ชีวิตที่พอเพียง : ๒๓๑๖. ครูใน "ความสุขแห่งชีวิต"

หนังสือ "ความสุขแห่งชีวิต" เขียนโดย วิลเลียม ซาโรยัน แปลโดย วิภาดา กิตติโกวิท ให้ความสุขผมจริงๆ

เพราะสองเหตุผล ประการแรก เพราะเป็นหนังสือที่สะท้อนมุมที่งดงามของความเป็นมนุษย์ และ ประการที่สอง ผมพบ "ครูเพื่อศิษย์" คือมิสฮิคส์ ครูสอนวิชาประวัติศาสตร์โบราณ ที่มีวิญญาณครูอย่างแท้จริง โดยเฉพาะ จากคำพูดในหน้า ๖๘ - ๗๐ ที่สะท้อนว่า ครูต้องมีจุดมุ่งหมาย "สอนคน" (คือสอนศิษย์) ไม่ใช่ "สอนวิชา"

ที่จริง ในหนังสือนวนิยายเล่มนี้ มีครูอยู่เต็มไปหมด ผู้ใหญ่ทุกคนทำหน้าที่สอนความดีให้แก่เด็กๆ ในโอกาสต่างๆ โดย แน่นอน มี "ผู้ร้าย" ที่เป็น "ฆาตกรความดี" อยู่ในคราบครูอยู่ด้วย คือครูสอนวิชาพลศึกษา ที่เอาใจศิษย์ที่เป็นลูกเศรษฐี และดูถูกนักเรียนที่มาจากครอบครัวยากจน แสดงความลำเอียงอย่างชัดเจน

"พวกเธอไม่ได้ถูกกักตัวเพื่อลงโทษ แต่เพื่อให้การศึกษา ครูเฝ้าดูการเจริญงอกงามในจิตวิญญาณของเด็กๆ ที่เข้ามาในชั้นเรียนของครู และครูมีความสุขทุกครั้งที่ได้เห็นการเจริญงอกงามที่สดๆ ใหม่ๆ .... ครูให้เธออยู่หลังเลิกเรียน เพราะครูต้องการคุยกับเธอทั้งสองคน - คนหนึ่งมาจากครอบครัวผู้ดีมีเงิน และอีกคนมาจากครอบครัวคนดีที่ยากจน การดำเนินชีวิตในโลกนี้ของเขาจะยากยิ่งกว่าเธอเสียอีก ครูตั้งใจจะให้เธอทั้งสองรู้จักกันมากกว่านี้ มันสำคัญมาก ครูอยากคุยกับเธอ ทั้งสองคน" (น. ๖๘)

"ครูอยากให้ลูกศิษย์ของครูทุกคนเพียรพยายามที่จะทำดี และเติบโตขึ้นอย่างงดงาม สิ่งที่ปรากฎภายนอกของลูกศิษย์ครูนั้น ไม่สำคัญสำหรับครู ครูไม่เคยถูกลวงโดยกิริยาท่าทางที่ดูโอ่อ่าหรือไม่ดี ครูสนใจในสิ่งที่อยู่ใต้กิริยาท่าทางแต่ละอย่าง ไม่ว่าลูกศิษย์ครูจะรวยหรือจน นับถือคาทอลิกหรือโปรเตสแตนต์หรือยิว ไม่ว่าจะมีผิวขาว หรือดำ หรือเหลือง จะเฉลียวฉลาดหรือปัญญาทึบ จะเป็นอัจฉริยะหรือเด็กธรรมดา ล้วนไม่สำคัญสำหรับครู ถ้ามีความเป็นมนุษย์อยู่ในตัวเขา - ถ้าเขามีหัวใจ - ถ้าเขารักความจริงและรักเกียรติ - ถ้าเขานับถือผู้ที่ด้อยกว่า และรักผู้ที่เหนือกว่า ถ้าเด็กๆ ในชั้นของครูเป็นมนุษย์ ครูก็ไม่ต้องการให้เขาเหมือนกันในลักษณะท่าทางของการเป็นมนุษย์ ถ้าพวกเขาไม่ทุจริตเลวทรามแล้วละก็ เขาจะแตกต่างกันขนาดไหนก็ไม่สำคัญสำหรับครู ครูอยากให้ลูกศิษย์ของครูทุกคนเป็นตัวของตัวเอง ...." (น. ๖๙)

นั่นคือคำพูดของมิสฮิคส์ กับ โฮเมอร์ แมคคอลีย์ ศิษย์ลูกคนจนที่เป็นคู่กรณีทะเลาะกันในชั้นเรียน กับ ฮิวเบิร์ต แอ็คลีที่สาม นักเรียนลูกคนรวย และมิสฮิคส์ให้คู่กรณีอยู่ในห้องก่อนหลังจบชั่วโมงเรียน แต่ครูพลศึกษา มิสเตอร์บายฟิลด์ มาหลอกเอาตัวฮิวเบิร์ต ไปลงแข่งวิ่งข้ามรั้ว แต่ไม่สนใจโฮเมอร์ ซึ่งก็เป็นนักกีฬาวิ่งข้ามรั้วเหมือนกัน

ท่านเห็นวิญญาณครูของมิสฮิคส์ไหมครับ

"ใครคือครู ครูคือใคร ในวันนี้

………….

ครูคือ ผู้สร้าง วิญญาณมนุษย์

ให้สูงสุด กว่าสัตว์ เดรัจฉาน

........................................." (เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์)

วิญญาณครูที่สะท้อนออกมาจากพฤติกรรมใช้ชั่วโมงสอนวิชา ในการสังเกตพฤติกรรมของเด็ก ทำความเข้าใจสิ่งที่อยู่ลึกเข้าไปในความเป็นมนุษย์ของศิษย์ และหาทางช่วยให้ศิษย์เรียนรู้ยกระดับความเป็นมนุษย์ของตนขึ้นไป

สอนวิชา เป็นเครื่องมือ (means) สอนศิษย์ให้มีวิญญาณของมนุษย์ เป็นเป้าหมาย (end)

ที่จริงนวนิยายเรื่องนี้เป็นเรื่องเศร้า เต็มไปด้วยความตาย แต่ผู้เขียนได้เขียนให้ตัวละครมีความสุข เพราะมองชีวิตอย่างสมดุล เห็นทั้งด้านดีและด้านไม่ดีในตัวคนและสิ่งทั้งหลาย แต่เชื่อมั่นในความดีและด้านดี

อีกปัจจัยหนึ่งของความสุข คือการมองเห็น เข้าใจ "ภาพรวม" หรือ "ความเป็นทั้งหมด" (the whole) และเชื่อว่าตนเองเป็นส่วนหนึ่งในภาพรวมนั้น ทำให้มองคนอื่นเหมือนมองตนเอง สภาพจิตเช่นนี้ ทำให้คนเราลดความเห็นแก่ตัวลง เป็นสภาพจิตที่เป็นคุณแก่ตนเอง ผมเดาว่า ความคิดลึกๆ เช่นนี้มาจากความเป็นเชื้อสาย อาร์เมเนียน ของผู้เขียน คือวิลเลียม ซาโรยัน ที่อาจใช้คำว่า "โลกทั้งผอง พี่น้องกัน"

William Saroyan เป็นนักเขียนระดับรางวัลพูลิตเซอร์ แต่ปฏิเสธรางวัล และมูลนิธิหนังสือเพื่อสังคมจัดแปลและพิมพ์ออกมาอย่างประณีตสวยงาม สำนักพิมพ์นี้ยังมีหนังสือเล่มอื่นของวิลเลียม ซาโรยัน และของนักเขียนชั้นเยี่ยมท่านอื่นๆ ด้วย

ผมขอแนะนำสำนักพิมพ์นี้ และขอแนะนำครูเพื่อศิษย์ทั้งหลายให้อ่านหนังสือเล่มนี้ และเล่มอื่นๆ ท่านจะพบ "คุรุศาสตร์" ที่แท้ แฝงอยู่ในพฤติกรรมและถ้อยคำของตัวละคร และพบทางแห่งความสุขในการเป็นครู

วิจารณ์ พานิช

๑๒ พ.ย. ๕๗