้ที่จะรับความเคารพด้วยว่าอยู่ในฐานะเช่นใด หรือในโอกาสใด แล้วจึงแสดงความเคารพให้ถูกต้องและเหมาะสมการแสดงความเคารพ ในที่นี้จะขอพูดถึง การแสดงความเคารพ 3 ลักษณะด้วยกันคือ
1. การประนมมือ (อัญชลี) ประนมมือให้นิ้วมือแนบชิดกัน ฝ่ามือราบ ปลายนิ้วตั้งขึ้น แขนแนบตัวระดับอก ไม่กางศอก ทั้งชายและหญิงปฏิบัติเหมือนกัน การประนมมือ นี้ใช้ในการสวดมนต์ ฟังพระสวดมนต์ ฟังพระธรรมเทศนา และขณะพูดกับพระสงฆ์ซึ่งเป็น ที่เคารพนับถือ เป็นต้น
2. ไหว้
(วันทนา/วันทา)
การไหว้เป็นการแสดงความเคารพ โดยการประนมมือให้นิ้วชิดกันยกขึ้นไหว้
การไหว้แบบ ไทยแบ่งออกเป็น 3 แบบ ตามระดับของบุคคล ดังนี้
ระดับที่
1 การไหว้พระ ได้แก่ การไหว้พระรัตนตรัย รวมทั้งปูชนียวัตถุ
และปูชนียสถานที่เกี่ยวกับพระพุทธศาสนา
ในกรณีที่ไม่สามารถกราบแบบเบญจางคประดิษฐ์ได้
โดยประนมมือให้ปลายนิ้วชี้จรดส่วนบนของหน้าผาก
(นิ้วหัวแม่มืออยู่ระหว่างคิ้ว)
ระดับที่
2 การไหว้ผู้มีพระคุณและผู้มีอาวุโส ได้แก่ พ่อ แม่ ปู่ ย่า
ตา ยาย ครู อาจารย์ และผู้ที่เราคารพนับถืออย่างสูง
โดยประนมมือให้ปลายนิ้วชี้จรดระหว่างคิ้ว
(หัวนิ้วแม่มือจรดปลายจมูก)
ระดับที่ 3
การไหว้บุคคลทั่ว ๆ ไปที่เคารพนับถือหรือผู้มีอาวุโส
รวมทั้งผู้ที่เสมอกัน โดยประนมมือยกขึ้นให้ปลายนิ้วจรดปลายจมูก
(นิ้วหัวแม่มืออยู่บริเวณคาง)
หมายเหตุ ในการไหว้ผู้เสมอกันทั้งชาย
และหญิงให้ยกมือขึ้นไหว้พร้อมกัน หรือในเวลาใกล้เคียงกัน
และการรับไหว้ให้ประนมมืออยู่ระหว่างอก
3. การกราบ
(อภิวาท)
เป็นการแสดงความเคารพด้วย
วิธีนั่งประนมมือขึ้นเสมอหน้าผากแล้วน้อมศีรษะลงจรดพื้นหรือจรดมือ ณ
ที่ใดที่หนึ่ง แล้วน้อมศีรษะลงบนมือนั้น เช่น
กราบลงบนตักก็อนุโลมถือว่าเป็นกราบ
ถ้าหมอบแล้วน้อมศีรษะจรดมือที่ประนมถึงพื้นเรียกว่า หมอบกราบ
การกราบมี 2 ลักษณะ คือ การกราบแบบเบญจางคประดิษฐ์
และการกราบผู้ใหญ่
3.1 การกราบแบญจางคประดิษฐ์ ใช้กราบพระรัตนตรัย
ได้แก่ พระพุทธ พระ ธรรม พระสงฆ์ การกราบแบบเบญจางคประดิษฐ์ หมายถึง
การที่ให้อวัยวะทั้ง 5 คือ เข่าทั้ง 2 มือทั้ง 2 และหน้าผากจรดพื้น
การกราบจะมี 3 จังหวะ และจะต้องนั่งอยู่ในท่าเตรียมกราบ
3.2 การกราบผู้ใหญ่ ใช้
กราบผู้ใหญ่ที่มีอาวุโส รวมทั้งผู้มีพระ คุณได้แก่ พ่อ แม่ ครูอาจารย์
และผู้ที่เรา เคารพ กราบเพียงครั้งเดียว โดยที่ผู้กราบทั้งชาย
และหญิงนั่งพับเพียบ ทอดมือทั้งสองข้างลง พร้อมกัน
ให้แขนทั้งสองคร่อมเข่าที่อยู่ด้านล่างเพียงเข่าเดียว มือประนม
ค้อมตัวลงให้หน้าผากแตะส่วนบนของมือที่ประนม ในขณะกราบ
ไม่ควรกระดกนิ้วหัวแม่มือขึ้นรับหน้าผาก
สรุป คำ 3 คำที่ควรจำคือ อัญชลี=ประนมมือ, วันทนา=ไหว้, อภิวาท=กราบ ครับ
