ในงานแก้ไขปัญหาสถานะและสิทธิของประชาชนคนไทยพลัดถิ่นในพื้นที่ประสบภัยคลื่นสึนามิ คงไม่อาจมองข้ามกระบวนการภาคประชาชนที่มีจุดเริ่มต้นขึ้นที่จังหวัดระนอง เมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๔ โดยกลุ่มองค์กรพัฒนาเอกชน ภายใต้ชื่อโครงการปฏิบัติการชุมชนและเมืองน่าอยู่ ที่ทำงานเพื่อสร้างเครือข่ายองค์กรชาวบ้าน ผ่านวิธีการเข้าร่วมเป็นสมาชิกกลุ่มออมทรัพย์ ได้เริ่มต้นรับรู้ปัญหาของคนไทยพลัดถิ่นจากสมาชิกกลุ่มออมทรัพย์ที่เป็นคนไทยพลัดถิ่น จากนั้นเมื่อได้เรียนรู้และพูดคุยกันมากขึ้น นอกจากจะได้เห็นปัญหาด้านสิทธิมนุษยชนในชีวิตประจำวันที่คนไทยพลัดถิ่นประสบแล้ว ยังได้เห็นภาพประวัติศาสตร์ที่ทำให้ต้องกลายเป็นคนไทยพลัดถิ่น อันเป็นประเด็นสำคัญที่ทำให้เกิดการรวมตัวกันเป็นเครือข่ายของคนไทยพลัดถิ่น เพื่อเรียกร้องให้รัฐเห็นความสำคัญและเร่งแก้ไขปัญหาสถานะและสิทธิ โดยปัจจุบันได้ขยายวงกว้างขึ้น และใช้ชื่ออย่างเป็นทางการว่า “เครือข่ายการแก้ปัญหาคืนสัญชาติคนไทย ระนอง ชุมพร ประจวบคีรีขันธ์”
สถานการณ์อันมีผลกระทบต่อเด็ก เยาวชน และครอบครัว
จากการพูดคุยกับชาวบ้านที่เป็นสมาชิกเครือข่าย พบว่าแต่ละคนเห็นความสำคัญและประโยชน์ของการรวมกลุ่มเป็นเครือข่าย โดยเฉพาะเมื่อมีการเปิดตัวในรูปแบบต่างๆ เช่น การจัดเวที “เล่าขานตำนานคน” เมื่อเดือนมีนาคม ๒๕๔๕ หรือกิจกรรมสาธารณะประโยชน์ต่างๆ ทำให้ข้าราชการในพื้นที่ ทั้ง ตำรวจ อำเภอ หรือ เจ้าหน้าที่ในโรงพยาบาล รู้จักคนไทยพลัดถิ่นมากขึ้น ซึ่งบางคนกล่าวอย่างภูมิใจว่าสามารถช่วยลดปัญหาในชีวิตประจำวันเช่นถูกตำรวจจับน้อยลงเป็นต้น
อย่างไรก็ตาม การจะแก้ไขปัญหาสถานะและสิทธิของเด็ก เยาวชน และครอบครัว ได้อย่างแท้จริงนั้น จำเป็นต้องอาศัยความร่วมมือกันของทุกฝ่าย โดยเฉพาะฝ่ายราชการ ดังนั้นในสถานการณ์ปัจจุบัน ทุกฝ่ายคงต้องพยายามหาพื้นที่เพื่อสานความเข้าใจและความร่วมมือกันในการทำงานแก้ไขปัญหาอย่างแท้จริงไม่มีความเห็น